Nosorożec sumatrzański (Dicerorhinus sumatrensis)

Nosorożec sumatrzański (Dicerorhinus sumatrensis)

Indonezyjski samotnik, który uwielbia rozmawiać. Choć najmniejszy spośród wszystkich nosorożców, z pewnością zaskakuje niemniej, niż więksi kuzyni. Poznajmy bliżej nosorożca sumatrzańskiego – posiadacza delikatnej skóry.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: nosorożce
• Rodzaj: Dicerorhinus
• Gatunek: nosorożec sumatrzański

W obrębie gatunku sklasyfikowano 3 podgatunki:

Dicerorhinus sumatrensis lasiotis, nazywany północnym nosorożcem sumatrzańskim

Występował na terenach Indii i Bangladeszu, w obu tych państwach uznano go jednak za gatunek wymarły. Niepotwierdzone doniesienia sugerują, że niewielka populacja mogła przetrwać w Birmie, ale sytuacja polityczna kraju uniemożliwia weryfikację. Nazwa lasioti pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „owłosione uszy”. Późniejsze obserwacje wykazały, jednak, że włosy na uszach nie są dłuższe od pozostałych podgatunków. Nazwa ma raczej związek z faktem, że północny nosorożec sumatrzański był największym przedstawicielem gatunku.

Dicerorhinus sumatrensis sumatrensis, zwany też zachodnim nosorożcem sumatrzańskim

Jego populacja obejmuje zaledwie 170 – 230 osobników przebywających głównie w sumatrzańskich parkach narodowych Bukit Barisan Selatan i Leuser; ok. 75 sztuk może przebywać również na Półwyspie Malajskim. Głównym zagrożeniem dla przetrwania gatunku jest utrata siedlisk i kłusownictwo.

Dicerorhinus sumatrensis harrissoni określany też mianem wschodniego nosorożca sumatrzańskiego lub nosorożca borneańskiego

Szacuje się, że całkowita wielkość populacji obejmuje ok. 50 osobników. Wiadomo na pewno, że żyje w Sabah – malezyjskim stanie, ulokowanym w północno-wschodniej części wyspy Borneo, a dowody z kamer i pułapki potwierdziły jego obecność w Borneo Wschodnim. Nie potwierdzono natomiast doniesień o istnieniu ich w stanie Sarawak. Nazwę zawdzięczają zoologowi i antropologowi, Tomowi Harrisonowi, który pracował na Borneo w latach ’60-tych. Na tle pozostałych podgatunków nosorożec borneański wyróżnia się znacznie mniejszymi gabarytami

Siedliska

Zamieszkuje zarówno nizinne, jak i górskie lasy deszczowe, bagna oraz tzw. lasy mgliste. Przebywa na pagórkowatych terenach, ulokowanych w pobliżu wody.

Charakterystyka

Wygląd

Dorosłe osobniki mierzą 120 – 145 cm wysokości w kłębie, osiągają ok. 250 cm długości i ważą od 500 do 800 kg, choć największe okazy w niewoli mogły ważyć ok. 2 ton. Podobnie do gatunków afrykańskich, nosorożec sumatrzański posiada dwa rogi na pysku; większy znajduje się bliżej nosa i mierzy zazwyczaj 15 – 25 cm długości. Róg tylny jest zazwyczaj znacznie krótszy, osiąga bowiem mniej niż 10 cm, a często wygląda jak guz. Choć samce mają dłuższe rogi od samic, nie obserwuje się znacznego dymorfizmu płciowego.

Na przednich i tylnych kończynach widać podwójne fałdy skórne, mniejsza fałda widoczna jest też na szyi. Sama skóra jest natomiast cienka – nie przekracza 16 mm grubości. Wydaje się również, że osobniki dzikie posiadają mniej podskórnego tłuszczu.

Owłosienie

Nosorożec sumatrzański jest dość obficie owłosiony (najbardziej gęste włosy posiadają cielęta), ale stosunkowo często włos nie jest zbyt okazały. Umaszczenie ma kolor czerwono-brązowy; w środowisku naturalnym trudno jednak obserwować „futro” nosorożca, ponieważ praktycznie bez przerwy pokryte jest błotem. Osobniki z ogrodów zoologicznych mogą się natomiast pochwalić kosmatym owłosieniem, prawdopodobnie dlatego, że ściera się ono słabiej. Najdłuższe włosy znajdują się w uszach i na czubku ogona.

Jak wszystkie inne nosorożce, również nosorożec sumatrzański ma słaby wzrok, ale jest za to zwinny i szybki, dlatego bez problemów wspina się na strome zbocza i brzegi rzek.

Dieta

Żeruje zazwyczaj o zmierzchu i po wschodzie słońca. Najbardziej lubi jeść liście młodych krzewów, owoce, gałązki i pędy, dziennie pochłaniając nawet 50 kg materiału roślinnego. Na podstawie analiz kału odkryto, że nosorożec sumatrzański spożywa ponad 100 gatunków roślin. Część diety stanowią młode drzewa, których pnie mają średnicę 1 – 6 cm. Nosorożec ugina je własnym ciałem, aby dostać się do liści. Wiele gatunków roślin spożywa w małych ilościach, co oznacza, że często zmienia dietę i żerowisko. Wiadomo jednak, że najchętniej zajada się goździkowcami.

Dieta nosorożca sumatrzańskiego jest bardzo bogata w błonnik, ale umiarkowanie bogata w białka. Bardzo ważne są natomiast lizawki solne (najczęściej gorące źródła czy ciepłe baseny błotne), nie tylko pod względem zdrowia, ale i społecznej komunikacji. Dzięki zapachowi zostawionemu przez poprzedniego osobnika nosorożec korzystający z tej samej lizawki jest w stanie zidentyfikować zapach rywala lub samicy gotowej do kopulacji. Na niektórych obszarach występowania trudno jednak o lizawki, dlatego możliwe, że osobniki z tych terenów pobierają cenne minerały ze spożywanych roślin bogatych w te substancje odżywcze.

Komunikacja

Nosorożec sumatrzański to największy gaduła spośród wszystkich gatunków nosorożca. Nawet osobniki mieszkające w ogrodach zoologicznych niemal bez przerwy emitują mnóstwo dźwięków. Niektóre z nich bardzo przypominają odgłosy wielorybów, np. humbaka.

Druga grupa wokalizacji to połączenie świstu i „wybuchu” powietrza – jest to najgłośniejszy odgłos wydawany przez nosorożce sumatrzańskie – ich moc jest tak duża, że wprawiają metalowe pręty w drgania.

Nie poznano celów tych wokalizacji, podejrzewa się jedynie, że mogą one ostrzegać przed niebezpieczeństwem, informować o gotowości do kopulacji lub o miejscu przebywania. Charakterystyczny świst przypomina bardzo wokalizację słoni, może ona się nieść na dalekie odległości, nawet do ponad 9 km (dotyczy to również gęstych lasów). Często osobniki z tego gatunku skręcają młode drzewka, ale nie zjadają ich liści. Zachowanie to również uważa się za formę komunikacji z innymi osobnikami, dzięki której tworzy się swoisty wędrowny szlak.

Zachowanie

W ciągu roku woli samotność, wyjątkiem jest okres rozrodczy oraz opieka nad młodymi. Samce dysponują większymi areałami osobniczymi od samic, ponadto, terytoria samic są od siebie znacznie oddalone, natomiast terytoria samców nakładają się na siebie. Trudno stwierdzić, czy bronią swych terenów poprzez walkę, wiadomo jednak, że oznaczają granice poprzez zeskrobywanie kory drzew, wykręcanie młodych drzewek w charakterystyczne wzory i pozostawianie odchodów.

Największą aktywność wykazuje podczas żerowania, czyli o świcie i o zmroku. Dzień spędza natomiast na chłodzących kąpielach błotnych i relaksie. W porze deszczowej przenosi się na wyższe partie, w miesiące chłodniejsze powraca na niższe tereny.

Kiedy basen błotny nie jest dostępny, nosorożec drąży dziurę nogami i rogami. Tarzanie w błocie pomaga regulować temperaturę ciała oraz chroni przed owadami i pasożytami zewnętrznymi. Osobniki żyjące w niewoli, pozbawione możliwości korzystania z błotnych kąpieli, często cierpią na ropne zapalenia skórne, choroby oczu, paznokci, wypadają im też włosy. Wszystkie te problemy prowadzą niestety do śmierci zwierzęcia.

Na wolności nosorożec sumatrzański kąpie się przez 2 – 3 godziny przed wyruszeniem na żer, natomiast nosorożce z ogrodów zoologicznych tarzają się przez ok. 45 minut dziennie.

Naturalni wrogowie

Nosorożec sumatrzański nie posiada wielu naturalnych wrogów, największym zagrożeniem są dla niego ludzie, tygrysy i dzikie psy, które są w stanie zabić cielę. Młode zawsze jednak przebywa blisko matki, więc nie wiadomo, jak duża jest częstotliwość takich ataków.

Chociaż tereny występowania nosorożców sumatrzańskich nakładają się na siedliska słoni i tapirów, nie zaobserwowano zjawiska konkurencji międzygatunkowej. Ponadto, szlaki słoni indyjskich i nosorożców sumatrzańskich są w dużym stopniu wspólne, a z wytworzonych przez słonie i nosorożce ścieżek korzystają sarny, dziki i dzikie psy. Szlaki dzielą się na trasy między lizawkami, z których korzystają całe pokolenia lub „korytarze”prowadzące przez niegościnne tereny. Na żerowiskach wydeptanych duktów jest o wiele mniej.

Mimo iż prądy tamtejszych rzek są silne, nosorożec sumatrzański świetnie radzi sobie w wodzie, zatem potrafi przepłynąć koryto rzeczne o szerokości nawet 50 m.

Rozmnażanie

Samice osiągają dojrzałość płciową między 6, a 7 rokiem życia, samce natomiast potrzebują na to ok. 10 lat. O sposobach zalotów wiemy tylko z obserwacji osobników w niewoli. W tym okresie słychać więcej wokalizacji, zwierzęta częściej unoszą ogony, oddają mocz i częściej ocierają się o siebie, zwłaszcza głowami i genitaliami. Technika zalotów najbardziej zatem przypomina tę uskutecznianą przez nosorożca czarnego. Młode samce nosorożca sumatrzańskiego są często bardzo agresywnie w stosunku do samic – czasem ranią je dotkliwie, a nawet zabijają. Na wolności zagrożona samica mogłaby po prostu uciec, w niewoli jest to jednak niewykonalne. Być może podobne zachowania tych ssaków mają znaczny wpływ na niski sukces reprodukcyjny w ogrodach zoologicznych.

Ruja trwa ok. 24 godzin i powtarza się co 21 – 25 dni.

Ciąża trwa średnio 15 – 16 miesięcy, po której na świat przychodzi jedno 40 – 60-kilogramowe cielę. Matka karmi je mlekiem przez ok. 15 miesięcy, ale u boku samicy pozostaje przez 2 – 3 lata. W następną ciążę samica zajdzie za ok. 4 – 5 lat.

Najmniejszy nosorożec świata

Nosorożec sumatrzański jest najmniejszym gatunkiem nosorożca na świecie pośród wszystkich współcześnie żyjących nosorożców.

Szczegółowe dane i wymiary

Nosorożec sumatrzański (Dicerorhinus sumatrensis).

• Długość ciała: ok. 250 cm
• Wysokość w kłębie: 120 – 145 cm
• Waga: 500 – 800 kg (rekordowy osobnik w niewoli ważył ok. 2 ton)
• Długość większego rogu: 15 – 25 cm
• Długość mniejszego rogu: poniżej 10 cm
• Długość ogona: 35 – 70 cm
• Długość życia: 30 – 45 lat na wolności, najdłużej żyjący nosorożec sumatrzański w niewoli (samica z wymarłego gatunku D. s. lasiotis) dożył natomiast 32 lat i 8 miesięcy. Zmarł w londyńskim ZOO w 1900 r.

Nosorożec sumatrzański – ciekawostki

• Termin Dicerorhinus pochodzi z greckich słów di – „dwa” + cero – „róg” + rhinos – „nos”. Słowo sumetrensis to po prostu „Sumatra” – nazwa indonezyjskiej wyspy, na której odkryto gatunek.
• Nosorożec sumatrzański jest najmniejszym gatunkiem nosorożca na świecie.
• Wcześniej nosorożce z Półwyspu Malajskiego uznawano za odrębny gatunek – D. s. niger, z czasem jednak włączono je do podgatunku D. s. sumatrensis.
• Najdłuższy zarejestrowany róg mierzył ponad 81 cm.
• Nosorożec sumatrzański jest najczęściej wokalizującym gatunkiem nosorożca na świecie.
• Gatunek znany jest podatności na chorobę zwaną surra, rozwijającą się za sprawą pasożytniczych pierwotniaków – świdrowców. Przenoszą je bąki z rodziny Tabanidae. W 2004 r. pięć nosorożców zmarło 18 dni po zarażeniu.
• Przed wyginięciem, co najmniej 7 nosorożców z podgatunku lasiotis występowało w ogrodach zoologicznych i cyrkach.
• Jednym z największych zagrożeń dla przetrwania gatunku jest kłusownictwo spowodowane chęcią zdobycia rogów, których cena na czarnym rynku wynosi ok. 30 000 dolarów/kg, (ważnym „amuletem” jest też suszone mięso, używane jako lek na biegunkę, trąd i gruźlicę) Ważną przyczyną krytycznego zagrożenia wyginięciem są też kulejące przepisy, które wprowadzono po przejściu niszczycielskiego tsunami.

Polecamy

• Zwierzęta Azji
• Nosorożce
• Nosorożec jawajski
• Nosorożec indyjski
• Nosorożec biały
• Nosorożec czarny
• Nosorożec pancerny kolos
• Elasmoterium