Jelenie i jelonki. Jeleniowate, pełnorożce (Cervidae)
Jeleniowate to rodzina ssaków parzystokopytnych, w której skład wchodzi około 40 gatunków takich jak np. jeleń szlachetny, sarna, renifer, piżmowiec, jelonek błotny, mulak, pudu, łoś, daniel. Najmniejszym przedstawicielem jeleniowatych jest pudu, mierzący zaledwie 35 cm, zaś największym łoś, osiągający 2,5 m wysokości w kłębie.
Klasyfikacja
- Gromada: ssaki
- Podgromada: ssaki żyworodne
- Infragromada: łożyskowce
- Rząd: parzystokopytne
- Rodzina: Jeleniowate
Sarna (Capreolus capreolus) nie jest samicą jelenia szlachetnego, jak powszechnie się uważa. Podobnie jak jeleń szlachetny (Cervus elaphus) należy do jeleniowatych, jest jednak oddzielnym gatunkiem.
Pochodzenie
Najstarsze szczątki jeleniowatych pochodzą z oligocenu. W plejstocenie występowały jelenie o potężnym porożu, jak jeleń olbrzymi. Od 400 tys. do 7 700 lat temu zamieszkiwał on północną Europę, północną Azję i północną Afrykę. Gabarytowo zbliżony był do łosia, osiągał ok. 2,1 m wysokości w kłębie.
Jeleń olbrzymi posiadał poroże o rozpiętości ponad 3-metrowej, które ważyło około 40 kg. Tak jak dzisiejsze jelenie żywił się roślinnością. Człowiek pierwotny często polował na jelenie olbrzymie, co możemy wywnioskować, z pochodzących z tamtej epoki, rysunków naskalnych
Cechy fizyczne
Członków rodziny jeleniowatych charakteryzuje wysmukłe ciało, zwykle bardzo krótki ogon, a także silna szyja i zwężająca się ku dołowi głowa, której przednia część znajdująca się nad pyskiem jest zwana chrapami. Chrapy u prawie wszystkich jeleniowatych są pozbawione sierści, do wyjątku należą renifery, które mają owłosione chrapy. Jeleniowate są doskonale przystosowane do biegu, posiadają długie, kształtne i silne nogi zakończone wąskimi, szpiczastymi racicami, boczne niewykształcone palce kończą się tzw. szpilami (raciczkami).
Jeleniowate mają dobrze rozwiniętą warstwą włosów wełnistych. Ich owłosienie może być gładkie lub szorstkie, latem jest plamiste, a zimą jednolite. Zwykle młode są wyraźnie plamiste, posiadają białe cętki tułowiu, a czasem także na szyi. Na tyle ciała jeleniowatych występuje tak zwane lustro, czyli jasna plama, która jest bardziej widoczna w zimie niż w lecie. Niektóre gatunki jeleniowatych mogą pochwalić się brodą, grzywą, czub lub kołnierzem. Jeleniowate zmieniają sierść dwa razy do roku.
Poroże, nie rogi
Członków rodziny jeleniowatych charakteryzuje obecność poroża inaczej zwanego wieńcem. Poroże często mylnie jest zwane rogami. Jednak w przeciwieństwie do rogów, które są utworzone ze zrogowaciałego naskórka, poroże zbudowane jest wyłącznie z tkanki kostnej bez uczestnictwa substancji rogowej.
Poroże od rogów różni także fakt, że co roku jest ono przez zwierzęta zrzucane, po czym znowu odrasta z wyrostków na kości czołowej.
W rodzinie jeleniowatych posiadaczami poroża są wyłącznie samce, wyjątek stanowią renifery, u których poroże wyrasta także samicom. Z kolei niektórzy przedstawiciele jeleniowatych np. piżmowiec czy jelonek błotny nie posiadają poroża wcale.
Pokarm
Jeleniowate są roślinożerne. Żywią się liśćmi, gałązkami i korą drzew i krzewów, trawą, owocami leśnymi, grzybami, żołędziami, buczyną nawet ziołami. Żerujące zwierzęta połykają niepogryzione rośliny, które trafiają do żwacza, jednej z komór dużego żołądka. Rozmiękczone w żwaczu kawałki roślin są zwracane przez przełyk i dokładnie przeżuwane, następnie zostają ponownie połknięte, wędrują do dalszych części żołądka, gdzie ulegają trawieniu. Przyswajanie trudnych do strawienia części roślin ułatwiają przeżuwaczom licznie występujące w ich przewodzie pokarmowym drobnoustroje.
Rozród
Jeleniowate żyją zwykle w stadach. Większość gatunków jeleniowatych jest poligamiczna, tworzą one tzw. stada haremowe, w których skład wchodzi wiele samic i tylko jeden samiec. Bywa jednak, że samce niektórych gatunków, szczególnie te starsze wybierają samotniczy tryb życia. Zwierzęta te osiągają dojrzałość płciową w wieku 0,5–3 lat. W porze godowej samce prowadzą pomiędzy sobą zażarte walki o względy samic. Ciąża trwa od 6–10 miesięcy. Samica w zależności od gatunku rodzi zwykle od 1 do 4 młodych.
Występowanie
Jeleniowate zamieszkują lasy, lasostepy, tereny bagniste i tundrę wszystkich kontynentów z wyłączeniem Australii i Antarktydy.
Mieszkają w Polsce
W Polsce przedstawicielami jeleniowatych są: sarna, jeleń szlachetny, łoś i daniel oraz introdukowany pod koniec XIX wieku jeleń wschodni inaczej sika (Cervus nippon).
Największym z nich obok łosia jest jeleń szlachetny. W Polsce występuje we wszystkich większych kompleksach leśnych. Wybór środowiska przez jelenie jest zależny od pory roku. Głównym środowiskiem są nizinne i górskie lasy liściaste i mieszane. Ze względu na rozłożyste poroże, jeleniowate unikają terenów gęsto zakrzewionych.
W populacjach jelenia szlachetnego zamieszkującego Polskę wyróżnia się kilka form w obrębie gatunku: jeleń bieszczadzki (najokazalszy), jeleń mazurski, jeleń wielkopolski i jeleń pomorski. Byki występujące w Karpatach i na Mazurach mają poroże zazwyczaj cięższe – 6-12 kg – pozostałe zaś ok. 3,5-8 kg
W Polsce na 2011 rok odnotowano ok. 190 tys. sztuk jeleni szlachetnych i od kilku lat liczba ta systematycznie wzrasta.
Jeleń szlachetny (Cervus elaphus)
U jelenia szlachetnego jak u wszystkich jeleniowatych wyraźny jest dymorfizm płciowy – samce są większe i cięższe od samic.
Samce jelenia szlachetnego, zwane bykami, osiągają wagę porównywalną do wagi przeciętnego niedźwiedzia występującego w Tatrach.
Jelenie szlachetne żyją w stadach, które myśliwi w swojej gwarze określają chmarami. W stadzie przewodzi łania zwana licówką (przodownica), dokonująca wyborów w zakresie bezpieczeństwa, czy jadłospisu.
Byki po ukończeniu 4 roku życia tworzą osobne chmary, na czele których stoi zazwyczaj młody byk. Starsze byki trzymają się z boku takiej chmary lub na jej końcu. Kiedy chmara wychodzi z gęstwiny na otwartą przestrzeń, stary byk wychodzi jako ostatni po chwili oczekiwania.
Charakterystyka
Ciało jelenia szlachetnego latem pokryte jest brązowym i krótkim futrem, natomiast zimą sierść zmienia odcień na szary i staje się nawet dwa razy dłuższa i gęstsza od letniej. Kark i brzuch u samców jest nieco ciemniejszy. Linienie rozpoczyna się u dorosłych osobników z końcem kwietnia. Zimowe futro zaczyna rozwijać się we wrześniu, a całkowita zmiana sierści na zimową następuje w październiku.
Samce jeleni nazywane są bykami, samice jeleni to łanie.
Poroże występuje tylko u samców. Jest silne i okazałe, mocno rozgałęzione. Szczytowe rozgałęzienie nazywamy koroną. Rocznych samców mają nierozgałęzione poroże. Po roku poroże jest zrzucane, a na jego miejsce wyrasta nowe, które posiada 3-4 rozgałęzienia. Co roku u samów pojawiają się 1-2 nowe rozgałęzienia. Najbardziej okazałe poroże mają samce w wieku 10-15 lat. Zrzucanie poroża następuje z końcem zimy lub początkiem wiosny, a pełny wzrost nowego przypada na sierpień.
Rykowisko
Rykowisko to okres godowy jeleni. W Polsce rozpoczyna się on w drugiej połowie września i trwa ok. 4 tygodni. Samce jeleni w tym czasie wydają głośne odgłosy, rozpoczynając tuż przed zachodem słońca, a kończąc niemal o świcie. Przez całą noc potężny, basowy ryk byków rozlega się echem na wiele kilometrów po okolicy.
Rykowiskiem nazywamy również miejsce pojedynków byków w trakcie trwania okresu godowego oraz miejsce odbywania samych godów.
Zagrożenia, ochrona
Naturalnymi wrogami jeleni są: wilki, rysie i niedźwiedzie. W naszym kraju jeleń szlachetny podlega okresowej ochronie. Na byki można polować w okresie: od 21 sierpnia do końca lutego, natomiast na łanie legalnie polować można od 1 października do 15 stycznia, zaś na cielaki od 1 października do końca lutego.
Szczegółowe dane / wymiary
Jeleń szlachetny (Cervus elaphus)
- Długość:
- samiec: 175-260cm
- samica: 160-210 cm
- Wysokość w kłębie: 95 -130 cm
- Długość ogona: 12 – 19 cm
- Waga:
- samiec: 160 – 240 kg
- samica: 68 – 130 kg
- Długość życia:
- średnio na wolności: 10 – 13 lat (do 15 lat)
- w niewoli ok. 20 lat (rekordowo 23 lata).
Jeleń – ciekawostki
- Liczba odnóg w porożu jelenia wzrasta wraz z wiekiem, aż do pełni jego rozwoju osobniczego (około 14 lat), a potem wraz z wiekiem maleje.
- Jelenie szlachetne śpią w ciągu doby tylko 60-100 minut.
- Młode jelenie szlachetne na bokach i grzbiecie mają jasne cętki, które znikają w wieku około 6 miesięcy.
Polecamy:
na ostatnim zdjęciu jest jeleń
Myślałem ,że waży samiec do 1/2 tony.