Biedronki, biedronkowate (Coccinellidae).

Biedronkowate (Coccinellidae).

Przyjęło się powszechnie, że biedronka to uroczy owad w czerwonej skorupce, pokrytej czarnymi kropkami. Okazuje się jednak, że nie wszystkie biedronki (a raczej biedronkowate) są kropkowane, i urocze. Co kryje się zatem pod niepozornym, barwnym pancerzykiem? Jeśli nie przeczytacie z braku czasu całego artykułu, możecie zapamiętać choć jedno – biedronki, o czym nie wie większość ludzi, to … chrząszcze.

Klasyfikacja

• Gromada: owady
• Rząd: chrząszcze
• Podrząd: chrząszcze wielożerne
• Rodzina: biedronkowate

Nazewnictwo

W odniesieniu do wszystkich przedstawicieli rodziny stosuje się określenie “biedronka”. Z tego też powodu większość osób uważa, że na świecie istnieje tylko jeden gatunek. W rzeczywistości opisano kilka tysięcy gatunków biedronkowatych. „Nasza” urocza biedronka (nie mylić z pewnym sklepem, który wcale „nasz” nie jest 🙂 jest jednym z nich.

Nie poznano natomiast do końca korzeni słowa „biedronka”. Ustalono jednak, że pierwsze jej wersje brzmiały „wiedrunka”/”wiodrunka” i „biedrunka”. Ta ostatnia forma ma związek z naleciałościami języka czeskiego i znaczy tyle, co „baranek”. W polskiej gwarze oznaczało też „panienkę” lub „baranka Pana Boga”. Słowo „wiodrunka” łączy się natomiast ze staropolskim wyrazem „wiodro” oznaczającym „słoneczną pogodę, upał”. Ma to związek z trybem życia biedronek, które wychodzą z ukryć po pierwszej wiosennej odwilży – wcześniej od innych owadów.

Występowanie

Spotyka się je w każdej szerokości geograficznej, w której występują pola uprawne, sady, ogrody, lasy czy łąki (klimat umiarkowany i tropikalny).

Większość uważana jest za owady pożyteczne, ponieważ zjadają mszyce i czerwce – pluskwiaki będące szkodnikami roślin uprawnych oraz ozdobnych. Niektóre gatunki biedronkowatych same wykazują jednak cechy mszyc. Do najbardziej rozpoznawalnych zalicza się podrodzina Epilachninae żerująca na licznych roślinach uprawnych. Zazwyczaj nie sieją takich zniszczeń jak czerwce lub mszyce, zjadają bowiem niezbyt duże ilości ziemniaków, fasoli, zbóż. Jeśli jednak w danym sezonie ich naturalnych wrogów będzie mniej (np. parazytoidalnych os żerujących na jajach tych biedronkowatych), szkody rolne mogą okazać się większe.

Charakterystyka

Wygląd

Większość przedstawicieli rodziny biedronkowatych ma owalny, wypukły kształt, ciało wsparte jest natomiast na 6 krótkich kończynach. Charakterystyczną cechą większości biedronkowatych są wzorzyste pokrywy skrzydeł – elytry (zmodyfikowana, stwardniała pierwsza para skrzydeł, której funkcją jest ochrona drugiej pary błoniastych skrzydeł). Na wzór ten składają się z reguły kropki, ale spotyka się także pasy. Zdarzają się również elytry pozbawione zdobień. Najbardziej popularny gatunek – biedronka siedmiokropka (Coccinella septempunctata) ma czerwone lub pomarańczowe pokrywy, na każdej z nich po 3 kropki, natomiast 1 znajduje się na samym środku.

W zależności od gatunku owady te mogą mieć kolor ciemnoczerwony, żółty, ale również brązowy, czarny lub szary.

Biedronki a stonki (konkretnie biedronkowate a stonkowate)

Niektóre biedronkowate w ogóle nie przypominają znanej nam biedronki, dlatego osoba bez wiedzy entomologicznej może łatwo się pomylić w ocenie. Często również specjaliści mylą biedronkowate z innymi chrząszczami, np. niektórymi stonkowatymi, a wszystko przez okrągły kształt ciała i wzory.

Pamiętajcie zatem – stonka nie należy do rodziny biedronkowatych (Coccinellidae), lecz do rodziny stonkowatych (Chrysomelidae). Rodzina stonkowatych jest znacznie liczniejsza liczy bowiem ponad 35 tys. gatunków (z czego ok. 600 w Europie Środkowej). Cała rodzina biedronkowatych jak wspomnieliśmy na wstępie liczy ok. 5200 gatunków.

Ilość kropek nie świadczy o wieku biedronki

W społeczeństwie panuje powszechny mit głoszący, że ilość kropek na okrywach biedronki świadczy o jej wieku. W rzeczywistości ilość oraz kształt kropek zależy od gatunku i genetyki danego owada, może mieć również związek z etapem życia – pewne gatunki biedronkowatych posiadają tę samą liczbę oznaczeń już w czasie opuszczania poczwarki. Z reguły jednak zwierzę potrzebuje kilku dni na nabranie dojrzałych wzorów. Wydaje się jednak, że najdojrzalsze osobniki mają głębsze kolory.

Budową ciała przypominają inne chrząszcze; dysponują jedną parą czułek oraz gryzące żuwaczki, wyposażone w głaszczki pełniące funkcję zmysłu dotyku. Długość ciała mieści się w przedziale 0,8-18 mm.

U większości gatunków samice są większe od samców.

Podobne artykuły

• 
  Owczarek południoworosyjski Jużak

  17 października 2019
• 
  Grzechotnik – budzący strach wąż.

  22 października 2012
• 
  Wąż zbożowy (Pantherophis guttatus)

  9 listopada 2015
• 
  Iguana – legwan zielony i szlachetny

  29 czerwca 2013

Dieta i zachowanie

Większość biedronkowatych to drapieżniki polujące na mszyce i czerwce, ale niektóre z nich posiada bogatsze menu, złożone z kilku gatunków owadów. Wyjątkiem są małe, czarne biedronki z rodzaju Stethorus, które nie żerują na wspomnianych pluskwiakach, ale na roztoczach, głównie przędziorkowatych. Większe gatunki żerują na gąsienicach i larwach innych chrząszczy lub jajach i larwach motyli, np. ciem z rodzaju Spodoptera i Plutellidae. Choć większość biedronkowatych to drapieżnicy, w ich diecie występują również pokarmy pochodzenia roślinnego, np. spadź, soki, nektar, pyłki oraz grzyby. Nie poznano jednak przyczyn występowania takich elementów w diecie drapieżnego owada.

Niektóre gatunki mogą być prawdziwą zmorą dla rolników i hodowców, np. przedstawiciele rodzaju Tythaspis licznie żerują na grzybach, a Epilachna varivestis, owad występujący w Ameryce Północnej, zajada się fasolą. Aby zwalczyć szkodniki roślin uprawnych postawiono wprowadzić obce gatunki biedronkowatych, m.in. biedronkę siedmiokropką i Harmonia axyridis. Plan powiódł się tylko w 50% – nowe gatunki wyparły rodzime, ale same stały się szkodnikami.

Wrogowie naturalni

Biedronkowate nie mają łatwego życia, z każdej strony może bowiem zaatakować drapieżnik. Owady te najczęściej padają ofiarą żab, ptaków, pająków, ważek i os. Aby zniechęcić do siebie wroga, wiele gatunków biedronkowatych ma bardzo jaskrawo ubarwione okrywy. Zjawisko to nosi nazwę ubarwienia aposematycznego – ma ono za zadanie ostrzec drapieżnika przez niesmaczną zdobyczą. Inną formą obrony jest celowe krwawienie, podczas którego z ciała wydobywają się toksyczne związki chemiczne. Krew wypływa przez stawy w kończynach na skutek działania bodźców zewnętrznych, np. ataku drapieżnika. U biedronkowatych krew nie jest jednak czerwona, a żółta. Chyba każdy, kto pozwalał biedronce chodzić po swojej ręce przynajmniej raz widział na własne oczy żółtą hemolifmę wypływającą z ciała zwierzęcia.

Zimowanie

Gatunki klimatu umiarkowanego w okresie zimowym zapadają w stan diapauzy (zwany też życiem utajonym). W okresie tym oddech i metabolizm są wyraźnie spowolnione, a rozmnażanie nie odbywa się. Kila gatunków, np. północnoamerykańska Hippodamia convergens, zbiera się w duże grupy i kieruje na większe wysokości, aby tam zapaść w diapauzę. Wiosna to natomiast czas, w którym biedronkowate, jako jedne z pierwszych zwierząt, pokazują się po pierwszej odwilży. Przeważająca część tych owadów zimuje grupowo na południowych stronach dużych obiektów, np. domów lub drzew. Wraz z wydłużającym się wiosennym dniem biedronkowate chętniej się rozpraszają.

Rozmnażanie

Biedronkowate przebywają z reguły na roślinach, na których mogą znaleźć swoje ofiary. W tym samym miejscu składane są jaja, aby larwy mogły z łatwością znaleźć pożywienie. Lęgi uzależnione są od gatunku biedronki, np. Harmonia axyridis składa od kilku do kilkudziesięciu jaj przez 3-4 dni. W zależności od zasobów pożywienia larwy przechodzą 4 stadia rozwoju w ciągu 10-14 dni, po czym przepoczwarzają się. Po wylince owad potrzebuje kilku dni, aby móc się rozmnażać. W obrębie rodziny często dochodzi do zjawiska kanibalizmu, głównie na etapie larwalnym. Samice składają również tzw. jaja troficzne, czyli niezapłodnione, niezdolne do rozwoju jaja pełniące funkcję pożywienia dla przyszłych larw.

Szczegółowe dane i wymiary

Biedronkowate (Coccinellidae)

• Długość ciała: 0,8-18 mm (samice są większe od samców)
• Długość życia: 1-3 lata

Biedronka siedmiokropka (Coccinella septempunctata)

• Najpopularniejszy w Polsce gatunek biedronkowatych
• Głowa i przedplecze są czarne, na każdym boku głowy znajduje się biała plamka. Skrzydła czerwone a na nich siedem czarnych kropek – trzy na każdej pokrywie i jedna u nasady pokryw. Biedronka siedmiokropka ma czarne odnóża.
  
• Liczba kropek: 7
  
• Długość ciała: 5-8 mm

Biedronka azjatycka (Harmonia axyridis)

• Nazywana powszechnie jest arlekinem, harlekinem lub biedronką azjatycką
• Na przestrzeni 20 lat biedronka azjatycka rozprzestrzeniła się w obydwu Amerykach i Europie. W Polsce jest gatunkiem inwazyjnym, pierwszy raz jej obecność odnotowano w Poznaniu w 2006 roku.
• W Europie pojawiła się po raz pierwszy w roku 1964 na Ukrainie.
• Liczba kropek: 0-23
  
• Długość ciała: 5-8 mm
• Długość życia: 30-90 dni (jeśli warunki są sprzyjające do 3 lat)

Biedronki (Coccinellidae) – ciekawostki

• Na rodzinę biedronkowatych składa się ok. 360 rodzajów i ponad 5000 gatunków.
• W Polsce żyje ok. 80 gatunków biedronkowatych (opisanych zostało 76), w Ameryce Północnej ponad 450.
• Łacińska nazwa Coccinellidae wywodzi się od słowa coccineus oznaczającego „szkarłat”. Ma ona związek z ciemnoczerwonym ubarwieniem pokryw.
• Większość biedronkowatych jest bardzo pożyteczna dla człowieka, reguluje bowiem populację szkodników roślin uprawnych, np. pluskwiaków.
• Azjatycka Harmonia axyridis uznawana jest w Polsce za gatunek inwazyjny.

Polecamy.

• Owady
• Świat owadów