Cietrzew (Lyrurus tetrix)

Na co dzień nikomu nie zawadza, nie jest bowiem drapieżnikiem. Sam jednak naraża się na atak wrogów, głównie w czasie zalotów, kiedy wychodzi na otwartą przestrzeń w celu zdobycia partnerki (a najlepiej kilku partnerek). Z pewnością oglądanie tego niezwykłego spektaklu zachwyca i fascynuje, z drugiej strony napawa zdziwieniem na temat konstrukcji świata przyrody. W tym artykule nie będziemy jednak poruszać kwestii praw Wszechświata, lecz odsłonimy kilka tajemnic z życia pięknego i rzadkiego w naszym kraju cietrzewia zwyczajnego.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: grzebiące
• Rodzina: kurowate
• Rodzaj: Lyrurus
• Gatunek: cietrzew / cietrzew zwyczajny (Lyrurus tetrix)
• Podgatunki i występowanie:
  • t. tetrix – dominuje w Europie i północnych rejonach Syberii
  • t. britannicus – ograniczony do Wysp Brytyjskich (poza Irlandią)
  • t. viridanus – występuje w północno – zachodnim Kazachstanie i południowo – wschodniej Rosji
  • t. mongolicus – żyje na południowym wschodzie Kazachstanu i zachodzie Mongolii
  • t. tschusii – obserwowany na południu i w centralnej części Rosji
  • t. baikalensis – preferuje wschodni rejon Bajkału oraz północną Mandżurię
  • t. ussuriensis – przebywa w południowej Mandżurii i Korei Północnej

Siedliska

Spotykany w przerzedzonych formacjach leśnych i gęstych zaroślach. Można go również obserwować na wrzosowiskach, polach uprawnych oraz łąkach. Lubi ponadto tereny podmokłe, doliny rzeczne i torfowiska. Często spotykany w pobliżu swojego ulubionego pokarmu – jagód.

Charakterystyka

Wygląd

Trzeba się bardzo postarać, aby pomylić go z innym gatunkiem ptaka. Samce charakteryzuje czarne upierzenie z niebieskim poblaskiem, biały akcent na skrzydłach oraz ogon w kształcie odwróconej liry. Nad oczami widoczne są natomiast czerwone brwi. Samice upierzone są bardziej kamuflująco – na piórach mieszają się barwy ziemi: brązy, szarości, biel i czerń. Nad oczami słabo zarysowują się czerwone brwi – o wiele mniejsze niż u samców.

Rozmiary

Cietrzew to duży ptak i choć w obrębie gatunku występuje pod tym względem dymorfizm płciowy, nie jest on rażący – o wiele większe różnice występują w upierzeniu. Samce (koguty) osiągają ok. 53 cm długości i wagę 1-1,5 kg, natomiast samice (kury) mierzą średnio 40 cm i ważą 0,7-1,1 kg. Koguty emitują ponadto bardzo głośne dźwięki, przypominające nieco te u gołębi. Kury gdaczą podobnie do znanych nam wszystkich kur domowych.

Lot

Potrafi latać na dalekie dystanse. W czasie lotu u kogutów widoczne są białe pasy na spodzie skrzydeł oraz śnieżnobiałe podogonie.

Fruwa dosyć wysoko machając skrzydłami (raczej rzadko szybuje). Wydaje się ponadto, że cietrzew lata szybciej od pardwy szkockiej i zgrabniej od głuszca.

Dieta

Cietrzew zmienia upodobania żywieniowe w zależności od wieku. Najczęściej jada owoce (głównie jagody), pędy i pąki. Osobniki młode, nieprzekraczające 3 tygodnia życia, żywią się niemal wyłącznie bezkręgowcami.

Rozmnażanie

U cietrzewi toki w sezonie godowym wyglądają podobnie jak u głuszców. O poranku samce zbierają się w jednym miejscu, gdzie prezentują swoje wdzięki. Każdy z nich puszy się rozkładając ogon, opuszczając skrzydła i wydłużając szyję. Podgardle napełniają powietrzem, które w trakcie wydychania przekształca się w charakterystyczny, miękki dźwięk. Kury w tym czasie siedzą pośród zarośli i oceniają umiejętności samców. Najbardziej „popularny” kogut staje się osobnikiem dominującym, uzyskującym dostęp do większej liczby samic. Cietrzewie nie są więc zwierzętami monogamicznymi.

W trakcie toków może dochodzić do walk kogutów, które stają się zacietrzewione i w trakcie potyczki mogą wyrywać sobie pióra.

W Europie Zachodniej liczba prezentujących się samców rzadko przekracza 40, natomiast na terenie Rosji w jednym miejscu rywalizować ze sobą może od 150 do nawet 200 kogutów.

Samice składają 6-13 jaj w naziemnym gnieździe, ukrytym pośród gęstej roślinności. Wysiadywanie trwa ok. 25 dni. Młode stają się w pełni niezależne po ok. 2-3 miesiącach.

Szczegółowe dane / wymiary

Cietrzew (Lyrurus tetrix)

• Długość ciała:
  • koguty: 53-55 cm
  • kury: ok. 40 cm
• Rozpiętość skrzydeł:
  • koguty: 95 cm
  • kury: 70 cm
• Waga:
  • koguty 1 – 1,45 kg
  • kury 0,7 – 1,1 kg
• Średnia długość życia: 5 lat

Cietrzew – ciekawostki

• W przeszłości cietrzewie występowały w Danii, jednak w 2001 roku Duńskie Towarzystwo Ornitologiczne uznało gatunek za wymarły.
• W wieku XIX cietrzew zniknął z terenów Bułgarii.
• W Polsce trudno spotkać cietrzewia. Jeśli jednak bardzo nam na tym zależy, najlepiej udać się na północny wschód kraju lub na Kielecczyznę, w Sudety Zachodnie lub Karpaty Zachodnie.
• W 2003 populację polską oszacowano na 2000-2500 osobników. Uważa się, że liczba ta stale maleje. Przed laty, ptaki te występowały w naszym kraju powszechnie.
• Cietrzew, podobnie do głuszca, objęty jest w Polsce ścisłą ochrona gatunkową.
• Zacietrzewienie oznacza zawziętą obronę swoich racji, często popartą gniewnym zachowaniem, nie licząc się z konsekwencjami takiego postępowania. Dość powszechne w Internecie 😉

Polecamy

• Głuszec
• Bażant
• Kuropatwa