Dront dodo, dodo (Raphus cucullatus)

Dodo to sztandarowy przykład zwierzęcia, które wymarło za sprawą ludzkiej działalności. Stał się symbolem niszczycielskiej siły jaką posiadamy i którą niestety chętnie wykorzystujemy. Niegdyś rajska wyspa Mauritius, pokryta prawie całkowicie lasami, została przemieniona w miejsce cywilizowane, zmieniając się we wroga tamtejszych licznych endemitów.

Dodo to ptak tajemniczy pod względem zachowania, ale bardzo dobrze poznany pod względem wyglądu, a wszystko dzięki licznym ilustracjom i źródłom historycznym. Postarajmy się usystematyzować wiedzę na temat tego dużego dronta i spróbujmy odtworzyć, jak mógł żyć i traktować swe otoczenie.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: gołębiowe
• Rodzina: gołębiowate
• Podrodzina: dronty, drontowate, gołębie olbrzymie
• Rodzaj: Raphus
• Gatunek: dodo

Występowanie

Dodo był gatunkiem endemicznym wyspy Mauritius, ulokowanej na Oceanie Indyjskim na wschód od Madagaskaru. Niewiele jednak wiadomo na temat preferowanych przez niego siedlisk. Przypuszcza się, że przebywał w lasach porastających suche obszary przybrzeżne na południu i zachodzie Mauritiusa.

Zakładając, że jest to prawda, ograniczony zakres występowania dodo byłby jednym z powodów wyginięcia gatunku. Szczątki tych ptaków odkryto jednak również na terenach górskich, co sugeruje, że dodo zajmował szersze tereny. Badania na bagnach Mare aux Songes (Fossillagerstätte – „magazyn skamieniałości”) wykazały ponadto, że siedliska dodo zdominowane były przez endemiczny gatunek drzewa Sideroxylon grandiflorum oraz pochutniki.

Dodo żył na Ziemi od ok. 10 mln lat temu do 300 lat temu. Odkryto go w roku 1598 w trakcie drugiej wyprawy holenderskiej do Indonezji. Wyginął bardzo szybko, bo w zaledwie ok. 70 lat od momentu przybycia Europejczyków na Mauritius.

Charakterystyka

Wygląd

Ponieważ do tej pory nie odnaleziono pełnego szkieletu dodo, jego upierzenie i wygląd zewnętrzny jest do pewnego stopnia tajemnicą. Rysunki i relacje powstałe w czasach istnienia dodo są podstawą, na której opierają się rekonstrukcje tego dronta. Sugerując się więc starymi źródłami, dodo miał brązowe lub szarawe upierzenie, natomiast sterówki były jaśniejsze od pozostałych piór. Ich budowa przypominała pióra gołębi. Na zadzie rosła kępka zakręconych piór, tworzących coś na kształt pióropusza. Głowa była duża, szara i naga, ozdabiał ją zakrzywiony do dołu dziób w kolorze czerni, zieleni i żółci. Grube nogi miały żółty odcień, zakończone były czarnymi pazurami.

W obrębie gatunku występował dymorfizm płciowy – samce miały większe rozmiary, ich dzioby również były proporcjonalnie większe.

Na podstawie odnalezionych szczątków wykazano, że dodo zaliczał się do dużych ptaków. Mógł osiągać nawet 1 m wysokości i ważyć ok. 23 kg, chociaż masa ta dotyczy raczej osobników żyjących w niewoli. Ptaki wolne osiągały prawdopodobnie 10-21 kg. Przypuszcza się jednak, że ciężar dodo zmieniał się wraz z porami roku – w najchłodniejsze miesiące magazynował podskórną tkankę tłuszczową, która znacznie malała w lecie.

W przeciwieństwie do swych najbliższych krewnych – gołębi – dodo nie potrafił latać. Wskazują na to szerokie kości miednicy i mały, słabo rozwinięty mostek.

Dieta

Na podstawie holenderskiego dokumentu z roku 1631 dowiedzieliśmy się, że dodo żywił się owocami, nasionami, orzechami, bulwami i korzeniami. Niektóre materiały podają jednak, że ptak ten jadał także małże i kraby, podobnie do współczesnych korońców – gołębiowatych z rodzaju Goura. Oznaczałoby to, że dodo był wszystkożercą.

Prawdopodobnie magazynował tkankę tłuszczową pod koniec pory deszczowej, objadając się dojrzałymi owocami. W ten sposób mógł przetrwać ciężką porę suchą, w trakcie której brakowało pożywienia. Ten duży żarłok mógł pomagać sobie w trawieniu za pomocą kamieni, które połykał. Rozcierały one pokarm w żołądku ułatwiając cały proces trawienia.

Tryb życia

O usposobieniu dodo nie wiadomo zbyt dużo, ponieważ źródła opisujące jego tryb życia są bardzo ubogie. Powstało jednak kilka teorii na ten temat.

Silne kości nóg wskazują, że mógł on poruszać się bardzo szybko. Liczne złamania kości w okolicach skrzydeł mogą wskazywać na to, że dront używał ich do walk wewnątrzgatunkowych. Nie ma na to jednak żadnych dowodów. Słabe mięśnie piersiowe i wyraźnie zredukowane skrzydła podpowiadają, że dodo raczej nie potrafił bronić się w ten sposób.

Niewykluczone, że do walk (głównie o terytoria) wykorzystywał swój duży, zakrzywiony dziób. Sugerując się jednak zasobami wyspy i jej klimatem, można zaryzykować stwierdzenie, że dodo nie miał powodów do rozwijania agresywnych zachowań i silnego instynktu terytorialnego. Prawdopodobnie dront samotny (Pezophaps solitaria) – wymarły krewny dodo z wyspy Rodrigues – był bardziej agresywny od swego kuzyna z Mauritiusa.

Rozród

Przez wieki Mauritius był pozbawiony ssaków drapieżnych i innych zwierząt mogących zagrażać nielotowi dodo i innym endemitom. W związku z tym dront mógł budować gniazda na ziemi bez obawy o ataki ze strony jakiegokolwiek napastnika.

Ze względu na swe rozmiary dodo mógł znosić w sezonie lęgowym tylko 1 jajo. Może to świadczyć o tym, że dront stosował tzw. strategię życiową K. Oznacza to, że w swym ekosystemie dodo wykazywały niski wskaźnik rozrodczości, co zabezpieczało gatunek przed wyczerpaniem zasobów. W ramach strategii K dodo mógł również bardzo długo opiekować się potomstwem. W ten sposób młode lepiej uczyło się metod przetrwania, co z kolei wiązało się z małą umieralnością piskląt. Duże gabaryty oraz fakt, że ptaki tropikalne mają wolniejsze tempo wzrostu wskazują, że dodo mógł potrzebować wielu lat na osiągnięcie dojrzałości. Są to jednak tylko hipotezy.

Nie wiadomo również, jak odżywiały się pisklęta dodo. Jeśli były bardzo podobne pod tym względem do gołębi, mogły być karmione tzw. ptasim mleczkiem – wydzieliną z początkowych odcinków przewodu pokarmowego.

Wyginięcie

Przypadek dodo nie jest wyjątkowy na tle innych wymarłych gatunków, które wyewoluowały w całkowitej izolacji od drapieżników. Jeśli zwierzę nigdy nie doświadczyło ataku ze strony innego zwierzęcia, nie bało się obcych. To właśnie brak strachu w stosunku do człowieka oraz nieumiejętność latania spowodowały, że ptak stał się łatwym łupem dla żeglarzy.

Populacja człowieka na Mauritiusie w wieku XVII nie przekroczyła jednak nigdy 50 osób. Homo sapiens nie byłby więc w stanie sam zgładzić dodo. Prawdopodobnie wiele na sumieniu mają wprowadzone na wsypę ssaki: psy, koty, świnie, szczury, a także makaki jawajskie (Macaca fascicularis), które zjadały jaja dodo i konkurowały z nim o pożywienie. W tym samym czasie ludzie rozpoczęli wylesianie wyspy, czyli najważniejszych siedlisk dronta. Uważa się, że ważniejszą przyczyną wymarcia gatunku nie były polowania, ale wprowadzone populacje wymienionych ssaków, głównie makaków i świń.

Nie można również wykluczyć, że jeszcze przed przybyciem człowieka na Mauritius dodo był ptakiem rzadkim. Gdyby zajmował praktycznie całe terytorium wyspy, jego wyginięcie nie nastąpiłoby tak szybko. Dodatkowo, w 2005 roku odkryto szczątki dodo i innych zwierząt zabitych przez powódź. Z pewnością klęska żywiołowa, która zabiła mnóstwo ptaków jednocześnie, mogła przyczynić się znacznego zmniejszenia populacji.

Nie ma także pewności co do daty wyginięcia dodo. Powszechnie uznaje się, że ostatniego żywego osobnika widzieli w 1662 r. holenderscy żeglarze ze statku Arnhem. Opisywali oni ptaki upolowane na małej wyspie w okolicy Mauritiusa. Współcześnie uważa się, że chodzi o Wyspę Amber, ulokowaną na wschód od Mauritiusa.

Choć doniesienia o istnieniu tego dronta pochodzą jeszcze z lat 1664-1674, są one dzisiaj uważane za niewiarygodne. W związku z tym za najbardziej prawdopodobną datę wymarcia dodo przyjęto rok 1662. Z pewnością ptak ten wyginął przed wiekiem XVIII. Odkryto go w roku 1598, Holendrzy opuścili wyspę w roku 1710, ale wtedy dodo oraz inne duże kręgowce lądowe z Mauritiusa posiadały już status wymarłych

Szczegółowe dane

Dront dodo (Raphus cucullatus)

• Wysokość ciała: 90-100 cm
• Waga: 10-21 kg (osobniki w niewoli mogły ważyć ponad 20 kg)
• Długość dzioba: do 23 cm
• Wyginął: ok. 300 lat temu

Dodo – ciekawostki

• Pochodzenie słowa „dodo” nie jest do końca jasne. Niektórzy językoznawcy sugerują, że wywodzi się ono od holenderskiego dodoor oznaczającego „ciamajda”. Niewykluczone jednak, że słowo „dodo” powstało od słowa dodaars, które tłumaczy się jako „gruby zad” lub „zasupłany zad”, co odnosi się do kępki piór zdobiącej tylną część ciała dronta.
• Słowem „dodo” Holendrzy mogli określać także wymarłego ibisa reuniońskiego.
• Jedyne zachowane szczątki dodo w Europie to zasuszona głowa i stopa, pochodzące z wieku XVII. Znajdują się one w Muzeum Historii Naturalnej Uniwersytetu Oksfordzkiego.
• Najbliższym żyjącym krewnym dodo jest nikobarczyk (Caloenas nicobarica).

Polecamy

• Wymarłe
• Mamutaki
• Historia wymierania gatunków
• Wymieranie