Narwal (Monodon monoceros)

Narwal (Monodon monoceros) – jednorożec oceanów

Kieł czy cios? Broń czy narząd zmysłowy? Jaką funkcję pełni struktura wystająca z pyska narwala – najbliższego krewnego białuchy (Delphinapterus leucas) i jednego z najbardziej tajemniczych zwierząt Ziemi.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: walenie
• Podrząd: zębowce
• Rodzina: narwalowate
• Rodzaj: Monodon
• Gatunek: narwal

Nazwa

Nazwa „narwal” wywodzi się od staroskandynawskiego nar („jak ciało/zwłoki”), opisującego nakrapiany kolor skóry ssaka przypominający zwłoki utopionych żeglarzy…

Występowanie

Naturalnym środowiskiem narwala są zimne wody, głównie Ocean Atlantycki i rosyjski obszar Oceanu Arktycznego. Często spotykany w północnej części Zatoki Hudsona, na wschodnim wybrzeżu Grenlandii. Najwięcej osobników przebywa w fiordach północnej Kanady i zachodniej Grenlandii.

Charakterystyka

Wygląd

Zbliżony wielkością do białuchy. Samce są nieznacznie większe od samic, ale tylko samce mogą pochwalić się okazałym kłem. Grzbiet nakrapiany brązowo-czarnymi plamami. „Bazą” dla pigmentu jest biała skóra, widoczna na spodniej części ciała. Najciemniejszy odcień plamek obserwuje się u nowo narodzonych narwali. Z wiekiem ich barwy zaczynają nieco płowieć. W okolicach narządów płciowych pojawiają się białawe łatki świadczące o osiągnięciu dojrzałości płciowej.

Podobnie do białuchy, również narwal nie posiada płetwy grzbietowej, co – na drodze ewolucji – jest elementem przystosowawczym podczas pływania pod lodem. Kręgi szyjne nie są ze sobą „zespolone”, ale połączone jak u ssaków lądowych. Te dwie cechy świadczą o ogromnym pokrewieństwie z białuchą.

Kieł

U samców znacznie uwydatnił się kieł – jeden z zębów, rosnący z lewej strony szczęki. Nie wyrasta bezpośrednio z jamy ustnej, ale wychodzi na zewnątrz przez specjalny otwór w wardze. Struktura, na pierwszy rzut oka, bardziej przypomina róg ze względu na jej spiralne skręcenie.

Nie jest to również cios – wydłużony siekacz, jak u słoni czy morsów. Struktura jest bardzo okazała – długość kła może sięgać od 1,5 do 3 metrów, ale w stosunku do masy narwala nie jest zbyt ciężki – waży ok. 10 kg. Samice również mogą mieć podobne kły, ale nie wiadomo, jak często ma miejsce to zjawisko – informacje na ten temat są sprzeczne.

Jaką rolę pełni wydatny kieł?

Przypuszcza się, że jest to drugorzędna cecha płciowa, podobnie do ogona pawia czy lwiej grzywy. Prawdopodobnie pomaga ustalić hierarchię, rangę społeczną lub ułatwia młodym samcom rozwijanie umiejętności koniecznych do spełniania roli dojrzałego samca. Co ciekawe, mimo dużych rozmiarów kła, rzadko obserwuje się stosowanie go w walce, prowokowania lub rozłupywania skorupy lodowej.

Niewykluczone, że kieł pełni rolę narządu zmysłu, odpowiedzialnego za wyczuwanie zmian temperatury, ciśnienia i różnic w stężeniu różnych związków chemicznych obecnych w wodzie. Choć wydaje się, że kieł jest sztywny, wyróżnia się elastycznością – może się wygiąć 30 cm w każdą stronę. Ulokowanie zęba z lewej strony ciała świadczy o występowaniu asymetrii ukierunkowanej (przeciwieństwem tego zjawiska jest asymetria zmienna).

Niektóre osobniki posiadają zęby również w jamie ustnej (narwal z reguły nie ma zębów), ale są mało przydatne.

Tryb życia

Dieta

Preferencje żywieniowe są wyśrubowane – dieta składa się głownie z arktycznego dorsza, dorszyka polarnego, mątw, krewetek, kałamarnic i halibuta. Czasem skosztuje gromadnika, ryb z rodziny zębaczowatych i płaszczkowatych. Ze względu na bardzo słabo rozwinięte uzębienie narwal podpływa do ofiary i zasysa ją do jamy ustnej, a następnie połyka w całości.

Migracje i nurkowanie

Narwal jest gatunkiem sezonowo migrującym, wiernie powracającym na siedliska w okresie letnim, kiedy lód cofa się. Przebywa wtedy w płytkich wodach. W letnich miesiącach zbliża się do wybrzeży w stadach liczących od 10 do 100 osobników. Zimą stada przenoszą się do głębszych wód pokrytych grubym lodem, przedostając się przez wąskie szczeliny, aby zaczerpnąć powietrza.

Narwale z okolic Kanady i zachodniej Grenlandii w okresie zimowym regularnie przemykają pod lodem do Cieśniny Davisa i Zatoki Baffina, gdzie tylko w 5% wody są wolne od lodu, ale właśnie w tamtych wodach występuje duża populacja halibuta niebieskiego.

Wielce przydatną umiejętnością narwala jest możliwość wykonywania głębokich zanurzeń, których w okresie zimowym jest najwięcej. Rekordziści wędrują na ok. 800 m p.p.m., a pojedynczy osobnik robi to ponad 15 razy dziennie! Nie są rzadkością dystanse na głębokość sięgającą 1500 m. Jednorazowe nurkowanie na taką głębokość trwa ok. 25 minut (wliczając czas spędzony na dole, podróż w jedną i drugą stronę). W płytszych wodach narwal zanurza się na 30 – 300 metrów.

Struktura społeczna

Gatunek stadny – skupia się w grupy liczące od 5 do 10 osobników, poza okresem letnim stado liczyć może nawet 20 narwali. Istnieje podział na płcie: stado składa się z samic i ich młodych lub z niedojrzałych i dorosłych samców (byków).

Zdarzają się również grupy mieszane w ciągu roku. Latem mniejsze stada łączą się z innymi, tworząc duże skupiska liczące od 500 do 1000 osobników. Samce mają w zwyczaju pocierać się wzajemnie kłami – prawdopodobnie chodzi o utrzymanie dominacji w stadzie lub stymulowanie wrażliwego narządu zmysłu.

Dźwięki

Operuje złożonymi systemami dźwięków mających na celu zbadanie otoczenia i znalezienie pożywienia. Narwal emituje „kliknięcia”, gwizdy, „uderzenia”. Dźwięki emitowane są przez kontrolowanie powietrza przepływającego przez specjalne kanały w przetchlince. Sekwencje gwizdów są wykorzystywane do wykrywania przeszkód na drodze oraz do lokalizowania drapieżnika.

Dźwięki emitowane przez narwala mogą być na tyle silne, że potrafią obezwładnić lub zdezorientować ofiarę, nie są to jednak potwierdzone informacje.

Rozmnażanie

Okres rozrodczy rozpoczyna się wiosną (połowa kwietnia), samice rodzą w okolicach lipca roku następnego. Ciąża trwa ok. 15 miesięcy, prawo do kopulacji mają najbardziej dominujące samce, które wykorzystują swoje kły do prezentowania samczych umiejętności.

Samice wydają raz na 3 lata jedno cielę. Samce osiągają dojrzałość płciową w 11 – 13 roku życia, po przekroczeniu ok. 3,9 m długości, samice – między 5 a 8 rokiem życia, po przekroczeniu 3 metrów długości ciała.

Szczegółowe dane / wymiary

Narwal (Monodon monoceros)

• Długość: 3,95 – 5,5 m (średnio ok. 4 m)
• Masa: 800 – 1600 kg
• Długość kła samca: 1,5 – 3 m
• Masa kła: do 10 kg
• Długość życia: co najmniej 50 lat
  

Narwal – ciekawostki

• Stare samce mogą być całkowicie białe.
• 1 na 500 samców ma 2 długie kły.
• Istnieje 1 udokumentowany przypadek wykorzystania kła jako broni. Złamany czubek kła znaleziono w melonie białuchy.
• Narwal został uznany za jeden z najbardziej wrażliwych na zmiany klimatyczne ssaków morskich. Jest to chyba najważniejszy czynnik wpływający na zmniejszającą się populację.
• Eskimosi polują na niego dla tranu, mięsa, kłów i skór. Poławianie nie ma charakteru komercyjnego.
• Wśród Eskimosów mięso z narwala uznawane jest za przysmak.
• W średniowiecznej Europie wierzono, że kieł narwala to róg legendarnego jednorożca, mający właściwości magiczne neutralizujące trucizny i leczące melancholię. Wikingowie – najwięksi żeglarze tamtych czasów – sprzedawali zatem kły narwali za ogromne ilości złota.

Polecamy:

• Morskie
• Wieloryby
• Rekiny
• Orki