Nil – rzeka, dzięki której istnieje Egipt
Chyba każdy słyszał powiedzenie „Egipt darem Nilu”. Jest ono prawdziwe o tyle, że starożytne państwo nigdy by się nie rozwinęło, gdyby nie rzeka i jej regularne wylewy, którym Egipt zawdzięczał swoje żyzne gleby. Do dziś mimo upływu tysięcy lat i rozwoju technologii państwo to jest ściśle uzależnione od Nilu.
Nil to najdłuższa (przynajmniej według większości źródeł) rzeka na świecie. Przepływa przez środkową i północno-wschodnią Afrykę i przecina wszystkie strefy klimatyczne. Według niektórych źródeł Amazonka może być nieco dłuższa. Przepływa przez pięć państw (łącznie z Nilem Błękitnym sześć). Przepływa przez tereny górskie, sawanny, bagna i pustynię, aż dociera do rozległej delty, uchodząc do Morza Śródziemnego. Od czasów starożytnych odgrywa niezwykle ważną rolę dla państw położonych nad nim – w dolinie rzeki mieszka znaczna większość mieszkańców Egiptu.
Nazwa
Nil w języku starożytnych Egipcjan określany był słowem, które czyta się jako „Hapy”, co oznacza po prostu rzekę. Jednak pisarze greccy nazywali ją „Neilos”, a rzymscy – „Nilus”. Nie wiadomo, skąd się te miana wzięły; prawdopodobnie pochodzą od imienia jednego z greckich bogów rzek – syna Tytanów Okeanosa i Tetydy.
Nazwa grecka przetrwała i kiedy Egipt opanowali Arabowie, nazwali ją „an-Nil”, a ta nazwa została rozpowszechniona w całym znanym ówcześnie świecie. Natomiast poszczególne odcinki (np. Nil Wiktorii) noszą nazwy nadane im przed odkrywców poszukujących źródła rzeki. Z kolei nazwy „Nil Biały” i „Nil Błękitny” pochodzą od uczonych arabskich, którzy nazwali tak dwie rzeki łączące się w Chartumie.
Źródła Nilu
Zagadka początków rzeki budziła zainteresowanie już w starożytności. Wiadomo, że Egipcjanie zapuszczali się głęboko na południe, ale nigdy nie próbowali odnaleźć źródeł Nilu. Pierwszą taką próbę podjęto za czasów Nerona, w pewnej mierze z powodu megalomanii cesarza, jednak bezskutecznie. Później dopiero XIX-wieczni podróżnicy zdecydowali się na dokładne poznanie geografii doliny Nilu. Finansowanie ekspedycji nie napotykało na problemy – był to szczyt okresu światowej dominacji Imperium Brytyjskiego, którego władze chciały jak najlepiej poznać swoje włości, a Egipt znajdował się wówczas pod rządami Wielkiej Brytanii.
Richard Burton i John Speke jako pierwsi dotarli do Jeziora Wiktorii, które początkowo było uznawane za źródło Nilu. Jednak odkryto, że do jeziora tego wpadają inne rzeki o porównywalnym rozmiarze, co wypływający z niego Nil, dlatego uznano, że za źródło należy uznać jeden z tych dopływów. Wreszcie w 1876 r. Henry Stanley dokładnie przebadał Jezioro Wiktorii i odkrył rzekę Kagerę – liczący ok. 420 km, najdłuższy spośród dopływów jeziora. Jego wyprawa wykazała, że to właśnie ją należy uznać za początek Nilu.
Nil Górny
Kagera powstaje w miejscu, gdzie łączą się ze sobą strumienie Nyawarong i Ruvuvu, a następnie opływa Wielki Rów Zachodni. Po pokonaniu dość znacznej różnicy wysokości i wielu progów skalnych wpada do Jeziora Wiktorii. Północna strona jeziora to początek kolejnego odcinka rzeki, znanego jako Nil Wiktorii (nazwanego tak przez swoich odkrywców na cześć rządzącej w ich czasach królowej). Pokonuje on około 200 km, płynąc po kamienistym podłożu. Po drodze znajduje się kilka kaskad wodnych, a także dwa duże wodospady – Ripon i Owena. Później na jego drodze znajduje się jezioro Kioga, z którego Nil Wiktorii trafia do kolejnego zbiornika – Jeziora Alberta.
Rzeka opuszcza Jeziora Alberta jako Nil Alberta i płynie na północ doliną Nimule, przy której znajduje się obecnie park narodowy. Kilkaset kilometrów dalej szerokim łukiem skręca na zachód, po czym wpada do niego rzeka Aswa. Od tego momentu rzeka znów zmienia nazwę, tym razem na Nil Górski. Od tego miejsca rzeka jest już na tyle szeroka i głęboka, że mogą poruszać się nią nawet duże statki rzeczne.
Później Nil przepływa przez Sudan Południowy, gdzie trafia na bagna As-Sudd. Teren ten mierzy ok. 320 km długości i 240 km szerokości. Co roku jest niemal całkowicie zalewany przez wody Nilu, a sama rzeka tworzy tam bardzo liczne odnogi. To sprawia, że większość wody wyparowuje, a Nil, opuszczając bagna, ma aż trzykrotnie mniejszy przepływ. Jednak nieco dalej wpada do niego inna duża rzeka – Bahr al-Ghazal i ilość wody w Nilu ponownie rośnie.
Od tego momentu rzeka znana jest jako Nil Biały. Płynie on najpierw na wschód, a potem na północ i przepływa przez Chartum, gdzie łączy się z Nilem Błękitnym, który jest jego największym dopływem. Dopiero od tego miejsca rzeka nazywana jest po prostu Nilem. Dalej na północy napotyka skały, na których tworzą się słynne katarakty. Jest ich sześć, a oznacza się je tradycyjnie rzymskimi cyframi w stronę górnego biegu rzeki. W tym miejscu rzeka jest żeglowna jedynie, gdy stan wody jest wysoki. Za kataraktami pokonuje blisko 2,5 tys. km, płynąc przez Saharę.
Nil Dolny
Zgodnie z podziałem istniejącym jeszcze od starożytności, za Nil Dolny uważa się tylko ostatni odcinek rzeki, wzdłuż którego kiedyś rozciągało się państwo zwane Egiptem Górnym. Obszar ten obejmuje praktycznie tylko deltę Nilu i niewielki stosunkowo odcinek poprzedzający ją.
Na odcinku dolnego biegu Nil zwiększa szerokość, a na przedmieściach Kairu zaczyna się rozgałęziać. Do brzegu Morza Śródziemnego jest z tego miejsca jeszcze 175 km. Delta Nilu ma powierzchnię 22 000 km2. Rejon ten jest gęsto zaludniony i zagospodarowany. Obecnie znajdują się tu uprawy bawełny, ryżu i pszenicy.
Nil i ludzie
Z Nilem nierozerwalnie związana jest cywilizacja starożytnego Egiptu. Za sprawą regularnych wylewów rzeka pozostawiała w swojej dolinie osady pochodzenia wulkanicznego przyniesione z południa. Tym sposobem gleby wzdłuż rzeki cechowały się niespotykaną żyznością. Już 6 tys. lat temu w dolinie Nilu rozwijały się zorganizowane kultury. Później wraz z rozwojem państwa faraonów rolnictwo znacznie się rozwinęło.
Aby w pełni wykorzystać gleby i nie dopuścić do ich wysuszenia, a także rozprowadzić wodę na możliwie największy zasięg, stosowano skomplikowany na owe czasy system irygacyjny, który z kolei wymagał sprawnej organizacji i nadzoru administracyjnego. To zaś dało początek strukturom państwowym. Można więc powiedzieć, że użytkowanie rzeki wymusiło wręcz powstanie państwa. Rzeka była również główną trasą transportu towarów. To wszystko sprawiło, że starożytni pisarze nazwali Egipt „darem Nilu”.
Wielka Tama Asuańska
W 1946 r. w Asuanie, jednym z najważniejszych miast nad Nilem, zbudowano pierwszą tamę, która miała służyć produkcji elektryczności. Okazała się ona niewystarczająca, więc rozpoczęto budowę kolejnej. Miała być ona współfinansowana przez USA, jednak gdy Egipt uznał istnienie Chińskiej Republiki Ludowej, Amerykanie się wycofali, a władze kraju postanowiły sfinansować budowę z zysków z Kanału Sueskiego. W 1960 r. pomoc w postaci maszyn i inżynierów obiecał Związek Radziecki liczący na zwiększenie wpływów w tej części świata. Władze Egiptu zgodziły się na to i budowa ruszyła. Wymagało to przesiedlenia ponad 100 tys. osób.
Tama wzbudziła protesty archeologów – jej istnienie wiązało się z powstaniem sztucznego jeziora Nasera, które miało zalać wiele bezcennych zabytków. Dlatego UNESCO rozpoczęło bezprecedensową operację przenoszenia w wyżej położone miejsca 24 budowli, czego najlepiej znanym przykładem jest kompleks świątyń Abu Simbel.
W 1970 r. zapora zaczęła działać. W momencie uruchomienia zaspokajała aż połowę zapotrzebowania Egiptu na energię. Umożliwiła też dostarczenie elektryczności do wielu wiosek położonych w głębi lądu. Poza tym pozwoliła na regulację poziomu Nilu, zapobiegając powodziom, a także niwelując skutki susz. Samo jezioro Nasera stało się ważnym ośrodkiem rybołówstwa.
Jednocześnie Wielka Tama Asuańska zatrzymuje osady od tysiącleci nanoszone przez regularne wylewy. Spowodowało to stopniowe jałowienie gleb w dolinie Nilu, a także kurczenie się zasięgu upraw. Poza tym brak osadów niesionych przez Nil może przyczynić się do erozji delty i wybrzeży we wschodniej części Morza Śródziemnego.
Nil i kwestie środowiskowe
Obecnie wykorzystywanie gospodarcze Nilu napotyka na wiele kontrowersji z racji ogromnej rozciągłości jego doliny i faktu, że jakiekolwiek prace na jednym odcinku wpływają na społeczności żyjące w dolnym biegu. Na przykład bagna As-Sudd są żeglowne jedynie za sprawą przekopania kanału, który jednak musi być stale konserwowany. Planowano zatem zbudować inny kanał, którym popłynęłyby wody Nilu, jednak wówczas cały ten rejon wysechłby i został pozbawiony wody. Z drugiej strony na budowie kanału znacznie zyskałaby północna część kraju.
Szczegółowe dane
Nil w liczbach
- Długość: 6650 km
- Wysokość źródła: 2000 m n.p.m.
- Powierzchnia dorzecza: 3400 tys. km2
- Maksymalna szerokość: 2,8 km
- Maksymalna głębokość: 11 m
- Przepływ:
- 2830 m3/s (na poziomie Asuanu)
- 1400 m3/s (na poziomie Kairu)
Nil – ciekawostki
- W starożytnym Egipcie krokodyle żyjące w Nilu uważane były za święte. Był to efekt tego, że sama rzeka uważana była za świętą – podobny więc stosunek mieli ludzie do żyjących w niej zwierząt.
- Jezioro Nasera nazywano dziesięcioletnim, uważano bowiem, że w razie całkowitego braku opadów stanowi rezerwuar wody pitnej dla Egipcjan na 10 lat. Jednak ilość wody w nim stale się obniża na skutek gromadzenia się osadów.
- Pod jeziorem Nasera znajdują się ruiny miasta Hierasykaminos. Znajdowała się tam słynna świątynia Maharraki poświęcona bóstwom Serapisowi i Isis. Przeniesiono ją, aby uniknąć zalania jej przez wodę.
Polecamy
Fajny ten cykl o podróżach po świecie.
Tak.