Nosorożec jawajski – milczący samotnik.

Nosorożec jawajski (Rhinoceros sondaicus).

Nosorożec jawajski jest dziś krytycznie zagrożony. Na świecie żyją jedynie dwie populacje tych zwierząt, a łączna ich liczba nie przekracza 100 sztuk.

Łatwo odróżnić go od nosorożca białego, ponieważ jest mniejszy, a róg na pysku jest pojedynczy i krótki. Charakterem ma jednak wiele wspólnego z afrykańskimi nosorożcami, choć istnieje między nimi kilka różnic. Poznajmy zatem kolejnego przedstawiciela nosorożcowatych, tym razem z Azji.

Klasyfikacja.

• Gromada: ssaki
• Rząd: nieparzystokopytne
• Rodzina: nosorożcowate
• Rodzaj: Rhinoceros
• Gatunek: nosorożec jawajski

Podgatunki i miejsce występowania.

Spośród 3 odrębnych podgatunków tylko 2 przetrwały do czasów współczesnych:

Nosorożec wietnamski (Rhinoceros sondaicus annamiticus).

Występował w Wietnamie, Laosie, Kambodży, na Malezji i Tajlandii. W 2006 roku jego populacja liczyła mniej niż 12 osobników, które przebywały w wietnamskim Parku Narodowym Cát Tiên. Ostatni przedstawiciel podgatunku zginął w 2010 z ręki kłusownika.

Nosorożec sundajski (Rhinoceros sondaicus inermis).

Tereny występowania obejmowały obszar od Bengalu do Birmy, jednak podgatunek uznano za wymarły w roku 1925.

Nosorożec indonezyjski (Rhinoceros sondaicus sondaicus).

Podgatunek typowy, zamieszkujący Jawę i Sumatrę, jednak dzisiejsza populacja została ograniczona do ok. 40 osobników na wolności przebywających tylko w jawajskim Parku Narodowym Ujung Kulon.

Siedliska.

W przeszłości powszechnie spotykany w Asamie i Bengalu, gdzie populacja nosorożca jawajskiego nakładała się na populację nosorożca indyjskiego. Poza wspomnianymi wcześniej terenami mógł żyć też na Borneo.

Głównym siedliskiem gatunku są nizinne, gęste lasy deszczowe, łąki, szuwary sąsiadujące z dużymi akwenami lub mokradłami bogatymi w błoto. Mimo, iż pierwotnie preferował obszary nisko ulokowane, z powodu ludzkiej ingerencji i kłusownictwa musiał przenieść się wyżej.

Wygląd.

Wielkość.

Wielkością zbliżony do nosorożca czarnego – długość ciała mieści się w przedziale 2 – 4 m, a wysokość w kłębie wynosi 1,4 – 1,7 m, masa ciała jest dyskusyjna – szacuje się, że wynosi średnio 900 – 2300 kg, nie przeprowadzono nigdy dokładnych pomiarów, ponieważ nie jest to priorytetem w obrębie gatunku będącego na skraju wymarcia. Wiadomo natomiast, że dymorfizm płciowy pod względem wielkości jest nieznaczny, choć przyjmuje się, że samice są nieco większe. Na podstawie fotografii i śladów wykazano, że osobniki z Wietnamu są większe od tych z Jawy.

Róg.

Podobnie do nosorożca indyjskiego posiada jeden róg na pysku, który jest równocześnie najkrótszy spośród wszystkich gatunków nosorożca – mierzy mniej niż 20 cm długości, a najdłuższy zarejestrowany róg mierzył zaledwie 27 cm. Atrybut ten posiadają jednak tylko samce, u samic spotyka się czasem małe guzy. Posiadacze rogów nie używają go zbyt często do walk, częściej do zeskrobywania błota, wyrywania roślin, które spożywają czy tworzenia szlaków pośród gęstych zarośli.

Pysk.

Górna warga jest długa i spiczasta, dlatego pomaga w chwytaniu gałązek. W pysku rosną dolne siekacze, które są bardzo długie i ostre (z tego też powodu stosuje je w walce z przeciwnikiem). Za siekaczami wyrastają natomiast trzonowce, których rolą jest miażdżenie i żucie grubej roślinności.

Zmysły.

Inną cechą łączącą nosorożca jawajskiego z pozostałymi krewnymi jest świetny zmysł węchu i słuchu, ale słaby zmysł wzroku.

Skóra.

Skóra jest łysa, przybiera barwę szarości lub szarego brązu, na ramionach, grzbiecie i zadzie widoczne są duże fałdy. Na skórze występuje naturalny wzór mozaikowy, dlatego zwierzę wygląda jak pojazd opancerzony. Fałdy szyjne są mniej obfite w porównaniu do nosorożców indyjskich, ale nie zmienia to faktu, że tworzą twór na kształt siodła.

Dieta i zachowanie.

Zaskoczeniem nie powinien być fakt, że nosorożec jawajki jest roślinożerny. Żywi się głównie pędami, gałązkami, młodymi liśćmi i owocami. Większość gatunków tych roślin znajduje się na obszarach silnie nasłonecznionych. Nosorożec obdziera młode drzewka z liści i gałązek za pomocą ruchliwej i spiczastej wargi górnej.

Prowadzi głównie samotniczy tryb życia, wyjątkiem są okresy rui oraz matki opiekujące się cielętami. Zdarza się, że zwierzęta spotykają się nad zbiornikiem wodnym lub błotnym, aby się w nim potarzać. Zachowanie to jest znakiem rozpoznawczym wszystkich nosorożców – błoto na skórze pomaga utrzymać niską temperaturę ciała, zapobiega chorobom (głownie pasożytniczym), podrażnieniom i oparzeniom słonecznym. Aby poczuć przyjemny błotnisty chłód, zwierzęta te nie tworzą jednak własnych błotnisk, wolą używać naturalnych zbiorników lub utworzonych przez inne zwierzęta.

Do życia potrzebuje soli, dlatego może pić wodę morską, aby uzupełnić braki w organizmie (w Parku Narodowym Ujung Kulon nie występują lizawki).

Samce dysponują większymi areałami, których powierzchnia waha się między 12, a 20 km², samicom wystarczy teren o powierzchni 3 – 14 km². Terytoria samców nakładają się na siebie w mniejszym procencie niż terytoria samic, nie wiadomo również, czy dochodzi do walk na tym tle. Nosorożce płci męskiej zaznaczają granice terytorium odchodami i moczem, a ziemię i korę drzew znakują śladami stóp. Ta druga technika może być równocześnie formą komunikacji wewnątrzgatunkowej.

W porównaniu do gatunku sumatrzańskiego bohater naszego artykułu jest raczej milczący – mało komu udało się nagrać choćby próbkę jego możliwości.

Dorosłe osobniki nie posiadają naturalnych wrogów poza człowiekiem. Podgatunek wietnamski jest najbardziej płochliwy – kiedy zobaczy ludzi, ucieka w głąb lasu. Choć, obiektywnie rzecz biorąc, cecha ta pomaga w przetrwaniu, przeszkadza bardzo podczas prób obserwacji i badań. Można zaryzykować stwierdzenie, że nosorożce jawajskie nie przepadają za człowiekiem do tego stopnia, że mogą stać się agresywne i ofensywne, jeśli ktoś podejdzie do nich zbyt blisko. Niewykluczone, że takie zachowania mają związek z równie agresywnym niszczeniem lasów i przeludnieniem. Niektóre dowody pokazują, że w przeszłości nosorożce te były bardziej przyjazne.

Wymieranie.

Populacja nosorożca jawajskiego kurczy się od co najmniej 3000 lat. Od ok. roku 1000 p.n.e. północnochiński zakres występowania zmniejszał się o ok. 0,5 km rocznie, co wiązało się z powstawaniem co raz liczniejszych osad ludzkich. Od pierwszej dekady wieku XX gatunek uważa się za lokalnie wymarły w Indiach, w roku 1932 został wybity na Półwyspie Malajskim, a pod koniec wojny wietnamskiej wierzono, że całkowicie wymarł na obszarze kontynentalnej Azji. Rdzenni myśliwi i drwale z Kambodży twierdzili, że widzieli te nosorożce w Górach Kardamonowych, ale obserwacje tamtejszych obszarów nie potwierdziły owych rewelacji. W latach ’80-tych znaleziono natomiast niewielką populację w wietnamskim Parku Narodowym Cát Tiên. Niewykluczone, że mała grupa nosorożców żyje na Borneo, choć mogą to być nosorożce sumatrzańskie.

Szczegółowe dane i wymiary.

Nosorożec jawajski

• Długość ciała: 2 – 4 m
• Długość rogu u samców: ok. 20 cm
• Wysokość w kłębie: 1,4 – 1,7 m
• Masa: 900 – 2300 kg
• Długość życia: 30 – 45 lat (być może 40 – 50 lat) na wolności. W zoo żyły najwyżej 20 lat

Nosorożec jawajski – ciekawostki.

Nazwa.

Łacińska nazwa podgatunku wietnamskiego podchodzi od łańcucha Gór Annamskich, (Azja południowo-wschodnia), w których zwierzęta te przebywały.

Człon nazwy nosorożca sundajskiego – inermis oznacza tyle co „bezbronny/bez broni”. Określenie ma związek z małym rogiem na pysku samca i całkowitym jego brakiem u samic.

Drugi po słoniu indyjskim w Azji.

Nosorożec jawajski jest największym zwierzęciem Jawy i drugim co do wielkości w Indonezji po słoniu indyjskim.

Ile jada nosorożec jawajski?

Nosorożec jawajski zjada dziennie ok. 50 kg pokarmu roślinnego.

Ruchliwe wargi.

Nosorożec jawajski dysponuje najbardziej ruchliwymi i elastycznymi wargami spośród wszystkich gatunków nosorożca.

Nieinwazyjne badania.

Aby nie skazywać tych potężnych ssaków na niepotrzebny stres, badania naukowców opierają się głównie na próbkach kału i zamontowanych kamerach. Ponieważ są bardzo rzadko spotykane, trudno je jednak namierzyć.

Niewielka populacja.

Szacuje się, że (przy „dobrych wiatrach”) w stanie dzikim żyje mniej niż 100 osobników tego gatunku.

Nosorożców jawajskich nie ma w ogrodach zoologicznych.

Od ponad 100 lat w ogrodach zoologicznych nie spotkano nosorożca jawajskiego. W wieku XIX było ich co najmniej 4 w ogrodach Londynu, Adelajdy i Kalkuty. Na całym świecie udokumentowano co najmniej 22 nosorożce jawajskie w niewoli, choć liczba ta była raczej większa, ponieważ gatunek ten często mylono z nosorożcem indyjskim.

Nosorożce jawajskie nie radziły sobie zbyt dobrze w niewoli. Najstarszy osobnik dożył zaledwie 20 lat, a w środowisku naturalnym mógłby dożyć nawet 50 lat. Ostatni przedstawiciel gatunku w niewoli padł w 1907 r. w Adelaide ZOO w Australii, gdzie brano go za gatunek indyjski.

Długi i kosztowny program rozmnażania nosorożca sumatrzańskiego w ogrodach zoologicznych, którego realizacja odbywała się w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku nie powiódł się, odstąpiono od wysiłków nad uratowaniem nosorożca jawajskiego za pośrednictwem ogrodów zoologicznych. Tym samym jedyna nadzieja w nielicznej populacji żyjącej na wolności. Niemniej niezwykle mała zmienność genetyczna w obrębie gatunku raczej te nadzieje każe traktować jako płonne… 🙁

Polecamy.

• Zwierzęta Azji
• Nosorożce
• Nosorożec indyjski
• Nosorożec biały
• Nosorożec czarny
• Nosorożec pancerny kolos
• Elasmoterium