Jak (Bos grunniens, Bos mutus)

Jak (Bos grunniens, Bos mutus)

Na wolności żyje ich już tylko kilkaset, ale w 1990 roku postanowiono przeciwdziałać powolnemu znikaniu jaków z krajobrazu Chin, w szczególności – Tybetu. Jak jest drugim, co do wielkości, przedstawicielem krętorogich. Większy od niego jest tylko gaur (Bos gaurus).

Klasyfikacja.

• Gromada: ssaki
• Rząd: parzystokopytne
• Podrząd: przeżuwacze
• Rodzina: krętorogie
• Rodzaj: Bos
• Gatunek: jak

Występowanie.

Jaki występują w Himalajach, w regionie południowej Azji Środkowej, na Wyżynie Tybetańskiej oraz na najbardziej wysuniętych na północ obszarach Rosji i Mongolii, jak również w Indiach. Większość osobników to formy udomowione, określane nazwą Bos grunnies. Jaki z dzikich populacji nazywane są natomiast Bos mutus. W przeszłości dzikie jaki znajdowały się na teranch Bhutanu i Nepalu, ale dzisiaj są uważane za wymarłe w tych krajach, nie wliczając populacji udomowionej.

Głównym siedliskiem tych krętorogich zwierząt są bezdrzewne wyżyny między 3000 a 5500 m n.p.m., czyli góry i płaskowyże. Łatwo je spotkać na gęsto zarośniętych trawami i turzycą halach.

Wygląd.

Należą do największych przedstawicieli krętorogich (pustorogich). Są także największymi zwierzętami w swoich regionach występowania. Samice są o ok. 30% mniejsze od samców. Jaki udomowione są o wiele mniejsze od swoich dzikich „braci”.

Mają mocną, masywną budowę. Nogi są silne o zaokrąglonych, rozszczepionych kopytach, tworzących 2 palce. Kopyto zakończone jest racicą. Posiadają bardzo długą, gęstą sierść po bokach ciała. Dzikie osobniki mają ciemne futra, od brązowego do prawie czarnego. Umaszczenie domowych jaków jest nieco inne. Często na futrze występują brązowe i kremowe łaty. Uszy są małe, a czoło – szerokie, wyposażone w gładkie, ciemne rogi. U samców rogi zakręcają się po bokach głowy, na końcach kierują się ku przodowi. Rogi samic mają bardziej pionowe ułożenie. Szyja jest krótka z wyraźnym garbem między łopatkami, u samców bardziej wydatny.

Obie płcie posiadają długie, zmierzwione włosy z gęstym podszerstkiem na piersiach, bo bokach ciała oraz na nogach. Warstwa włosowa skutecznie chroni przed wychłodzeniem organizmu. U samców sierść jest dłuższa, tworząca swoistą suknię, prawie sięgającą podłoża.

Ogon długi jak u konia, ale budową przypomina ogon bizona lub wołu. Pysk szary lub złoto-brązowy. Wymiona (u samic) i moszna (u samców) są małe i owłosione, co chroni je przed odmrożeniem. Samica posiada 4 gruczoły mlekowe.

Tryb życia, dieta.

Jak dziki.

Tworzą stada złożone z 10 – 30 osobników. Wydzielają specjalną, lepką substancję w pocie, która pomaga utrzymać ich futro zmierzwione i funkcjonuje jako dodatkowa izolacja. Wiele dzikich osobników jest zabijanych przez chińskich myśliwych ze względu na smaczne mięso, przez co są narażone na wyginięcie.

Są typowymi roślinożercami. Żywią się mchami, ziołami, porostami, bylinami, trawami, krzewami. Jadają śnieg, który je nawadnia.

Jak posiada naturalnych wrogów. Poluje na niego wilk tybetański (Canis lupus laniger) oraz niedźwiedź brunatny (Ursus arctos).

Jak udomowiony.

Jaki stały się zwierzętami służącymi człowiekowi wiele tysięcy lat temu ze względu na mleko, mięso i futro. Wysuszonych odchodów jaka używa się jako paliwo (opał) i jest to bardzo popularne rozwiązanie na pozbawionym drzew Płaskowyżu Tybetańskim. Poza tym, jaki pełnią funkcję transportową, świetnie sprawdzają się w trudnych warunkach, dobrze pokonują przełęcze, nie boją się wspinaczki na wyższe tereny. Są również dobrymi przyjaciółmi dla rolników, przyłączone do pługów orzą ziemię. Nabiał tworzony z mleka jaka jest podstawową żywieniową Tybetańczyków.

W przeciwieństwie do reszty bydła, jaki nie muczą.

Jaki sportowe.

W części Tybetu i Karakorum powszechną formą rozrywki (festiwali) są wyścigi jaków będących ważną częścią kultury tego regionu. Nowościami są takie dyscypliny jak jazda na nartach z użyciem jaka czy polo na jakach. Traktuje się je jednak jako atrakcją turystyczną w krajach Azji Środkowej, w tym w Gilgit-Baltistanie (terytorium Kaszmiru zajęte przez Pakistan).

Zachowania stadne, rozród.

Jaki łączą się w pary między lipcem a wrześniem, w zależności od regionu, w którym żyją. W pozostałych miesiącach samce wędrują w małych grupkach kawalerskich z dala od dużych stad złożonych z samic i młodych, ale wraz z nadejściem rui stają się agresywne i walczą między sobą o dominację. Agresja przejawia się ryczeniem, nabieraniem ziemi na rogi i rozrzucaniem jej wokół siebie. W bezpośrednim starciu samce zderzają się pochylonymi głowami, lub walczą za pomocą rogów.

Podobnie do żubrów samce jaka tarzają się w suchej glebie, częściej jednak oznaczają teren moczem lub kałem. Samice wchodzą w okres rui ok. 4 razy w roku i są płodne tylko przez kilka godzin w jednym cyklu.

Ciąża trwa od 257 do 270 dni, zatem cielęta rodzą się w maju i czerwcu. Samica rodzi jedno młode, w ustronnym miejscu. Cielakowi wystarczy ok. 10 minut, aby zaczął chodzić i, razem z matką, mógł wrócić do stada. Zarówno samice dzikie, jak i udomowione rodzą co 2 lata, choć porody mogą odbywać się co roku pod warunkiem, że pożywienia jest pod dostatkiem.

Młode są odstawiane od piersi po roku i niedługo po tym usamodzielniają się całkowicie. Dzikie młode mają brązową sierść, z czasem przechodzącą w brunatną lub czarną.

Samica rodzi po raz pierwszy w 3 – 4 roku życia, ale szczyt możliwości reprodukcyjnych osiąga w 6 – 8 roku życia.

Szczegółowe dane/wymiary.

Jak (Bos grunniens, Bos mutus).

• Wysokość w kłębie: 1,60 – 2,20 m
• Długość (bez ogona): 2,5 – 3,3 m
• Długość ogona: 60 – 100 cm
• Długość rogów: 48 – 99 cm (samce), 27 – 64 cm (samice)
• Waga: 305 – 1000 kg (jaki dzikie), 350 – 580 kg (samce udomowione), 225 – 255 kg (samice udomowione)
• Długość życia: ponad 20 lat (zarówno na wolności, jak i w niewoli, choć w środowisku naturalnym długość życia może być niewiele krótsza)

Jak – ciekawostki.

• Mleko jaka jest przeznaczane na ser o nazwie chhurpi. Masło z mleka jaka to nieodłączny składnik herbaty tybetańskiej („herbaty ubijanej”). Ponadto wykorzystuje się je do lamp i wykonywania rzeźb maślanych wykorzystywanych w religijnych uroczystościach.

• Jedyną przeszkodą, która znacznie utrudnia wykorzystanie jaka jako transport jest jego awersja do jedzenia ziarna, będącego jedynym pożywieniem w trakcie podróży. Zwierzę jest na tyle zawzięte, że będzie głodować dopóki nie trafi się małą łąkę porośnięta trawą.

• Jak ma bardzo przyjazne usposobienie i łatwo go szkolić. Najniebezpieczniejsze są matki pragnące chronić swoje młode lub osobniki czujące się zagrożone lub zaatakowane.

• Dziki jak o złotym kolorze sierści nazywany jest Dzikim Złotym Jakiem. Chińczycy uważają go za zagrożony podgatunek, a populację tego „odmieńca” szacuje się na ok. 170 osobników w środowisku naturalnym.

• Udomowione jaki mają bardziej zróżnicowane barwy sierści. Mogą występować osobniki szare, białe, srebrne, brązowe lub łaciate.

• Lepka substancja wydzielana wraz z potem jaka jest stosowana w nepalskiej medycynie naturalnej.

• Istnieją 2 krzyżówki genetyczne jaka: yakalo – krzyżówka z bizonem i dzo – krzyżówka z bydłem domowym.

Polecamy:

• Irbis
• Niedźwiedź brunatny
• Bizon
• Żubr
• Jeleniowate