Heloderma arizońska (Heloderma suspectum)

Heloderma arizońska / gila (Heloderma suspectum)

Żyjące skamieniałości

Nieco mniejsza, jedyna żyjąca kuzynka helodermy meksykańskiej. Jej korzenie ewolucyjne sięgają okresu kredowego, choć sam rodzaj Heloderma istnieje od miocenu (odkryte w Nevadzie pozostałości datowane są na 8-10 tys. last wstecz). Helodermy na przestrzeni lat ulegały niewielkim zmianom ewolucyjnym, dlatego dość powszechnie określa się je jako żywe skamieniałości (podobnie jak latimeria).

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: łuskonośne
• Rodzina: helodermowate
• Rodzaj: Heloderma
• Gatunki: heloderma arizońska (nie sklasyfikowano podgatunków)

Występowanie i siedliska

Na swe tereny wybrała południowo–zachodni region Stanów Zjednoczonych i Meksyku. Występuje zatem w Arizonie, części Kalifornii, Nevadzie, Utah, Nowym Meksyku i Sonorze (północno – zachodnim stanie Meksyku). Preferuje wysokości od poziomu morza do 1500 m n.p.m.

Zamieszkuje busz (skrub), pustynie i lasy dębowe, a także tereny na których rosną rozproszone krzewy, kaktusy itp. Kryje się w norach, zaroślach i skałach. Z reguły wybiera siedliska z łatwym dostępem do wody. Bardzo lubi wilgoć, dlatego można ją obserwować pływającą w kałużach powstałych po opadach. Raczej nie spotkamy jej natomiast na otwartych terenach takich jak pola uprawne.

Charakterystyka

Wygląd

Długość ciała gili mieści się w przedziale 26-36 cm, ogon stanowi natomiast ok. 20% długości ciała. Masa ciała wynosi zazwyczaj 350-700 g, ale najcięższe osobniki mogą ważyć nawet 2300 g. Oznacza to, że jest ona największym rodzimym gatunkiem jaszczurki w Ameryce Północnej, na północ od granicy z Meksykiem (większy jest legwan zielony (Iguana iguana), ale nie jest on zaliczany do gatunków rodzimych).

Gila jest bliską krewną helodermy meksykańskiej oraz wymarłych przedstawicieli rodzaju Heloderma. Podobnie do swej meksykańskiej kuzynki posiada krótki ogon, w którym magazynuje tłuszcz niezbędny do przetrwania snu letniego.

Łuski mają żółty, różowy i czarny kolor. Najciemniejsza jest szeroka głowa, broda, szyja i kończyny. Czarne są również oczy, których źrenice są okrągłe. Kończyny gada są masywne, wyposażone dodatkowo w silne pazury. Podobnie do helodermy meksykańskiej, ciało gili pokrywają charakterystyczne koraliki.

Dieta i sposób polowania

W menu gili pojawiają się małe ssaki, w tym myszy, młode króliki, wiewiórki, ale także padlina. Może polować na inne jaszczurki, a także jeść ich jaja. Nie pogardzi też jajami żółwi oraz ptaków. Potrafi jeść ogromne ilości pożywienia – młode zjadają nawet porcje stanowiące 50% ich masy ciała, dorosłe osobniki pochłaniają ok. 35%. Prawdopodobnie jest to przystosowanie do trudnych warunków środowiskowych, w których regularne zdobywanie pokarmu jest utrudnione. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że jaszczurka je „na zapas”.

Zdobycz jest wykrywana poprzez zapach, w czym pomaga rozwidlony język myśliwego. Zmysł powonienia jest na tyle czuły, że heloderma potrafi zlokalizować jaja zakopane na głębokości 15 cm. Ostre pazury pomagają jej natomiast wykopać zdobycz. Podobnie do helodermy meksykańskiej może wspinać się na drzewa oraz kaktusy w poszukiwaniu jaj.

Jad

Jad produkowany przez helodermę arizońską to neurotoksyna podobna do tej produkowanej przez groźne dla ludzi węże koralowe z rodziny zdradnicowatych. U jaszczurki ilość tej toksyny jest jednak o wiele mniejsza, dlatego nie zagraża życiu dorosłego człowieka.

Gdy gila kąsa, robi to szybko i bezlitośnie, może bowiem trzymać uparcie ofiarę i wgryzać się w nią. Po ukąszeniu pozostaje bardzo silny ból, obrzęk i osłabienie spowodowane nagłym spadkiem ciśnienia krwi.

Zachowanie

Nie wiemy zbyt dużo na temat zachowań społecznych gili. Kilka razy zaobserwowano jak samce toczą ze sobą walki. Zwycięzca kładł się na przegranym, co podkreślało jego dominującą pozycję. Walki takie przypominają zapasy, czasem mogą mieć kilka rund. Zachowania podobnego rodzaju obserwowano zazwyczaj tuż przed rozpoczęciem godów. Dominujący samiec miał większe szansę na reprodukcyjny sukces.

Rozmnażanie

Gila wchodzi w stan estywacji w okolicach listopada. Wybudza się w styczniu lub lutym, zaloty rozpoczyna natomiast między majem i czerwcem. Samce wyruszają na poszukiwania partnerek najbardziej opierając się na węchu – wysuwają języki aby namierzyć zapach samic.

Przyszłe matki składają jaja między lipcem i sierpniem. Robią to w wykopanych gniazdach, mierzących ok. 13 cm głębokości. W jednym lęgu pojawia się ok. 12 jaj, średnio jest ich jednak 5. Inkubacja trwa ok. 9 miesięcy, młode wykluwają się zatem między kwietniem i czerwcem następnego roku. Tuż po urodzeniu mierzą ok. 16 cm długości i są zdolne do kąsania i wstrzykiwania jadu. Dojrzałość płciową osiągają w 3-5 roku życia.

Szczegółowe dane/wymiary

Heloderma arizońska / gila (Heloderma suspectum)

• Długość ciała: 26-36 cm, z ogonem 51-56 cm
• Długość ogona: 20% długości ciała
• Waga: 0,35-0,7 kg (przeciętnie 0,47 kg), rekord 2,3 kg
• Długość życia: na wolności ok 20 lat, w niewoli ok. 30 lat

Heloderma arizońska – ciekawostki

• Słowo heloderma pochodzi z greki. Składa się ze słowa helos („ćwiekowata głowa”) i derma („skóra”). Całość tłumaczy się jako „skórę nabitą ćwiekami [koralikami]”.
• Alternatywna nazwa helodermy arizońskiej „gila” odnosi się do Gila River – rzeki przepływającej przez Arizonę i Nowy Meksyk, gdzie jaszczurka ta występowała kiedyś bardzo licznie.
• Związki zawarte w toksycznej ślinie heloderm mają właściwości lecznicze. Mogą być stosowane do leczenia takich chorób jak cukrzyca, choroba Alzheimera, a nawet HIV. Dokładne analizy tych substancji wykazały, że mogą one także hamować rozwój komórek rakowych płuc.
• Rodzaj Heloderma istnieje na naszej planecie od miocenu. Ponieważ jednak na przestrzeni wieków jaszczurki te nie zmieniły się zbytnio pod względem morfologicznym, naukowcy czasem określają je mianem żywych skamieniałości.

Polecamy

• Jaszczurki
• Waran z Komodo