Ameryka PdGeografiaOpracowaniaPodróżeRzekiZwierzęta

Amazonka – historia odkryć największej rzeki świata

Historia odkryć Amazonki

Odkrycie Rzeki Amazonki

Tereny zlewni Amazonki są wyjątkowe: największe lasy deszczowe na świecie i rzeka będąca zbiornikiem 20% wód słodkich planety. Obszary te są badane i odrywane już od kilkuset lat. Mimo to nadal skrywają swoje tajemnice.

W świadomości współczesnych mieszkańców Ziemi poznawanie dorzecza największej rzeki świata rozpoczęło się wraz z wyprawą Kolumba. Niewątpliwie był to czas spotkania wielkich kultur i cywilizacji. Jednak dorzecze Amazonki było domem dla wielu pokoleń na długo przed postawieniem nogi przez Europejczyków w Amerykce Południowej.

Rzeka Amazonka

Epoka przedkolumbijska

Tereny dorzecza Amazonki zamieszkiwane są przez ludzi od 11 000 lat. Mieszkańcy tych terenów aktywnie przekształcali swoje otoczenie tworząc systemy uprawy ziemi, oparte na selektywnym i cyklicznym użytkowaniu gleby oraz wykorzystaniu ognia. Badania naukowe pozwalają przypuszczać, że rdzenni mieszkańcy spowodowali, że gleba stała się bogatsza w składniki odżywcze poprzez powtarzalne palenie obszarów lasów. W ten sposób powstała Terra preta tzw. czarna ziemia Indian („tropikalny czarnoziem”) – bardzo żyzna gleba, bogata w związki organiczne i próchnicę.

Żyzne tereny i rozwinięte rolnictwo pozwoliło na rozwój złożonych i dużych społeczeństw. W pierwszej połowie XVI wieku teren dorzecza zamieszkiwało 3 – 5 milionów rdzennych mieszkańców tworzących wysoko rozwinięte cywilizacje. Przykładowo największą wyspę rzeczną w ujściu Amazonki – Marajó (powierzchnia 40 tysięcy km2) zamieszkiwało wówczas 100 000 ludzi. W tym samym czasie według szacunków Hiszpania liczyła 4,8 mln mieszkańców.

Rozwinięte społeczeństwa w okresie przedkolumbijskim, prowadziły między sobą handel co stanowiło ważny wkład w rozwój społeczny i religijny.

Jako potwierdzenie zaawansowanego rozwoju społeczeństw może posłużyć kilka faktów. Wspomniana wyspa Marajó na 500 lat przed przybyciem Europejczyków była centrum ceramiki dla zlewni rzeki. W tej części Ameryki aspektem wspomagającym system zarządzania było pismo węzełkowe tzw. „kipu”. Składało się ono z włókien bawełnianych lub wełnianych. Miało szerokie zastosowania, służyło bowiem do: gromadzenia danych, prowadzenia ewidencji, monitorowania podatków, spisu ludności oraz organizacji wojskowej. Zachowane sznury zawierają m.in. zakodowane informacje liczbowe o podstawie dziesiętnej.

Rzeka Amazonka i lasy deszczowe

Przybycie Europejczyków

Vicente Yáñez Pinzón

Pierwszym Europejczykiem, którego przepłynięcie Amazonki zostało udokumentowane był hiszpański konkwistador Vicente Yáñez Pinzón (1500 r.). Nazwał on rzekę Río Santa María del Mar Dulce, co później zostało skrócone do Mar Dulce. W dosłownym tłumaczeniu oznacza to słodkie morze z uwagi na świeżą wodę wtłaczaną do oceanu kilkaset kilometrów od lądu.

Francisco de Orellana

Około 40 lat później hiszpańscy konkwistadorzy nadal penetrowali tereny zlewni rzeki. W tym czasie miała miejsce wyprawa dowodzona przez Gonzalo Pizarro (młodszego brata słynnego Francisco). Celem ekspedycji było znalezienie legendarnego El Dorado oraz La Canela („doliny cynamonu”). Pod koniec 1541 r uczestnikom ekspedycji kończyły się zapasy żywności. Dowódca wyprawy rozkazał swojemu zastępcy – Francisco de Orellana uzupełnić rezerwy jedzenia odwiedzając okoliczne plemiona. Tak z prozaicznego powodu rozpoczęła się wyprawa Orellana – pierwszego Europejczyka, który przepłynął Amazonkę.

Orellana zabrał około 50 mężczyzn i wyruszył z nadzieją szybkiego powrotu. Stało się jednak inaczej. Przez prawdopodobnie przeoczenie dopływów grupa znacznie się oddaliła. Na swej drodze spotkali pokojowo nastawione plemię, które udzieliło im niezbędnej pomocy. Pojawił się jednak kolejny problem brak możliwości płynięcia pod prąd rzeki. Postanowiono poczekać na resztę członków wyprawy i w tym czasie budować dla nich kolejny środek transportu. Grupy się jednak nie spotkały, więc towarzysze Orellana spłynęli w kierunku ujścia. Według źródeł przepłynięcie Amazonki zajęło mężczyznom dokładnie 8 miesięcy (26 grudnia 1541 – 26 sierpnia 1542 r.).

Po dotarciu do brzegów Oceanu Atlantyckiego konkwistador zdecydował wrócić do Europy i zażądać od króla nadania mu tytułu gubernatora. Negocjacje odbyły się z perturbacjami na dworze portugalskim i hiszpańskim. Ostatecznie zakończyło się to korzystnie dla konkwistadora i zapewniono mu środki do odbycia kolejnej wyprawy  nad Amazonkę. Druga ekspedycja odbyła się pokonaniu kolejnych trudności. W trakcie jej trwania (w listopadzie 1546 r.) Orellana zmarł z powodu choroby.

Lope de Aguirre

Po około piętnastu latach od śmierci Orellana w 1560 r. inny hiszpański konkwistador Lope de Aguirre dokonuje drugiego przepłynięcia w dół rzeki. Jednakże historycy nie są pewni na czy miało to miejsce nad Amazonką czy Orinoko.

Rzeka Amazonka

Ekspedycje portugalskich odkrywców

Kolejne udokumentowane wyprawy mające za zadanie zbadanie samej rzeki prowadzone były przez Portugalczyków około sto lat później. Pedro Teixeira był pierwszym Europejczykiem, który odbył w 1637 r. podróż do źródeł Amazonki i wrócił tą samą trasą. Z kolei począwszy od 1648 r. przez cztery lata António Raposo Tavares poprowadził ekspedycję pozwalającą na zbadanie Wielkiej Rzeki jak i wiele jej dopływów. Wyprawa miała miejsce z São Paulo do źródeł Amazonki. Łączny dystans pokonany lądem wynosił ponad 10 000 km.

Podobne artykuły
Rzeka Amazonka

Wiek XVII

Poprzednie stulecia to czas odkrywania terenów w poszukiwaniu złota, cennych przypraw oraz pierwszych wypraw rozpoznawczych. Wiek XVII przyniósł Amazonii pierwsze osady kolonialne i religijne zakładane przez ludzi pochodzenia europejskiego. Jest to czas wzmożonego handlu, ale też niewolnictwa oraz ewangelizacji wśród rdzennych plemion lasów deszczowych.

Jedną z ważniejszych postaci tego okresu jest czeski jezuita Samuel Fritz. Działając pod koniec XVII w. na obszarze obecnych: Ekwadoru, Boliwii, Kolumbii, Peru i Wenezueli zakłada około 40 wiosek. Przejdzie on także do historii jako osoba wskazująca na rzekę Marañón jako źródło Amazonki. Swoją hipotezę podparł na mapach z 1707 r. oraz doświadczeniach z podróży w górę rzeki. Argumentami potwierdzającymi tą teorię miały być fakty, że Marañón jest największą gałęzią rzeczną napotkaną w czasie wypraw i leży dalej na zachód niż jakikolwiek inny dopływ Amazonki. Przez kolejne wieki dwa wieki to stwierdzenie nie zostanie zakwestionowane.

Rzeka Amazonka

Wieki XVIII i XIX

Z początkiem XVIII w. rozpoczęto badania naukowe: geograficzne, botaniczne i zoologiczne samej rzeki jak i położonych w jej dorzeczu lasów deszczowych.

W pierwszej połowie XVIII w. do Ameryki południowej wyruszył francuski odkrywca, geograf i matematyk Charles Marie de La Condamine. Spędził on dziesięć lat swego życia na terenach dzisiejszego Ekwadoru prowadząc pomiary długości równoleżnika na równiku. Efektem co prac jest między innymi pierwsza mapa Amazonii powstała przy wykorzystaniu pomiarów astronomicznych.

Z kolei przełom wieków XVIII i XIX to czas prac pruskiego badacza, geografa i przyrodnika Alexandra von Humboldta na terenie obu Ameryk. Wynikiem jego podróży są m.in. naukowe opisy dzisiejszego Ekwadoru i Peru. O ogromie prac świadczy, że spisanie zebranych na kontynentach amerykańskich informacji zajmie 21 lat.

W 1813 roku Georg Heinrich Freiherr von Langsdorff (zwany także Grigori Ivanovich Langsdorf) niemiecki lekarz i przyrodnik zostaje mianowany konsulem generalnym Rosji w Rio de Janeiro. Od swojego przybycia do 1820 r. wraz francuskim przyrodnikiem Augustinem Saint-Hilaire prowadził badania flory, fauny oraz geografii w prowincji Minas Gerais. Rok 1821 przynosi ze strony Langsdorfa propozycję wyprawy badawczej i naukowej prowadzonej w Amazonii drogą rzeczną z São Paulo do Pará. Ekspedycja wyruszyła 22 czerwca 1826 r. W czasie 3 lat i po przebyciu 6000 km zebrano wiele materiałów i odkryć zakresu zoologii, botaniki, mineralogii, medycyny, językoznawstwa oraz etnografii. Szczególną wartość tych badań stanowią informację o napotkanych rdzennych mieszkańcach dorzecza Amazonki, bowiem część z nich wymarła. Znaczna część zebranych materiałów znajduje się w Muzeum Etnograficznym, Muzeum Zoologicznym oraz w repozytoriach Akademii Nauk w Sankt Petersburgu.

Langsdorff pełnił także rolę gospodarza dla Johanna Baptistę von Spixa i Carla Friedricha Philippa von Martius w trakcie ich czteroletniej wyprawy (1817-1820) w dorzeczu Amazonki. Wynikiem ekspedycji Spixa i  Martiusa były około 10 tysięczne zbiory, które stanowiły później podstawę kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Monachium. Prace badawcze dotyczyły także kultury mieszkańców rejonu. Kolekcja masek tanecznych zebrana w trakcie ekspedycji jest częścią zbiorów Muzeum Etnograficznego w Monachium.

Przełom lat dwudziestych i trzydziestych XVIII wieku to także czas odkryć botanicznych i faunistycznych. W latach 1827 – 1832 miała miejsce wyprawa Eduarda Friedricha Poeppiga. W czasie jej trwania zidentyfikowano 31 rodzajów oraz 477 gatunków nowych dla nauki. Z kolei misja badawcza Alcide d’Orbigny 1826-1833 pozwoliła na zebranie ogromnej kolekcji 10 000 okazów fauny. Tereny, na których odbywała się ekspedycja obejmują współczesną: Brazylię, Argentynę, Paragwaj, Chile, Boliwię, Peru, Ekwador i Kolumbię.

Ważnym momentem dla badań nad Amazonką jest podróż Williama Henrego Edwardsa. W 1846 r. następuje eksploracja wyspy Marajo oraz rzeki na odcinku od Belem do Manaus. Późniejszy wybitny znawca motyli był pod ogromnym wrażeniem piękna i dzikości odwiedzonych terenów. W 1847 r. publikuje książkę „Podróż do Amazonki”, która przyczyniła się do zwiększenia zainteresowania rejonem wśród przyrodników. Na efekty wzrostu fascynacji możliwościami naukowej eksploracji Amazonii nie trzeba było długo czekać.

Rok później w 1848 r. zaczyna się zakrojona na szeroką skalę ekspedycja Henrego Waltera Bates oraz Alfreda Russela Wallace, która znacząco wpłynęła na współczesną wiedzę o świecie. Bates przysłużył się przywożąc do Europy ogromne zbiory przedstawicieli fauny amazońskiej obejmujące prawie 15 000 gatunków (głównie owady). Po powrocie do ojczyzny poświęcił się studiom nad zgromadzoną kolekcją, co przyczyniło się do wyjaśnienia zjawiska mimikry u zwierząt. Z kolei Wallace badania zapoczątkowane w dorzeczu Amazonki kontynuował na Archipelagu Malajskim. Wynikiem studiów były prace dotyczące ewolucji naturalnej zbieżne z wnioskami Karola Darwina.

Druga połowa XIX w. przynosi kolejne badania kompleksowe badania prowadzone przez Herberta Huntingdona Smitha w późniejszym czasie wspólnie z małżonką Amelią „Daisy” z domu Woolworth. W obszarze zainteresowań pary była flora i fauna Brazylii. Ich kolekcje zbierane podczas pobytów w dorzeczu Amazonki zaowocowały odkryciem wielu nowych gatunków, w tym: dwuskrzydłych, błonkoskrzydłych, chrząszczy, pluskwiaków i motyli.

Koniec XIX w. i początek XX w. to czas pracy drugiego małżeństwa badaczy: Octavie i Henri Coudreau. Zajmowali się mapowaniem położenia dopływów Wielkiej Rzeki od 1899 r. Co znaczące po śmieci Henriego w listopadzie wyżej wymienionego roku Octavie pracowała oficjalnie dla francuskiego rządu do 1906r. Należy pamiętać, że w tym okresie taki charakter pracy nie był dostępny dla kobiet. W czasie swoich ekspedycji dokonała szeregu pionierskich badań na temat tropikalnych terenów obszaru Amazonki.

Rzeka Amazonka

Wieki XX i XXI

Wiek XX przyniósł dla Amazonii intensywny rozwój gospodarczy, budowę infrastruktury drogowej, czy rozwój miast. Niestety procesy te pociągnęły za sobą także negatywne skutki takie jak wylesienia i powodzie. Badania i odkrycia nadal są kontynuowane. Naukowcy wchodząc do Amazońskie dżungli nadal znajdują nowe gatunki kręgowców – czego przykładem jest mrucząca małpa titi odkryta w 2010 r., a możliwości odkrycia kolejnych są nadal ogromne.

Mimo posiadania coraz dokładniejszych danych bardzo długo nie mieliśmy wiedzy gdzie jest źródło Amazonki. Badania prowadzone w latach 90-tych XX w. wskazały na szczyt Mismi jako źródło Wielkiej Rzeki. Powtórzenie eksploracji miało miejsce w 2001 r. oraz 2007 r. Zaledwie 7 lat później dwóch James Contos i Nicolas Tripcevich opublikowali badania podważające to stwierdzenie. Zgodnie z pomiarami początek Wielkiej Rzeki jest w dorzeczu Río Mantaro tj. 80 km dalej niż dotychczas sądzono.

Zmienił się też częściowo charakter badań. Jeszcze trochę ponad sto lat temu priorytetem było poznanie lokalnych kultur, nowych gatunków czy stworzenie map. Współczesność to także badania nad zależnościami między organizmami, funkcjonowaniem ekosystemów i zagrożeniami wynikającymi z antropopresji. To także wyścig pomiędzy zbadaniem obszaru, a przekształceniem go w wyniku eksploatacji zasobów.

Rzeka Amazonka

Polecamy


Baza Dinozaurów

3 komentarzy

  1. Czy oficjalnie obecnie odkrycie źródeł Amazonki przez Jacka Pałkiewicza jest uznawany przez cały świat?

    1. Odkrycie Pałkiewicza jest sprawą kontrowersyjną, gdyż już 11 lat wcześniej do źródeł Amazonki dotarła wyprawa z udziałem polskiego kajakarza Piotra Chmielińskiego.

  2. Dziękuję , wiem że kontrowersyjna, wiem że były dwie wyprawy z Polakami , ale orzekły dwa różne źródła Amazonki, posiłkując się różnymi definicjami źródła rzeki. Ciekawy jestem stanowiska autora tekstu.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Back to top button