Białucha, wal biały (Delphinapterus leucas)

Białucha, wal biały (Delphinapterus leucas)

Albinos wśród morskich ssaków o wydatnym melonie odpowiedzialnym za echolokację. Wala białego nie można pomylić z żadnym innym zwierzęciem wodnym. Rozpoznawalny jak orka, przyjazny jak delfin.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: walenie
• Podrząd: zębowce
• Rodzina: narwalowate
• Rodzaj: Delphinapterus
• Gatunek: Białucha arktyczna
  

Występowanie

Przebywa w zimnych wodach strefy podbiegunowej, w miesiącach letnich pływa w głębokich wodach u wybrzeży Alaski, północnej Kanady, zachodniej Grenlandii i północnej Rosji. W lecie zakres występowania obejmuje Rzekę Św. Wawrzyńca, wody oblewające Wyspy Szantarskie i Wyspę Sachalin (Morze Ochockie) oraz deltę Rzeki Amur.

Białucha migruje sezonowo – gdy obszary, w których przebywa w lecie zostają skute lodem wraz z nadejściem jesieni, przenosi się na zimę w otwarte morze z popękanym lodem lub na obszary wodne całkowicie zamarznięte, a powietrze czerpie z płoni – naturalnych przerębli, dzięki którym może się na chwilę wynurzyć.

W lecie, po roztopieniu lodów przenosi się do wód przybrzeżnych, płytszych (1 – 3 m głębokości), ale czasem zdarza mu się wybierać nieco głębsze obszary – do 800 m. Latem zajmuje również szelfy kontynentalne, nierzadko wpływa w ujścia rzek. Nieraz zanotowano osobniki oddalone od oceanu o setki, a nawet tysiące kilometrów.

Wal biały obserwuje również migracje ryb (zwłaszcza łososia). Rzeki stanowią bezpieczną przystań dla młodych, ponieważ ich największe zagrożenie – orki – trzymają się z dala od rzecznych koryt.

Charakterystyka

Ciało wrzecionowate, wydłużone, zwęża się bardziej przy ogonie niż przy głowie. Zwężenie przy podstawie czaszki (w miejscu szyi), sprawia wrażenie, jakby ssak ten posiadał ramiona, co nadaje mu niezwykłego jak na walenia wyglądu. Płetwy piersiowe są rozłożyste, zaokrąglone, krótkie. Płetwa ogonowa sercowata, ułożona poziomo.

Jak większość zębowców także białucha posiada melon zlokalizowany w czole, dzięki któremu może korzystać z echolokacji. W melonie znajduje się półpłynna tkanka tłuszczowa. W odróżnieniu od innych waleni, jego melon jest bardzo wyraźnie zaznaczony – ma bulwiasty kształt. Co ciekawe, melon jest „plastyczny” – jego kształt zmienia się w trakcie emitowanych dźwięków.

W przeciwieństwie do delfinów, kręgi szyjne białuchy nie są ze sobą „zlane”, co umożliwia zwierzęciu obracanie głową na boki bez konieczności zmiany kierunku całego ciała. Dzięki temu ma lepsze pole widzenia, efektywniej poluje i wykonuje uniki przed drapieżcami. W jamie ustnej rosną niewielkie, tępe i lekko zakrzywione zęby, których jest w sumie 36 – 40 w każdej szczęce. Nie używa ich do gryzienia, ale chwytania ofiar, które połyka w całości.

Na szczycie głowy, za melonem, widoczna jest jedna przetchlinka otoczona mięśniami gładkimi, dzięki czemu ssak szczelnie ją zamyka w trakcie pływania. Gruczoł tarczycy jest o wiele większy niż gruczoły ssaków lądowych – waży 3 razy więcej niż tarczyca konia, umożliwiając walowi szybszą przemianę materii w okresie letnim, kiedy przebywa w ujściach rzek. Płetwa grzbietowa zanikła na rzecz mocnego „garbu” pomagającemu – razem z głową – żłobić w lodzie (do 8 cm grubości) przeręble.

Słuch

Jeden z najlepiej rozwiniętych zmysłów u tego gatunku. Słyszy dźwięki w zakresie 1,2 – 120 kHz, jest najmocniej wyczulony na dźwięki między 10 a 75 kHz (średni zakres słuchu ludzkiego mieści się między 0,02 – 20 kHz).

Wzrok

Widzi dobrze pod i nad wodą, ale w porównaniu do delfinów zmysł wzroku białuchy jest raczej słaby. Oczy są najlepiej przystosowane do widzenia podwodnego, ale gdy stykają się w powietrzem atmosferycznym aparat wzroku dostosowuje się do tego. Jego umiejętności widzenia przypominają nieco „zdolności” krótkowidza. Ponieważ w oku występują pręciki i czopki, prawdopodobnie ssak ten widzi również w słabym świetle. Gruczoły umieszczone w wewnętrznych kącikach oczu wydzielają tłustą, galaretowatą substancję natłuszczającą gałkę oczną, umożliwiając usuwanie ciał obcych.

Dotyk, smak, węch

Zauważono, że białuchy lubią utrzymywać kontakty fizyczne (nie mylić z seksualnymi) z innymi białuchami. W jamie ustnej istnieją tzw. chemoreceptory, pomagające rozpoznawać różne smaki. Ponadto białucha potrafi wyczuć smak krwi w wodzie – wtedy reaguje paniką. Podobnie do innych zębowców, również u białuchy nie występują opuszki i nerwy węchowe, co sugeruje, że nie posiada zmysłu zapachu.

Kolor

Dorosłego osobnika nie sposób pomylić z innym gatunkiem, ponieważ tylko ten wal jest całkowicie biały lub biało-szary. Cielęta rodzą się natomiast szare, a po miesiącu stają się czarne lub niebiesko-szare. Z czasem tracą skórne zabarwienie, aż do osiągnięcia śnieżnej bieli. Ostatecznego ubarwienia nabierają w 7 (samice) i 9 (samce) roku życia.

Ubarwienie jest elementem przystosowawczym do życia w strefie arktycznej, który umożliwia zakamuflowanie się między polarnymi czapami lodowymi, chroniąc się przed orkami i niedźwiedziami polarnymi – głównymi drapieżnikami polującymi na te piękne ssaki.

W zimie naskórek pogrubia się: skóra przybiera żółtawy odcień, głownie na grzbiecie i płetwach. W okresie letnim, po przeniesieniu się do ujść rzek białucha ociera się o żwirowe dno koryta rzecznego, aby pozbyć się starej powłoki skórnej. Oznacza to, że białucha, jako jedyny waleń, zrzuca skórę.

Tryb życia

Dieta

Gatunek oportunistyczny – poluje na to, na co najłatwiej i najszybciej złapać. Jego zwyczaje żywieniowe zależą do obszaru występowania i pory roku. Osobniki z Morza Beauforta mogą jeść arktyczne dorsze, natomiast te z pobliża Grenlandii polują na karmazyny, krewetki północne, halibuty czarne. Populacje z wybrzeży Alaski preferują przeważnie łososia pacyficznego. Poza tymi gatunkami białucha chętnie sięga po gromadniki, flądry, śledzie, stynkowate, łososie, kalmary, kraby, małże, ślimaki morskie, ośmiornice, wieloszczety i inne gatunki głębinowe.

Żeruje na głębokości od 20 do 40 m, ale może zanurkować nawet na głębokość 700 m. Giętka szyja zapewnia bogaty zakres ruchów w trakcie poszukiwania pokarmu na dnie morza. Poluje często w grupach złożonych z ok. 5 osobników, aby skierowywać ławice ryb na płytkie wody, a następnie je zaatakować.

Nurkowanie

Z reguły zanurza się na głębokość do 20 m, choć jest zdolny zanurkować o wiele głębiej – od 400 do 700 m. Rekordzistę zarejestrowano na głębokości 872 m. Nurkowanie trwa 3 – 5 minut, ale może trwać 15 – 18 minut. W płytszej wodzie, w ujściach rzek, nurkowanie trwa ok. 2 minut: sekwencja składa się z 5 – 6 szybkich i płytkich zanurzeń, a następnie dochodzi do głębszego zanurzenia trwającego ok. 1 minutę. Białucha nurkuje 31 – 51 razy dziennie.

Podczas zanurzania tętno zwierzęcia spada ze 100 uderzeń na minutę do 12 – 20 uderzeń. Krew dostarczana jest tylko do najważniejszych organów: mózgu, serca i płuc, wymagających ciągłego dostępu tlenu. Ponadto mięśnie białuchy zawierają wysoki poziom białka – mioglobiny, którego zadaniem jest przechowywanie tlenu w mięśniach. Stężenie tego białka jest u białuchy kilka razy większe niż w przypadku ssaków lądowych, co pomaga uniknąć niedoboru tlenu w czasie nurkowania.

Usposobienie

Podobnie do delfina butlonosego (Tursiops truncatus), białucha jest zwierzęciem towarzyskim – tworzy regularnie małe grupki zawierające maksymalnie 25 osobników, choć przeważnie w jednej grupie znajduje się 10 wali. Nie są to jednak stada trwałe i poszczególnym osobnikom zdarza się przechodzić z jednej grupy do drugiej. W stadzie przebywają osobniki obu płci, nie ma podziału na grupy męskie i żeńskie. Grupą kieruje dominujący samiec.

W trakcie przebywania w „zespole” białuchy gonią się wzajemnie, jakby dla zabawy. W niewoli wykazują dużą ciekowość w stosunku do ludzi i często podpływają do szyb akwariów, aby lepiej się im przyjrzeć. Często zdarza się, że białucha opluwa swojego opiekuna lub próbuje opluć człowieka oglądającego go zza szyby. Fenomen ten nie został do końca wyjaśniony, ale przypuszcza się, że plucie jest pozostałością po wydmuchiwaniu piasku ze skorupiaków na dnie morza.

Osobniki żyjące na wolności również są bardzo zainteresowane ludźmi i często pływają w ich pobliżu. Białucha ma tendencję do zabaw nie tylko z elementami natury ożywionej (ludzie, rośliny), ale również… nieożywionej (patyki, martwe ryby, bąbelki powietrza, które sama produkuje). W sezonie rozrodczym dorosłe osobniki pływały z roślinami, sieciami, a nawet szkieletem martwego renifera umieszczonymi na głowie lub grzbiecie. U samic, które straciły młode zaobserwowano nieraz, że pływały np. „w towarzystwie” boi.

Rozmnażanie

Ciąża trwa od 12 do 14,5 miesiąca, ale znaleziono samicę, u której okres ten trwał ponad 15 miesięcy (475 dni). Samica rodzi jedno cielę zazwyczaj raz na 3 lata. Okres rozrodczy ma miejsce między lutym i majem, ale niektóre osobniki (lub całe populacje) odbywają gody w innych porach roku. Samice osiągają dojrzałość płciową między 4 – 7 rokiem życia, samce natomiast między 4 – 9 rokiem.

Samica rodzi po raz pierwszy mając ok. 8 lat, poziom płodności zmniejsza się po 25 roku życia. Białucha potrafi opóźnić implantację (zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej w macicy). Młode – w zależności od miejsca występowania – rodzą się od marca do września, pod koniec czerwca lub od końca lipca do początku sierpnia.

Poród odbywa się w ujściach rzek i zatokach, gdzie woda jest ciepła (10 – 15^oC). Cielę mierzy ok. 1,5 m długości i waży ok. 80 kg, ma szary odcień skóry. Pływa z matką zaraz po przyjściu na świat. Młode jest zależne od samicy przez ok. 1 rok, gdy wszystkie zęby zdołają wyrosnąć. Po tym czasie dieta jest wzbogacana o krewetki i małe ryby.

Większość matek karmi młode do 20 miesiąca życia mimo przyjmowania przez cielę pokarmu stałego. Zdarza się, że laktacja trwa ponad 2 lata. W niewoli zaobserwowano, że młodymi opiekują samice inne niż ich matki. Możliwe, że zjawisko to ma miejsce również na wolności.

Szczegółowe dane/wymiary

Białucha/Wal biały (Delphinapterus leucas)

• Długość:
  • samce: 3.5 – 5.5 m
  • samice; 3 – 4.1 m
• Masa:
  • samce: 1100 – 1600 kg (czasami 1900 kg)
  • samice: 700 – 1200 kg
• Długość życia: 25 – 30 lat
  

Białucha, wal biały – ciekawostki

• Wykazano, że przebywanie tego ssaka w wodach rzecznych stymuluje jego metabolizm ułatwiający sezonową odnowę naskórka.
• Cielęta często wracają do tego samego ujścia rzeki co ich matki.
• Białucha ma bardzo duży gruczoł tarczycy, co może wpływać na częste występowanie u niej przerostu tego gruczołu lub zmian nowotworowych.
• Możliwe, że wal biały widzi kolory, ale nie są to informacje potwierdzone.
• Ssaki te w niewoli zjadają 2.5 – 3 % masy swojego ciała dziennie, czyli 18.2 – 27.2 kg ryb.
• Z reguły pływa powoli – 3-9 km/h, ale potrafi rozwinąć prędkość dochodzącą do 22 km/h, którą utrzymuje maksymalnie przez 15 minut.
• Białucha potrafi pływać do tyłu.
• Mimo, iż jest bliskim kuzynem delfina butlonosego, nie ma w zwyczaju wyskakiwać ponad powierzchnię wody.
• 40 – 50% masy jego ciała stanowi tkanka tłuszczowa.
• W XIX wieku białuchę określano mianem „kanarka morskiego” ze względu na wysokie dźwięki, które emituje.
• Białucha to również jedna z nazw rzeki (a raczej jej krakowskiego odcinka) przepływającej przez Wyżynę Krakowsko-Częstochowską. Najbardziej znana nazwa tej rzeki to Prądnik.

Polecamy

• Morskie
• Orki
• Delfiny
• Wieloryby
• Rekiny