Raki, czyli skorupiaki

Raki, Rakowate (Astacidae) – dziesięcionogi

„Idzie rak nieborak, jak uszczypnie będzie znak”. Chyba każdy choć raz w życiu słyszał tę krótką piosenką dla dzieci. Czy rzeczywiście jednak raki to nieboraki – biedacy, nieszczęśnicy? Czym zasłużyły sobie na takie określenie? Być może ma to związek z ich wysoką wrażliwością na zanieczyszczenia wód.

Pewne jest jedno – są wśród nich zarówno żywe wskaźniki czystości wód, ale i takie, które potrafią przetrwać w bardziej zabrudzonych akwenach. Poznajmy ofiary i nosicieli tzw. „dżumy raczej” oraz aspekty życia raków, które dla wielu pozostają tajemnicą.

Klasyfikacja

• Królestwo: zwierzęta
• Typ: stawonogi
• Podtyp: skorupiaki
• Gromada: skorupiaki wyższe, pancerzowce
• Rząd: dziesięcionogi
• Infrarząd: Astacidea
• Nadrodziny:
  • Astacoidea
  • Parastacoidea
• Rodziny:
  • Astacoidea:
    • Rakowate (Astacidae)
    • Cambaridae
  • Parastacoidea:
    • Parastacidae

Cała rodzina składa się z 12 gatunków i 3 rodzajów.

Występowanie

Na półkuli północnej spotyka się dwie rodziny raków, a na południowej tylko jedną – Parastacidae. Przedstawiciele tej ostatniej występują w Ameryce Południowej, w Australii, na Madagaskarze. Ich cechą charakterystyczną jest brak pierwszej pary pleopodów czyli odnóży pływnych.

Rakowate (Astacidae) występują na zachodzie Eurazji oraz w zachodniej Ameryce Północnej, a przedstawiciele rodziny Cambaridae żyją we wschodniej Azji i wschodniej Ameryce Północnej.

Wszystkie gatunki pływają w wodach słodkich, często wymagają jednak bardzo czystych rzek i potoków – zanieczyszczone akweny przyczyniają się do wymierania raków. Istnieję jednak gatunki, które całkiem nieźle znoszą brudne wody, np. inwazyjne Procambarus clarkii. Ponadto wiele raków preferuje bagna i rowy wypełnione wodą.

Europa

W Europie żyje 7 gatunków raków z rodzaju Astacus i Austropotamobius. Na Madagaskarze żyje natomiast endemiczny rodzaj Astacoides, w którym sklasyfikowano 7 gatunków. Japonia i wschodnia Azja kontynentalna to dom dla rodzaju Cambaroides.

Polska

W Polsce spotyka się zawleczony gatunek – raka pręgowatego (Orconectes limosus), raka sygnałowego (Pacifastacus leniusculus), a także rodzimego raka szlachetnego (Astacus astacus) i raka błotnego (Astacus leptodactylus). Dwa ostatnie gatunki opiszemy nieco bardziej szczegółowo w kolejnych artykułach.

Siedliska i tryb życia

Raki większość czasu spędzają na dnie zbiorników wodnych. Nie są także zbyt aktywnymi myśliwymi – wydaje się, że czekają aż zdobycz sama podpłynie. Ponieważ jednak w najniższych partiach akwenów słodkowodnych nie brakuje pożywienia, nawet tak leniwy skorupiak jak rak nie może narzekać na głód. Staje się bardzo szybki kiedy upatrzy sobie ofiarę. Musi bowiem konkurować z innymi zwierzętami polującymi blisko dna rzek i strumieni, np. z rybami z rzędu sumokształtnych.

Anatomia

Budowa ciała jest taka sama jak u innych dziesięcionogów: krabów, homarów czy krewetek. Ciało składa się z 20 segmentów zgrupowanych w 2 główne segmenty: głowotułów i odwłok. Liczba kończyn uzależniona jest od danej grupy. W okolicach otworu gębowego rosną dwie pary czułków – krótsze, ledwo widoczne i bardzo długie, przypominające wąsy. Pełnią one funkcję organów zmysłowych odpowiedzialnych za odbieranie bodźców smakowych i dotykowych.

Wyglądem najbardziej zbliżone są do małych homarów – dużych skorupiaków morskich. Podobnie do homarów posiadają także szczypce, których wielkość i kształt jest zmienna w zależności od gatunku. Ciało pokrywa twardy pancerz mieniący się rozmaitymi kolorami. Spotyka się osobniki czerwone, brązowe, prawie czarne, ale też niebieskie czy pokryte wypustkami.

Przeciętnie raki osiągają ok. 17 cm długości, choć oczywiście zdarzają się osobniki większe i mniejsze.

Dieta

Raki żywią się martwymi rybami lub krewetkami, a także roślinami takimi jak glony. Ich menu jest bardzo bogate, ponieważ tak naprawdę jedzą one wszystko, co znajduje się w pobliżu. Jeśli zatem ktoś pragnie nabyć raka jako zwierzę domowe, musi uważać, aby inne zwierzęta i rośliny akwariowe nie ucierpiały po przybyciu tego niepozornego skorupiaka.

Najlepiej dobierać odpowiednich dla raka „współlokatorów”, czyli takich, którzy nie lubią spędzać czasu na dnie akwarium ani nie są zbyt małe i powolne.

Według wielu hodowców rak nie nadaje się jednak do współżycia z innymi zwierzętami wodnymi, ponieważ chętnie je zjada.

Dżuma racza

Chorobę tę wywołują lęgniowce, czyli organizmy grzybopodobne o niktowatym kształcie. Powodują one infekcje u raków, zwłaszcza europejskich przedstawicieli rodzaju Astacus, do którego zaliczany jest także rak szlachetny. Zwierzę dotknięte tą chorobą umiera w ciągu kilku tygodni od zarażenia.

Dżuma racza po raz pierwszy pojawiła się w Europie w XIX-wiecznych Włoszech. Została ona prawdopodobnie przywleczona wraz z importowanymi z Ameryki Północnej rakami lub przeniesiona została w wodzie balastowej.

Choroba szybko rozprzestrzeniła się w Europie, a odkryta została w Szwecji w 1907 r.

Objawy

Pierwszą oznaką masowej infekcji jest wzrost śmiertelności raków. Zaatakowany chorobą skorupiak ma pobielony ogon. Neurotoksyny produkowane przez lęgniowce mogą powodować zmianę zachowań zwierząt – te zazwyczaj nocne zwierzęta mogą stać się aktywne za dnia, a ich koordynacja ruchowa jest wyraźnie zaburzona.

Szczegółowe dane

Raki, Rakowate (Astacidae)

• Długość ciała: 2-30 cm (największy na świecie gatunek raka, żyjący na Tasmanii Astacopsis gouldi, w przeszłości mógł mierzyć nawet 80 cm długości i ważyć 5 kg. Dzisiaj nie spotyka się już tak dużych osobników).
• Waga: 0,007-3 kg
• Długość życia: 4-40 lat

Raki – ciekawostki

• Najstarsze szczątki raków datowane są na ok. 115 mln lat. Ślady te odkryto w Australii.
• Rak sygnałowy (Pacifastacus leniusculus) jest gatunkiem odpornym na dżumę raczą. Z tego też powodu stał się gatunkiem inwazyjnym Europy. Niestety, on wraz z rakiem pręgowatym (Orconectes limosus) (oba gatunki zostały importowane z Ameryki Północnej) są często nosicielami lęgniowców odpowiedzialnych za dżumę raczą.
• Rak sygnałowy występuje tylko w kilku miejscach w Polsce, głównie w okolicach Miastka w woj. pomorskim oraz na Suwalszczyźnie.
• Wszystkie raki złapane przez intruza energicznie poruszają odwłokiem. Często zachowanie to bardzo pomaga w oswobodzeniu się.
• Rak szlachetny uważany jest za najsmaczniejszy gatunek raka.
• Rak szlachetny nazywany jest czasem barometrem czystości wody – jest bowiem bardzo wrażliwy na wszelkie zanieczyszczenia. Nie występuje w wodach mulistych, brudnych, ani słabo natlenionych.

Polecamy

• Skorupiaki
• Kraby
• Kryl