Modliszka (Mantodea) – mantis

Modliszki (Mantodea)

Choć nazwa modliszki pochodzi od postawy przypominającej modlącą się osobę, to większość z nas kojarzy te owady głównie z ich krwiożerczością i… kanibalizmem, zwłaszcza w kontekście zachowań samic wobec samców. Te niezwykłe stworzenia, które na Ziemi pojawiły się już około 135 milionów lat temu, zachwycają nie tylko swoim wyglądem i zachowaniem, ale także ewolucyjnym pokrewieństwem. Najbliższymi krewnymi modliszek są bowiem… termity i karaluchy – Karaczany, hełmce (Blattodea, Blattoptera, Blattariae, Blattaria), które choć mniej efektowne, dzielą z modliszkami wspólne korzenie w pradawnej historii owadziego świata.

Występowanie

Modliszki są owadami występującymi głównie w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. Żyją najczęściej na ziemi lub w suchych trawach, ale można je spotkać także na drzewach. Jeden z gatunków występuje również w Polsce.

Charakterystyka

Modliszki wyróżniają się budową ciała, która doskonale odzwierciedla drapieżny tryb życia. Ich wydłużony tułów nadaje im smukły, elegancki wygląd, kontrastujący z dość małą, trójkątną głową, która jest wyjątkowo ruchliwa – potrafi obracać się nawet o 180 stopni, co pozwala tym owadom na skanowanie otoczenia bez poruszania reszty ciała. Na głowie znajdują się cienkie, nitkowate czułki oraz szeroko rozstawione, wypukłe oczy, zapewniające im doskonałe pole widzenia – kluczowe dla skutecznego polowania.

Modliszki posiadają dwie pary skrzydeł: przednie, zwykle przekształcone w twarde pokrywy, chronią delikatniejsze skrzydła tylne, używane do lotu. Warto jednak zauważyć, że nie wszystkie gatunki są lotnikami – niektóre, zwłaszcza samice większych rozmiarów, straciły tę zdolność w toku ewolucji, preferując czatowanie na zdobycz z ziemi lub pośród roślin. Ich przednie odnóża, uzbrojone w ostre kolce, to prawdziwa broń – składają się w słynną 'modlitewną’ pozę, by w ułamku sekundy chwycić niczego niepodejrzewającą ofiarę.

Nazwa

Choć nazwa kojarzy nam się z krwiożerczością (tak bardzo utkwiły w naszej świadomości cechy modliszek), to w rzeczywistości modliszki nazwę swą zawdzięczają pozycji, która przypomina osobę ze złożonymi do modlitwy rękami. Nazwa mantodea utworzona została z dwóch greckich słów – μάντις (Sybilla) oznaczającego „proroka”, oraz εἶδος (eidos) oznaczającego „formę”, „typ” lub „rodzaj”. Nazwę tę stworzył w 1838 roku niemieckiego entomolog Hermann Burmeister.

Gatunki i rodzaje

Wyróżniamy obecnie ponad 2400 opisanych gatunków i ponad 460 rodzajów modliszek.

Kształty i ubarwienie – kamuflaż

Modliszki mają różnorodne kształty i ubarwienie, dzięki czemu często zlewają się z otoczeniem. Ciała niektórych przypominają korę i porastające ją mchy, inne wyglądają jak martwe liście lub gałązki. Pewien gatunek tak bardzo przypomina kwiaty, że nie tylko doskonale się maskuje, ale swoim wyglądem zwabia nieświadome niebezpieczeństwa owady.

Modliszki od czasów starożytnych przyciągały uwagę człowieka. Zawdzięczają to miedzy innymi niezwykłej budowie swoich odnóży. Ciało modliszki wyczekującej na korzystną do ataku, chwilę przypomina składającego ręce do modlitwy człowieka.

Odnóża

Odnóża nie służą do chodzenia (są oczywiście wyjątki). Z ich pomocą modliszka chwyta zdobycz. Biegnące na całej długości odnóży kolce, służą do przytrzymywania ofiary, uniemożliwiając jej wyślizgnięcie.

Specyficzna budowa stawu łączącego tułów modliszki z odnóżami umożliwia wykonywanie bardzo szybkich ruchów właściwie we wszystkich kierunkach.

W XVII wieku powstał tzw. boks modliszki (chin.: 螳螂拳; pinyin: tánglángquán) – tradycyjny styl kung fu.

Oczy

Oczy modliszek są szeroko rozstawione. Zasięg wzroku do 20 metrów. Budowa oczu umożliwia precyzyjne widzenia z bliska oraz świetne widzenie stereoskopowe.

Polowanie

Pierwsza para odnóży przekształcona jest w narząd chwytny. Chwyt modliszki jest tak silny, że nawet tak duże i mocne owady a nawet żaby nie są w stanie wydostać się z jej uchwytu. Modliszki polują na inne owady, pająki czy nawet małe płazy lub ptaki. Siedzą nieruchomo pośród niskich roślin i czekając, aż ofiara zbliży się na odległość pozwalającą na jej chwycenie przez pierwszą parę odnóży. Złapaną ofiarę modliszki zjadają żywcem… poczynając od głowy.

Zjadanie partnera przez samicę

Pośród modliszek czasami dochodzi do kanibalizmu. Nie jest jednak prawdziwy popularny mit, wg którego każda kopulacja kończy się zjedzeniem samca przez samicę. Taka sytuacja ma miejsce 5 do 30% przypadków (nie ma pewności, gdyż wyniki badań różnią się w tm zakresie). Sytuacje takie występują najczęściej wówczas, kiedy w otoczeniu brakuje pożywienia, samiec podchodzi do samicy od przodu, a nie od tyłu, a sezon godowy zbliża się ku końcowi.

Modliszki w przyrodzie nie są w tym zakresie odosobnione – patrz anakonda, czy czarna wdowa.

Jak odróżnić samca od samicy?

Płeć modliszek poznaje się po ilości segmentów na odwłoku. Samiec posiada ich 8, samica zaś 6.

Modliszka zwyczajna (Mantis religiosa)

Modliszka ta jest jedynym przedstawiciele modliszek w Europie Środkowej. Występuje również na południu Polski (Puszcza Sandomierska oraz zachodnia części Lasów Janowskich i Lasów Lipskich). Posiada zielone, żółtozielone lub jasnobrązowe ubarwienie. Samce są zazwyczaj mniejsze od samic.

Wymiary:

• Samica: od 50 do 75 mm
• Samiec: od 40 do 60 mm

Samice nie wykorzystują skrzydeł. W przypadku zagrożenia uciekają pieszo. Samce potrafią latać na krótkich dystansach.

Modliszka zwyczajna jest pod ścisłą ochroną.

Modliszka ciekawostki. Czy wiesz, że:

• Na świecie występuje ponad 2400 gatunków modliszek – wszystkie są drapieżne.
• Larwy modliszki od chwili wyklucia są bardzo żarłoczne i wykazują skłonność do kanibalizmu.
• Modliszka marnuje mnóstwo pokarmu. Zjada tylko niewielką część ciała ofiary, resztę porzuca.
• Modliszki pożerają swe ofiary powoli, jakby je degustowały. Ofiary zjadane są żywcem…
• Samice modliszek są bardziej agresywne od samców. To one zazwyczaj są kanibalami – zjadają inne modliszki.
• Aby dokonać aktu prokreacji, samiec musi zachowa niezwykłą ostrożność. Samica w 30 przypadkach na 100 zjada swego partnera, poczynając konsumpcję jak zwykle od… głowy.
• Modliszki charakteryzują się niezwykłą cierpliwością. Podczas polowania zastygają w całkowitym bezruchu i czekają, aż potencjalna ofiara znajdzie się w polu ataku.
• W południowej Polsce występuje chroniona modliszka zwyczajna (Mantis religiosa).

Polecamy

• Owady