Guziec (Phacochoerus africanus)

Guziec (Phacochoerus africanus)

Zwierzę wątpliwej urody, ale niewątpliwej charyzmy. Niezbyt powabny, ale wytrzymały i odporny na nieprzyjazne warunki środowiskowe. Kultowa już „świnia z Afryki” nie musi się podobać, ale można ją polubić choćby ze względu na wizerunek, jaki zyskała dzięki filmowi animowanemu pt.: „Król Lew”.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: parzystokopytne
• Rodzina: świniowate
• Rodzaj: Phacochoerus
• Gatunek: guziec
  

Sklasyfikowano 4 podgatunki guźca:

• P. a. sundevallii – Namibia, RPA, Botswana, Zimbabwe
• P. a. aeliani – Dżibuti, Erytrea, Etiopia, Somalia
• P. a. africanus – Demokratyczna Republika Konga, Burkina Faso, Czad, Ghana, Gwinea Bissau, Mauretania, Nigeria, Senegal, Sudan, Wybrzeże Kości Słoniowej
• P. a. massaicus – Kenia, Tanzania 
  

Występowanie

Zamieszkuje wyłącznie kontynent afrykański, przystosował się do życia na sawannach, łąkach i w lasach, co odróżnia go od innych świniowatych. Przebywa w wielu krajach Afryki, każdy podgatunek zamieszkuje inny obszar.

Charakterystyka

Kły

Guziec to bardzo masywne zwierzę o potężnej głowie i okazałych kłach. Kły szczęki dolnej są znacznie krótsze od osadzonych na szczęce górnej. Ostrzą się o siebie, kiedy guziec otwiera i zamyka pysk, dzięki temu jego dolne kły są stale w gotowości do odparcia ataku.

Górna para często zakrzywia się w kształt okręgu, jednak w przekroju poprzecznym mają kształt prostokąta. Względem korzeni, górne kły mogą zakrzywiać się pod kątem 90^o. Służą do kopania w ziemi w poszukiwaniu larw i owadów, do walki o samicę lub do obrony przed drapieżcą.

Dolna para kłów może bardzo poważnie zranić przeciwnika, dlatego lepiej nie prowokować tego zwierzęcia. Budową i funkcją bardzo przypomina ciosy słonia i nierzadko okazuje się łakomym kąskiem dla myśliwych i kłusowników, którzy mogą dobrze zarobić na pomniejszonej wersji kości słoniowej.

Wygląd

Sama głowa jest mocna, nieco spłaszczona z tyłu. Kark porośnięty jest długą, ale niezbyt gęstą grzywą, która kończy się dopiero w połowie grzbietu. Całe ciało pokrywają rzadkie włosy w kolorze czerni lub brązu. Ogon jest długi, zakończony kępką sierści

Guziec nie magazynuje podskórnej tkanki tłuszczowej, a sierść na ciele jest bardzo rzadka, co pozwala mu przetrwać w wysokich temperaturach. Wzrok nie jest zbyt dobry, oczy ulokowane są wysoko na pysku, tuż przy uszach. Poniżej oczu, po bokach pyska, wyrastają dwie duże guzowate „brodawki”, a dokładniej – chrząstki brodawki wyglądające jak guzy, których zadaniem jest wzmocnienie wytrzymałości na ataki innych zwierząt.

Guziec posiada 34 zęby wyrastające w młodym wieku, ale większość z nich wypada po osiągnięciu dojrzałości.

Dorosłe osobniki, poza imponującymi kłami, posiadają zatem tylko 2 pary górnych siekaczy i niebywale rozbudowane zęby trzonowe. Kończyny są stosunkowo długie i smukłe a tułów – muskularny.

Samice są nieco mniejsze i lżejsze od samców, nie posiadają też dużych kłów.

Tryb życia

Guziec prowadzi raczej dzienny tryb życia, chyba, że czuje się zagrożony lub niepokojony (z reguły ze strony człowieka), wtedy przestawia się na aktywność nocną. Standardowo jednak noce spędza w norze. Nie jest zwierzęciem terytorialnym, ale pilnuje swojego legowiska.

Dieta i żerowanie

Guziec to wszystkożerca, którego dieta opiera się w głównej mierze na trawach, korzeniach, owocach, korze drzew, grzybach, owadach, jajach, padlinie, czasem jednak zdarza mu się pożreć małego ssaka, ptaka czy gada. Dieta guźca jest raczej uzależniona od pory roku: podczas wilgotnych miesięcy preferuje krótkie, wieloletnie trawy, natomiast w porze suchej wybiera przeważnie bulwy, kłącza i korzenie.

Do wykopywania podziemnych przysmaków wykorzystuje nie tylko kły, ale również cały pysk i mocne kopyta. Podczas jedzenia często „klęczy” na przednich kończynach i porusza się na nadgarstkach. Nie trzeba się jednak martwić o uszkodzenia skóry, bowiem, miejsca te są zabezpieczone twardym, zrogowaciałym naskórkiem.

Usposobienie

Nory i błoto

Mimo, iż może kopać własne nory, częściej zajmuje nory wykopane i opuszczone przez inne zwierzęta, np. przez mrównika. Siedząc w niej, głowę ma skierowaną do wejścia na wypadek, gdyby musiał szybko odeprzeć atak, albo zaatakować prowokującego przeciwnika. Często tarza się w błocie, aby obniżyć temperaturę ciała lub wprost przeciwnie – ogrzać się w czasie zimnych nocy. Ponadto, chłodne błoto osadzone na ciele skutecznie ogranicza wpływ zabójczego promieniowania słonecznego i utrudnia dostęp krwiożerczym owadom.

Godny przeciwnik dla lwa

Guziec potrafi być godnym przeciwnikiem w walce, ale jego obrona przeważnie opiera się na ucieczce (potrafi szybko biegać). Najagresywniejszy staje się w okresie godów, kiedy chce zdobyć samicę i musi konkurować z innymi samcami.

Największym zagrożeniem są dla niego lwy, lamparty, hieny, krokodyle i ludzie. Jeśli gepard jest uparty, również upoluje guźca, jednak z jego strony ofiarami najczęściej padają warchlaki. Kiedy matka wyczuje, że jej potomstwo jest zagrożone, staje się równie agresywna, jak samce w czasie godów. Rany zadane przez guźca bywają groźne, wręcz – śmiertelne. Mocno pokiereszowany lew, po walce z guźcem, umiera z wykrwawienia.

Ulubione miejsca

Guźca najłatwiej spotkać w miejscach bogatych w zbiorniki wodne i błotniste tereny, dzięki którym może się napoić i ochłodzić podczas kąpieli. Za miejsce zamieszkania wybiera z reguły otwarte, trawiaste równiny, ale znaleziono również nory przy granicy z Saharą.

Guźce – zwierzęta społeczne

Należy do zwierząt społecznych – żyje w małych grupach rodzinnych złożonych z kilku samic, ich młodych i jednego samca odpowiedzialnego za ochronę grupy i przedłużanie gatunku. Samice pozostają częściej w macierzystych grupach, podczas gdy samce opuszczają je, aby tworzyć niezależne stado. Niedojrzałe osobniki płci męskiej łączą się w grupy kawalerskie, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo ataku ze strony drapieżnika. Przebywanie w takim stadzie trwa do momentu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Wraz z osiągnięciem dorosłości samiec potrafi wyczuć sygnały zapachowe samic w okresie rui. Ślady zapachowe częściej zostawiają samce niż samice, umieszczając je na terenach żerowania i przy wodopojach. Ma to na celu dwie rzeczy: przyciągnięcie partnerki/partnera i zaznaczenie swej pozycji/dominacji.

Rozród

Ruja zaczyna się pod koniec pory deszczowej lub na początku pory suchej, a porody odbywają się na początku następnego sezonu deszczowego. Samce kopulują z kilkoma samicami. Czasem samiec zatrzymuje przy sobie kilka partnerek i broni ich przed innymi zalotnikami. Zdarza się również, że samce szukają samic i walczą o nie. Knur czeka na samicę przy jej norze. Kiedy locha opuszcza legowisko, samiec stara się udowodnić swą dominację. Guźce mogą być monogamistami lub poligamistami.

Ciąża

Ciąża trwa ok. 6 miesięcy. Gdy samica jest bliska porodu, opuszcza grupę i szuka legowiska z dala od innych guźców. Na świat, w jednym miocie, przychodzi od 2 do 8 młodych (średnio 2-4). Potomstwo pozostaje w norze przez pierwsze tygodnie, aby matka mogła się nimi w spokoju opiekować. Kilkukrotnie zaobserwowano, że prosięta nie są karmione wyłącznie przez matkę, ale również przez samice z grupy, zwłaszcza przez te, które straciły swoje potomstwo. Po 2-3 tygodniach młode zapoznają się z terenem i pokarmem innym niż mleko matki. Dieta oparta w większości na mleku trwa jednak przez około pół roku. Młode bardzo szybko osiągają „mobilność”, co pozwala im na przebywanie blisko matki, która zdoła je ochronić przez napastnikiem.

Szczegółowe dane i wymiary

Guziec (Phacochoerus africanus)

• Długość: 0,9 – 1,5 m
• Wysokość w kłębie: 63,5 – 85 cm
• Masa: 45 – 75 kg (samice), 60 – 150 kg (samce)
• Długość górnych kłów samca: do 30 cm (średnio 25,5 cm)
  
• Długość życia: ok. 15 lat

Guziec – ciekawostki

• Guziec to jedyny gatunek świniowatych, który przystosował się do życia na sawannach.
• Kły guźca rosną przez całe życie.
• Kły wykorzystywane są w branży turystycznej we wschodniej i południowej Afryce. Są dobrym materiałem rzeźbiarskim.
• Wiele razy zaobserwowano, że guziec żyje w ciekawych relacjach z innymi gatunkami, np. pozwala manguście pręgowanej (Mungos mungo), aby ta oczyszczała jego ciało z pasożytów, zwłaszcza z kleszczy. Tę samą rolę spełniają niektóre ptaki, np. bąkojady (Buphagidae), które siadają na grzbiecie podróżującego guźca i „wydziobują” z jego sierści namolne insekty.
• Guziec potrafi rozwinąć prędkość dochodzącą do 45 km/h – przechodzi ze spokojnego chodu w bieg, podnosi wtedy ogon do pozycji pionowej.
• Jest bardzo wytrzymały na deficyt wody – potrafi przejść długie dystanse nie pijąc przez kilka miesięcy w porze suchej.
• Guziec stał się ulubieńcem wielu ludzi na całym świecie dzięki filmowi animowanemu z lat ’90-tych XX wieku (1994 r.) pt.: „Król Lew”, wyprodukowanemu przez studio Walta Disney’a. W polskiej komedii z 2001 roku o przyrodniczym tytule: „Poranek kojota”, również pojawia się wątek dotyczący guźca określonego mianem „świni z Afryki”.

Polecamy:

• Afryka
• Lew
• Lampart
• Hiena
• Żyrafa
• Słoń
• Zebra