Krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus)

Krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus)

Największy krokodyl Czarnego Kontynentu – postrach dużych i małych, ciężkich i lekkich, szybkich i powolnych. Potrafi wciągnąć pod wodę antylopę gnu. Tworzy także grupy rodzinne i troskliwie opiekuje się potomstwem. Krokodyl nilowy to bestia o dwóch twarzach…

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: krokodyle
• Rodzina: krokodylowate
• Rodzaj: Crocodylus
• Gatunek: krokodyl nilowy
  

Występowanie

Współcześnie jest najpowszechniej występującym krokodylem w Afryce, choć jego historyczny zakres był szerszy; odnajdywano go u wybrzeży Morza Śródziemnego, w delcie Nilu. Dziś jest powszechny w:

• Angoli
• Botswanie
• Burkina Faso
• Burundi
• Etiopii
• Gabonie
• Gwinei Równikowej
• Kamerunie
• Kenii
• Malawi
• Mozambiku
• Nigerii
• Republice Konga
• Republice Środkowej Afryki
• RPA
• Rwandzie
• Somalii
• Sudanie
• Tanzanii
• Ugandzie
• Zambii
• Zimbabwe

Odizolowane populacje krokodyla nilowego zamieszkują również Madagaskar i Senegal. Na podstawie pism Herodota wiemy, że żył w jeziorze Karun, prawdopodobnie w XIX wieku wymarł na Seszelach. Dzięki znaleziskom kopalnym okazało się, że panował w Jeziorze Edwarda.

W Afryce Wschodniej wybiera głównie rzeki, jeziora, bagna i zapory, na niektórych obszarach może nawet wchodzić do morza, tak jak miało to miejsce w 1917 roku, kiedy jednego osobnika znaleziono 11 km od St. Lucia Bay. Na Madagaskarze przystosował się do życia w jaskiniach.

Nazwa

Dwuczłonowa nazwa pochodzi z greki, od słów kroko – „szary”, deilos – „robak” lub „człowiek”, odnoszą się do szorstkiej skóry. Drugi człon – niloticus oznacza tyle co „od Nilu”. W języku arabskim nazywany jest timsah al-nil, w suahili mamba, w shona garwe, w ndebele północnym ngwenya, w venda ngwena, w sotho i tswana kwena.

Charakterystyka

Wygląd

Grzbiet ciemnobrązowy, pokryty czarnymi wypustkami, brzuch natomiast żółtawo-zielony. Po bokach ciała występują żółto-zielone płyty ułożone na przemian z ciemnymi elementami, tworząc ukośny wzór. Wydaje się, że okazy pływające w wartkich wodach mogą być jaśniejsze od zamieszkujących bagna lub jeziora. Wszystkie osobniki mają zielone oczy.

Ubarwienie spełnia funkcję kamuflażu; młode są szare, wielobarwne lub brązowe z biegnącymi wzdłuż ogona i ciała ciemnymi akcentami. Z wiekiem ciemnieje i specyficzny wzór zaczyna zanikać. Żółtawo-zielone podbrzusze jest uznawane za wysokiej jakości skórę.

Podobnie jak inne krokodyle krokodyl nilowy jest czworonożny, kończyny są krótkie i ustawione bardziej po bokach ciała niż pod nim. Ogon również typowy dla przedstawiciela rodziny – długi i bardzo silny.

Oczy i nozdrza

Oczy są chronione przez migotkę i gruczoły łzowe – oba elementy skutecznie oczyszczają gałkę oczną. Nozdrza, oczy i uszy usytuowane są w górnej części głowy, dzięki czemu zwierzę może pływać całkowicie zanurzone, jednocześnie wystawiając głowę ponad zwierciadło wody.

Wielkość

Krokodyl nilowy to największy krokodyl Afryki i drugi pod względem wielkości po krokodylu różańcowym. Samce mierzą 3,5 – 5 m długości, ale bardzo stare osobniki mogą osiągnąć 5,5 m, a nawet więcej. Starsze samice mieszczą się w przedziale 2,4 – 3,8 m, zatem, podobnie jak u pozostałych krokodyli, występuje wyraźny dymorfizm płciowy.

Średnia masa ciała waha się między 225, a 550 kg, choć wyjątkowo duże krokodyle ważą nawet 900 kg lub więcej.

Istnieją dowody świadczące o tym, że krokodyle z chłodniejszych regionów, np. z południowych krańców Afryki, są mniejsze (max. 4 długości), na Saharze i w Mali spotykane są okazy wręcz karłowate, osiągające 2 – 3 m długości. Zmniejszone gabaryty są prawdopodobnie wynikiem niezbyt dobrych warunków środowiskowych, genetyka nie ma z tym nic wspólnego.

Dieta i taktyki łowieckie

Menu składa się głównie z ryb, ale gad będzie atakował niemal każde zwierzę, jakie podejdzie do wodopoju lub znajdzie się w wodzie. Jego ofiarą padają często zebry, hipopotamy, antylopy gnu, ptaki i inne krokodyle. Dobrym źródłem pożywienia jest również padlina.

Krokodyl nilowy przejawia unikalne zachowania drapieżne, charakteryzujące się możliwością ataku zarówno w jego naturalnym środowisku, jak i poza nim, co często prowadzi do nieprzewidzianych ataków na niemal wszystkie gatunki.

Może sobie pozwolić na bezwzględność, ponieważ jest czołowym drapieżnikiem na całym obszarze występowania.

Świetny myśliwy

W wodzie jest zwinnym i szybkim myśliwym, namierza ofiarę na podstawie „czujników” ruchu i zmian ciśnienia, jakie emituje potencjalna zdobycz, która, nieświadoma obecności gada, podchodzi do wodopoju.

Na lądzie jest równie niebezpieczny, potrafi bowiem biegać. Większość lądowych polowań odbywa się nocą, krokodyl kładzie się wtedy na leśnych duktach i drogach, maksymalnie 50 m od brzegu.

W jego paszczę często wpadają lądowe drapieżniki, które nocą chcą się napoić. Krokodyl podpływa wtedy bardzo cicho, znad wody widoczne są tylko oczy i nozdrza, czasem widać całą głowę i grzbiet. Atak jest nagły i szybki, krokodyl rzuca się na ofiarę i w mgnieniu oka chwyta ją w mocne szczęki. Ponieważ nie potrafi przeżuwać, ofiarę zjada bardzo szybko.

Zęby i siła nacisku szczęk

Zęby

W jamie ustnej rośnie 64 – 68 stożkowatych zębów, z przodu górnej szczęki rośnie ich 5, a w dalszej części 13 – 14 po każdej stronie. W żuchwie, po jednej stronie wyrasta 14 –15 zębów. Młode szybko tracą rogową strukturę na pyszczku zwaną zębem jajowym, używanym do przebijania skorupki w chwili narodzin.

Siła nacisku szczęk

Zęby nie są stworzone do cięcia czy rozrywania, nadają się natomiast idealnie do przytrzymywania żywej zdobyczy i wciągnięcia jej pod wodę. Siła nacisku szczęk jest ogromna – u dużych okazów osiąga wg badań które przeprowadził dr Brady Barr 22 000 N (2,2 tony na cm²) – z takich szczęk nic i nikt nie jest w stanie uciec. Uścisk to jednak nie wszystko, ważna jest siła mięśni krokodyla i jego ciężar.

W kwestii tych danych mamy jednak pewne wątpliwości – byłaby to bowiem siła nacisku większa od siły nacisku większego od niego krokodyla różańcowego, więc gdzieś w tych danych jest nieścisłość. Wg dostępnych nam danych uścisk szczęk krokodyla nilowego powinien być zbliżony do siły uścisku szczęk aligatora amerykańskiego, czyli ok. 900 kg/cm².

W związku z tym na pokarm wybiera zwierzę, które będzie w stanie pokonać – choć jak widać na jednym z zaprezentowanych w artykule zdjęć, czasami coś mu się pokręci i potrafi zaatakować dorosłego słonia…

Słabe mięśnie rozwierające

Uścisk szczęk jest miażdżący, ale mięśnie odpowiedzialne za otwieranie paszczy są niebywale słabe, dzięki czemu człowiek może unieszkodliwić krokodyla przytrzymując mu zamknięty pysk lub oklejając go taśmą izolacyjną – nie polecamy jednak próbować tej zabawy…

Krokodyl ludojad

Krokodyl nilowy nie bez powodu zdobył opinię ludojada. W sąsiedztwie jego siedlisk ludzie tworzą osady i wioski, a w akwenach, w których przebywa codziennie piorą. Mieszkańcy tamtych okolic są zatem równie łatwym łupem, jak migrujące stada antylop gnu. Nie ma dokładnych danych, ale szacuje się, że każdego roku w paszczach krokodyli nilowych ginie aż 200 osób.

Tryb życia, usposobienie

Krokodyl nilowy nurkuje tylko przez kilka minut, ale pod wodą może wytrzymać nawet pół godziny, jeśli poczuje się zagrożony.

Krokodyl zmniejszający swoją aktywność do zera może wstrzymać oddech na 2 godziny.

Ponieważ jest zmiennocieplny, może długo wytrzymać bez pożywienia, ale kiedy zaczyna jeść, za jednym zamachem pochłania ilość równą połowie masy ciała.

Zazwyczaj porusza się na brzuchu, ale może spacerować na nogach, mniejsze okazy rozwijają szybki bieg na krótkich dystansach dochodzący do 12 – 14 km/h, w wodzie jednak jest o wiele szybszy, używa bowiem całego ciała i ogona, aby poruszać się płynnie. W takich warunkach może utrzymać stałą prędkość na poziomie 30 – 35 km/h.

Stosuje wiele rodzajów odgłosów, co zgrywa się ze świetnym słuchem. Skóra zwiera natomiast słabo poznane receptory, reagujące na zmiany ciśnienia wody.

Rozmnażanie

Samce osiągają dojrzałość płciową po przekroczeniu 3 m długości, samice po osiągnięciu 2 – 2,5 m, czyli po ok. 10 latach.

Taniec godowy czyli zaloty

Podczas godów samce przyciągają partnerki rycząc i uderzając pyskiem o wodę, wydmuchując ją poprzez nozdrza i emitując całą gamę wokalizacji. W sztuce „podrywu” bardziej biegłe są osobniki większe, ponieważ samice chętniej z nimi obcują. Przyciągnięta samica zbliża się do samca, następnie pocierają się wzajemnie spodnią częścią pysków. Od kopulacji do złożenia jaj mija ok. 2 miesięcy.

Gniazda czyli miejsca lęgowe

Tworzenie gniazd trwa od listopada do grudnia (pora sucha) na północy kontynentu, na południu zaś w porze deszczowej.

Ulubionymi miejscami lęgowymi są piaszczyste brzegi lub wysuszone oczka wodne. Samica wykopuje dziurę głęboką na ok. 50 cm ulokowaną kilka metrów od wody. W gnieździe zmieści się 25 – 80 jaj, ale średni lęg liczy ok. 50 jaj. Gniazda budowane są w niewielkiej odległości od gniazd innych samic.

W przeciwieństwie do większości krokodyli, matki zakopują jaja w piasku, nie zbutwiałymi roślinami.

Po zakopaniu jaj samica chroni je przez następne 3 miesiące, a przyszły ojciec często odwiedza gniazdo.

Oboje rodzice zaciekle bronią nienarodzonego jeszcze potomstwa przed intruzem, który za bardzo się do nich zbliży.

Matka opuszcza gniazdo tylko w razie potrzeby schłodzenia ciała poprzez szybką kąpiel lub ukrycie się w cieniu. Mimo troskliwej opieki rodziców, gniazda często zostają ograbiane przez ludzi i warany pod chwilową nieobecność dorosłych.

Młode

Przed wylęgiem młode wydają z siebie śpiewne piski, będące sygnałem dla matki, że czas odkopać gniazdo. Rodzice przekręcają jaja w pysku za pomocą języka i podniebienia, aby pomóc młodym podczas narodzin. Po wykluciu matka zaprowadza je do wody lub przenosi w pysku, podobnie jak czynią to aligatory amerykańskie.

Płeć młodych determinuje temperatura panująca podczas inkubacji; jeśli w gnieździe jest poniżej 31,7 st. Celsjusza lub powyżej 34,5 st. C, potomstwo będzie płci żeńskiej. Samce rodzą się tylko wtedy, gdy temperatura mieści się w środkowym zakresie tych temperatur.

Po wykluciu młode mierzą ok. 30 cm, ale rokrocznie powiększają się błyskawicznie. Przez pierwsze 2 lata matka chroni potomstwo, a jeśli na jednym terenie jest dużo gniazd, formują się żłobki. Przez ten okres samice noszą pisklęta w ustach lub specjalnych workach gardłowych, czasami noszą je na grzbiecie, aby uniknąć zjedzenia przez żółwie i węże wodne.

Po ok. 2 latach młode osiąga ok. 1,2 m długości i odchodzi z gniazda, unikając jednak terytoriów starszych i większych krokodyli.

Szczegółowe dane i wymiary

Krokodyl nilowy (Crocodylus niloticus)

• Długość ciała: samce: 3,5 – 5 m (rekord 6,47 m), samice: 2,4 – 3,8 m
• Masa: 225 – 550 kg (rekord 1090 kg)
• Długość życia: 70 – 100 lat

Największe krokodyle nilowe

Największy dokładnie zmierzony okaz krokodyla nilowego został zastrzelony w Tanzanii, mierzył 6,47 m i ważył 1090 kg, a w RPA schwytano 5,5-metrowgo osobnika ważącego 905,7 kg.

Istnieją doniesienia o 7-metrowych osobnikach, ale źródła tych rewelacji są podejrzane, nie doszło również do dokładnych pomiarów.

Największy żyjący okaz to rzekomy krokodyl ludojad z Burundi o imieniu Gustaw. Uważa się, że mierzy ponad 6 m.

Dzisiaj olbrzymy gabarytów Gustawa są niebywale rzadkie, ponieważ masowe polowania w latach ’40. i ’50.-tych doprowadziły do ich wyeliminowania. Duże znaczenie dla rzadkich olbrzymów ma także zmniejszenie podmokłych siedlisk, w których odnajdywano ich najwięcej.

Krokodyl nilowy – ciekawostki

• Krokodyl nilowy jest największym krokodylem Afryki i 2. największym gadem świata zaraz po krokodylu różańcowym.
• Samce są do 30% większe od samic.
• Herodot twierdził, że krokodyle nilowe żyją w symbiozie z niektórymi ptakami, takimi jak pijawnik (Pluvianus aegyptius), które ponoć wchodziły do gadziego pyska i usuwały z niego pijawki żywiące się krwią. Nie ma na to jednak dowodów, najprawdopodobniej jest to literacka fikcja.