Stegozaur (Stegosaurus).

Stegozaur (Stegosaurus) – ptasi móżdżek.

Charakterystyczna sylwetka – nisko pochylona malutka głowa, wysoko uniesiony ogon wyposażony w złowrogie kolce i dwa rzędy rogowych płyt. To jeden z lepiej (obok triceratopsa) poznanych dinozaurów – obecnie w muzeach znajdują się szczątki ponad 80 osobników.

Choć dziś wydaje się nam olbrzymi, w okresie jury, występował obok gigantycznych zauropodów i pośród nich wydawał się … karzełkiem – patrz Największe dinozaury.

Nazwa.

Nazwa Stegosaurus pochodzi od greckich słów στέγος- (stegos – „dach”)  oraz σαῦρος (sauros – „jaszczur”). Oznacza  „zadaszonego jaszczura”.

Cechy charakterystyczne.

Każdy z czytelników zapewne kojarzy charakterystyczną sylwetkę stegozaura. Kiedy zamkniecie oczy, bez trudu przywołacie jego najważniejsze cechy:

• płyty na grzbiecie
• kolce na ogonie
• mikroskopijną głowę przy wielkim ciele
• sylwetkę roślinożernego dinozaura mocno osadzoną na czterech łapach.

Płyty.

Płyty stanowią najbardziej charakterystyczną cechę stegozaura. Płyty te nie miały kostnego szkieletu, lecz zbudowane były ze skostniałych łusek podobnych do spotykanych dzisiaj u krokodyli i jaszczurek. Nie były również  bezpośrednio połączone ze szkieletem dinozaura, lecz sterczały w skórze.

Stegozaur posiadał 17 płyt, największe z nich znajdowały się nad biodrami i osiągały wielkość 60 x 60 cm.

Funkcja płyt.

Funkcja płyt stegozaura do dziś jest przedmiotem sporów i nie ma jednoznacznego wyjaśnienia – podobnie jak „żagiel” spinozaura. Początkowo zakładano, że miały pełnić funkcję obronną, lecz są zbyt delikatne i łamliwe, aby spełniać taką rolę. Zaproponowano teorię termoregulacji – jak uszy u współczesnych słoni afrykańskich. Rozważano również teorię, w której płyty miały decydować o atrakcyjności w okresie godowym (rzecz jednak w tym, że występują u obojga płci). Dylemat ostatecznie nie został rozstrzygnięty.

Kolce na ogonie.

Obecnie paleontolodzy przyjmują, że kolce pełniły funkcję obronną (potwierdza to odnaleziony szkielet allozaura, z przebitym kręgiem ogonowym, do którego idealnie pasuje kolec występujący w ogonie stegozaura). Stegosaurus stenops posiadał 4 kolce na ogonie, każdy miał długość od 60 do 90 cm. Dotychczasowe odkrycia potwierdzają tezę, iż kolców było nie więcej niż 4 i rozmieszczone były horyzontalnie (poziomo), a nie wertykalnie (pionowo), jak najczęściej są przedstawiane.

Czworonożny.

Dziś zdecydowanie dominuje teoria, ze stegozaury były zwierzętami czworonożnymi, choć wcześniej zakładano ich dwunożnych charakter.

Łapy.

Stegozaur miał przednie kończyny znacznie krótsze od potężnych tylnych nóg, co powodowało, że miał nieco dziwną sylwetkę. Tylne łapy posiadały trzy krótkie palce, podczas gdy przednie miały ich 5.

Ogon i głowa – położenie.

Ogon wg współczesnych badań (tak jak przyjmuje się obecnie u większości dinozaurów – patrz zmiana sylwetki brontozaura) stegozaury unosiły wysoko nad ziemią. Głowa zaś (ze względu na krótkie przednie kończyny) znajdowała się względnie blisko ziemi (nie wyżej, niż metr nad poziomem gruntu).

Ptasi móżdżek.

Cóż, stegozaur nie mógł się z pewnością pochwalić wybitną inteligencją. Przy długości 9 metrów i masie 4.5 tony miał mózg o wadze … 80 gramów (wykonany odlew w czaszce). Był to zatem w odniesieniu do proporcji najmniejszy mózg dinozaura jaki dotychczas został odkryty.

„Drugi mózg”

Powstała wprawdzie teoria o „drugim mózgu” położonym w okolicy bioder, który miał jakoby sterować ruchami tylnej części ciała, ale hipoteza ta szybko została obalona.

Pożywienie.

Stegozaury to dinozaury roślinożerne. Nie miały szczęk zdolnych do przeżuwania – wykonywały jedynie ruch góra-dół. Odżywiały się mchami, paprociami, skrzypami czy sagowcami. Ponieważ nie potrafiły przeżuwać pokarmu, połykały w celu jego rozdrobnienia gastrolity (małe kamienie) – podobnie jak współczesne ptaki i krokodyle.

Życie w grupach.

Odnalezione szczątki wskazują, ze stegozaury były zwierzętami stadnymi. Żyły w grupach złożonych z osobników o różnym wieku. Najpewniej również wspólnie broniły się przed napastnikami (takimi jak allozaury czy ceratozaury).

Gatunki.

Wyróżniamy obecnie 3 pewne gatunki stegozaura i kilka nomen dubium (niepewnych).

• Stegosaurus armatus – „zadaszony jaszczur uzbrojony” – 9 metrów długości / pierwszy odnaleziony
• Stegosaurus longispinus – „zadaszony jaszczur długokolcy” – 7 metrów długości
• Stegosaurus stenops – „zadaszony jaszczur o wąskiej twarzy” – 7 metrów długości / najlepiej poznany

Rodzina.

Do rodziny stegozaurów zaliczamy następujące gatunki:

• Dacentrur (Dacentrurus) – 8 m długości
• Kentrozaur (Kentrosaurus) – 5 m długości
• Leksowizaur (Lexovisaurus) – 3 m długości
• Lorikatozaur (Loricatosaurus)
• Stegozaur (Stegosaurus) – 7-9 m długości
• Tuodziengozaur (Tuojiangosaurus) – 7 m długości
• Wuerhozaur (Wuerhosaurus) – 7-8 m długości

Stegozaur (Stegosaurus) – wymiary.

• Długość: 7 – 9 m (max. 12 m)
• Wysokość: 4 m
• Waga: 4.5 t (max. 5 t)
• Mózg: 80 gramów
• Prędkość: 5 – 7 km/h

Występowanie:

• Późna jura: 155-150 mln lat temu
• Ameryka Północna i Europa (Portugalia)

Klasyfikacja

• Królestwo: zwierzęta
• Typ: strunowce
• Podtyp: kręgowce
• Gromada: zauropsydy
• Podgromada: diapsydy
• Nadrząd: dinozaury
• Rząd: dinozaury ptasiomiedniczne
• Podrząd: tyreofory
• Infrarząd: stegozaury
• Rodzina: stegozaury
• Rodzaj: stegozaur

Polecamy.

• Dinozaury roślinożerne
• Dinozaury drapieżne
• Dinozaury jurajskie
• Największe dinozaury
• Allozaur