Mysz domowa (Mus musculus)

Mysz domowa (Mus musculus)

Irytują, kradną i niszczą – tak o myszach domowych myśli większość ludzi. Czy to jednak prawdziwy ich obraz? Nie wiemy, że poza uprzykrzaniem życia posiadają one rozbudowany system komunikacji, hierarchii społecznej i zachowań w grupie. Nie zauważamy ich wrażliwości na otoczenie oraz umiejętności adaptacyjnych, dzięki którym potrafią żyć zarówno na łące, jak i w fabryce ulokowanej w środku miasta. Czas zatem poznać nieco lepiej te małe gryzonie o wielkiej osobowości.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: gryzonie
• Rodzina: myszowate
• Rodzaj: Mus
• Gatunek: mysz domowa

W obrębie gatunku sklasyfikowano 5 podgatunków:

• Mus musculus musculus – zamieszkuje wschodnią Europę i północną Azję
• Mus musculus domesticus – spotykany w Europie zachodniej, południowo–zachodniej Azji, Oceanii, Afryce i obu Amerykach
• Mus musculus castaneus – występuje w południowej i południowo–wschodniej Azji

Powyższe podgatunki coraz częściej klasyfikowane są jednak jako odrębne gatunki.

• Mus musculus gentilulus – zamieszkuje Półwysep Arabski i Madagaskar
• Mus musculus bactrianus – zajmuje tereny środkowej Azji.

Charakterystyka

Mysz potrafi przetrwać w rozmaitych warunkach: w budynkach mieszkalnych, fabrykach, stodołach (głównie jesienią), ale również na polach uprawnych i łąkach (z reguły wiosną i latem). Najczęściej jednak, podobnie do szczurów, żyje blisko człowieka. Dzięki relacjom z Homo sapiens może przetrwać w nieprzyjaznym klimacie tundry a nawet pustyni.

Dorosłe osobniki osiągają 7-10 cm długości (bez ogona) przy wadze 10-25 g. Kolor sierści u odmiany dzikiej waha się od jasnego do ciemnego agouti (jasny i ciemny brąz na każdym włosie). Myszy domowe i laboratoryjne mają natomiast rozmaite umaszczenie, od białego przez biszkoptowy po czarny. Na uszach i ogonie również dostrzec można włosy, choć są one rzadsze i jaśniejsze.

Dzięki wibrysom (długim włosom na pysku) mysz wyczuwa zmiany ruchu powietrza. Organ ten pełni zatem funkcję zmysłu dotyku.

Mysz dysponuje stosunkowo długim ogonem, który wykorzystywany jest do utrzymania równowagi w czasie wspinaczki lub ucieczki. Pomaga również w staniu na dwóch nogach (oznaka dominacji w stosunku do innych myszy).

Powierzchnia ogona pokryta jest cienkimi włosami. Pełnią one funkcję izolacyjną zapobiegając utracie ciepła. Mysz potrafi regulować przepływ krwi w ogonie w zależności od panujących warunków atmosferycznych. Może tego dokonywać za pomocą anastomozy, czyli zespolenia tętnic.

Wykorzystując tę umiejętność, mysz może zwiększyć temperaturę skóry ogona nawet o 10^oC uwalniając w ten sposób nadmiar ciepła z organizmu.

Zmysły

Wzrok

Zmysł wzroku jest podobny do ludzkiego. Mysi wyróżnia jednak dichromatyzm – nierozpoznawanie niektórych barw. Oko człowieka może dostrzec ich o wiele więcej dzięki obecności trzech rodzajów czopków (myszy dysponują dwoma rodzajami). W mysiej siatkówce występuje natomiast gęstsza siatka komórek odpowiedzialnych za widzenia ultrafioletowe.

Węch

Jednym z elementów mysiej komunikacji jest wysyłanie feromonów. Niektóre produkowane są przez narządy płciowe, inne zawarte są w gruczołach łzowych oraz moczu. Dzięki narządowi Jacobsona, umiejscowionemu w dolnej części nosa zwierzę może wykryć większość sygnałów zapachowych.

Zapach dorosłego samca lub ciężarnej/karmiącej samicy może przyśpieszyć lub opóźnić dojrzewanie płciowe u młodych samic a także zsynchronizować cykl rui u dorosłych osobniczek. Jeśli jednak ciężarna mysz poczuje zapach obcego samca, może dojść do poronienia.

Dieta

W stanie dzikim mysz żywi się roślinami (korzenie, nasiona, liście, łodygi). Kiedy panuje urodzaj, może również zapolować na owada lub zasmakować padliny. Żyjąc w osiedlach ludzkich, preferuje pokarm wyrzucany przez człowieka, ale też substancje, które dla nas są niejadalne: mydło, kleje, wosk i inne artykuły domowe (choć substancje te nie zawierają składników odżywczych).

Wiele myszy żyje w spiżarniach i piwnicach, czyli w miejscach, w których nie zabraknie pożywienia. Zjada również własne odchody w celu odzyskania składników odżywczych, produkowanych przez bakterie jelitowe.

Zachowanie

Porusza się zwykle za pomocą szybkiego biegu, czasem spaceruje. Zawsze porusza się wtedy na czterech nogach. Kiedy jednak wyczuje pokarm, musi walczyć lub znaleźć drogę, staje na tylnych kończynach wsparta dodatkowo ogonem. Potrafi również dobrze skakać, wspinać się i pływać.

Z reguły prowadzi nocny lub zmierzchowy tryb życia. Nie lubi jasnego światła, a jej średni czas snu wynosi 12,5 godziny na dobę.

Choć wygląda niepozornie, wykazuje terytorialność. Osobniki dominujące zazwyczaj mieszkają z kilkoma samicami i ich młodymi. Samce alfa szanują wzajemnie swe areały, czyli po prostu unikają konfrontacji. Łatwo zaobserwować terytorialność myszy umieszczając je w jednej klatce. Między samcami dochodzi wtedy do aktów agresji chyba, że były wychowywane ze sobą od urodzenia.

Zwykle przejawia strach w stosunku do szczurów, które często zabijają i jedzą myszy. Mimo to dziko żyjące populacje szczurów i myszy mogą współistnieć na jednym terenie, np. w lasach Nowej Zelandii czy Ameryki Północnej. Trudno jej jednak przetrwać na terenach miejskich i wiejskich zajętych przez inne małe ssaki, np. mysz zaroślową (Apodemus sylvaticus). W niektórych miejscach Australii przystosowała się jednak do życia z innymi małymi gryzoniami.

Uspołecznienie

Prawdopodobnie nie istnieje sztywny zbiór zachowań myszy domowej. Jej cechy społeczne są mocno uzależnione od warunków środowiskowych, takich jak wielkość terytorium czy dostępność pożywienia.

Zauważono zatem, że w obrębie gatunku występują dwa rodzaje zachowań społecznych, uzależnionych od otoczenia. W budynkach i innych terenach przekształconych przez człowieka wykazują komensalizm (in. współbiesiadnictwo) – zjadają nadwyżki żywności na terenach gęsto zaludnionych. Jeśli na jednym takim obszarze pojawia się dużo myszy, zachowania terytorialne zanikają na rzecz potrzeby hierarchii. Agresja między samicami praktycznie wygasa, samce natomiast walczą między sobą o partnerki i ochronę małego areału.

Społeczność komensalna myszy składa się zazwyczaj z jednego samca i dwóch lub więcej samic. Do kopulacji dochodzi między członkami grup, potomstwem zajmują się wszystkie samice. Z reguły na wspólnotę taką składają się samice spokrewnione, ale jeśli jest to niemożliwe, do haremu dołączyć może obca samica.

Na otwartych przestrzeniach, takich jak pola i łąki, myszy tworzą grupy niekomensalne. Ich terytoria oddzielone są od siebie często zbiornikami wodnymi, żywności jest dużo a terytoria są rozległe. Agresja między samicami jest bardzo częsta, dotyczy to także samców (w populacji komensalnej samce często wchodzą sobie w drogę ze względu na dużą ilość grup na jednym terenie, dlatego też agresja jest tam po prostu nieopłacalna).

Bez względu na okoliczności, samce zawsze bronią swych areałów, których granice zaznaczają moczem. Zazwyczaj grupę rodzinną opuszczają osobniki męskie migrując na nowe tereny. Samice natomiast pozostają w jednym miejscu.

Rozmnażanie

Cykl rozrodczy u samic trwa 4-6 dni, jednak ruja trwa krócej niż 24 godziny. Jeżeli na małym terytorium znajduje się zbyt dużo samic, ruja może w ogóle nie występować. W przypadku kontaktu z samczym moczem samica może wejść w stan płodności po ok. 72 godzinach.

Ruja pojawia się 12-18 godzin po porodzie.

Samce przywołują samice za pomocą ultradźwięków, jeśli wyczują feromony płodnej partnerki. Odkryto ponadto, że dźwięki te formują się w swego rodzaju pieśni.

Jak powszechnie wiadomo, myszy rozmnażają się bardzo szybko i często. Kopulacja ma miejsce o dowolnej porze roku choć, dzikie osobniki mogą wykazywać sezonowość w tej kwestii.

Jedna samica może rocznie wydać 5-10 miotów, ale w bardzo sprzyjających warunkach może ich mieć nawet 14. Ciąża trwa 19-21 dni, ale może wydłużyć się nieco jeśli samica karmi mlekiem starsze, narodzone już młode. Na jeden miot składa się 3-12 noworodków, ale zazwyczaj liczba ta nie przekracza 6. Małe myszki rodzą się nagie i niewidome. Po ok. 10 dniach od urodzenia pokrywają się futrem, a oczy otwierają po ok. 14 dniach. Pić mleko matki przestają po ok. 3 tygodniach, a dojrzałość płciową osiągają w 5-7 tygodniu życia.

Szczegółowe dane

Mysz domowa (Mus musculus)

• Długość ciała bez ogona: 7,5-10 cm
• Długość ogona: 5-10 cm
• Waga typowa: 10-25 g (nie przekracza 40 g)
• Długość życia: 12-18 miesięcy na wolności, do 5-6 lat w niewoli (średnio 2 lata)

Mysz domowa (Mus musculus) – ciekawostki

• Białe myszy to albinotyczna odmiana myszy domowej.
• Niektóre populacje myszy domowej krzyżują się z innymi myszami, np. japońskim podgatunkiem Mus musculus molossinus.
• Mysz domowa wykonuje kroki o długości ok. 4,5 cm
• Potrafi wykonać skok na wysokość nawet 45 cm.
• Długość ogona myszy domowej zależna jest od temperatury powietrza w okresie prenatalnym oraz po urodzeniu. Osobniki rozwijające się w chłodniejszym klimacie mają zwykle krótsze ogony od swych tropikalnych odpowiedników.
• Niesłyszalne dla człowieka odgłosy samców w okresie rozrodczym są porównywane przez naukowców do śpiewu ptaków, ze względu na swą złożoność.
• Niewykluczone, że mysz domowa była główną przyczyną udomowienia kota (piszemy o tym szerzej w artykule o kocie domowym).
• Pierwsza pisemna wzmianka o myszy jako zwierzęciu domowym znajduje się w najstarszym zachowanym chińskim słowniku zwanym Erya. To dzieło leksykograficzne mogło powstać w ok. 1100 roku p.n.e.

Polecamy

• Gryzonie
• Szczur
• Kapibara – największy gryzoń