Lirogon – doskonały dźwiękonaśladowca

Wśród Australijczyków popularne są anegdoty dotyczące niecodziennej fauny kontynentu. Jednymi z ciekawszych są te dotyczące lirogonów. O umiejętnościach dźwiękonaśladowczych tych ptaków krążą liczne legendy, a mieszkańcy Australii twierdzą, że nie ma odgłosu, którego lirogon nie potrafiłby wydać.

Lirogony to rodzina ptaków wróblowych, w skład której wchodzą obecnie dwa gatunki należące do jednego rodzaju. Są to lirogon wspaniały i lirogon Alberta, zwany też skromnym z racji mniej efektownego wyglądu. Są to gatunki endemiczne dla Australii i jedne z najstarszych ptaków tego kontynentu – znaleziono skamieniałości lirogonów sprzed 15 mln lat.

Klasyfikacja

Lirogony są z wyglądu bardzo podobne do ptaków grzebiących, zwłaszcza bażantów. Pierwsi europejscy badacze odkryli i opisali je w 1798 r., zaliczając właśnie do rzędu grzebiących. Nazwali je „australijskimi ptakami rajskimi”. Kiedy jednak w 1840 r. schwytano pierwsze okazy i udało się je rozmnożyć, okazało się, że ptaki te są gniazdownikami. Dokładniejsze badania wykazały, że lirogony są ptakami wróblowymi. Możliwe, że są spokrewnione z altannikami, ale nie jest to jasno potwierdzone.

• Gromada: ptaki
• Podgromada: Neornithes
• Rząd: wróblowe
• Podrząd: śpiewające
• Rodzina: lirogony
• Rodzaj: lirogon
• Gatunki:
  • lirogon wspaniały (Menura novaehollandiae)
  • lirogon Alberta, lirogon skromny (Menura alberti)

Charakterystyka

Wygląd

Lirogony to jedne z największych ptaków z rzędu wróblowych (zaraz po krukach). Samiec lirogona wspaniałego mierzy nawet 130 cm (z czego 60-70 cm to ogon), zaś samica – do 86 cm. Lirogon Alberta jest mniejszy – samce mierzą do 90 cm, a samice do 75 cm. Lirogon wspaniały ważny do 1,2 kg, zaś lirogon Alberta – do 930 g.

Lirogony wspaniałe mają ciemnoszarą głowę, jaśniejszy brzuch oraz ciemny grzbiet i skrzydła. Samce mają ozdobny ogon złożony z 16 przekształconych sterówek. Dwie zewnętrzne są największe, wygięte w kształcie liry, brązowo-białe z poprzecznymi czarnymi pręgami i z czarnymi końcówkami. Dwie środkowe przyjmują postać długich białych taśm, zaś pozostałe składają się wyłącznie ze srebrzystych promieni, nie mają zwartych chorągiewek. Samice mają 12 długich sterówek, ale pozbawionych ozdób.

Lirogony Alberta z wyglądu są nieco podobne. Ptaki obu płci są brązowe na grzbiecie i skrzydłach, a kremowe lub beżowe na brzuchu. Samce mają wyraźnie dłuższy ogon, ale bez takich ozdób jak u lirogona wspaniałego.

Poza różnicami w ubarwieniu i wielkości oba gatunki mają wiele cech wspólnych. Mają podobną sylwetkę, z długimi, silnymi nogami przystosowanymi do grzebania w ziemi. Skrzydła są krótkie i zaokrąglone, przez co ptaki te latają wyjątkowo słabo. Używają skrzydeł praktycznie wyłącznie do szybowania między drzewami albo gdy chcą dostać się na ziemię. Świetnie za to biegają i skaczą; potrafią skokami wspinać się na drzewa.

Tryb życia

Lirogon wspaniały żyje w górskich lasach eukaliptusowych, a także w lasach podzwrotnikowych i strefy umiarkowanej, jest spotykany także na Tasmanii, gdzie został introdukowany w XIX w, a także w parkach miejskich na wschodnim wybrzeżu Australii. Lirogon Alberta żyje jedynie w gęstych, wilgotnych lasach podzwrotnikowych w południowym Queensland.

Zwierzęta te na wolności zachowują się skrycie i mimo dużych rozmiarów oraz wydawanych dźwięków trudno je zauważyć, dlatego rzadko udaje się je obserwować na swobodzie. Gdy wykryją potencjalne zagrożenie, podnoszą głośny alarm, po czym szukają kryjówek i zamierają na jakiś czas. Oba gatunki prowadzą dzienny i naziemny tryb życia. Żywią się dżdżownicami, larwami i dorosłymi owadami, które wygrzebują z ziemi za pomocą silnych pazurów. Noce spędzają na drzewach, na które wspinają się, przeskakując z gałęzi na gałąź.

Rozród

Każdy samiec broni przed innymi swojego terytorium, na którym może żyć nawet do ośmiu samic. W granicach swojego terytorium samce budują podesty, na których śpiewają i wabią samice – u lirogonów wspaniałych mają one postać kopca usypanego z gleby, zaś u lirogona Alberta jest to stos gałązek. Kiedy samica da się zwabić w okolice podestu, samiec wykonuje przed nią taniec godowy. U lirogonów wspaniałych polega on na rozpościeraniu ogona nad grzbietem i potrząsaniu nim, u lirogonów Alberta polega na potrząsaniu ogonem podniesionym do góry trochę jak robią to pawie.

Po tokach samice budują niezbyt schludne gniazda w kształcie kuli, na ziemi lub tuż nad nią, w rozwidleniu konarów. U obu gatunków samica składa zawsze tylko jedno jajo, które sama wysiaduje przez ok. 50 dni; również samotnie ogrzewa pisklęta i je karmi. Pisklęta wykluwają się nagie i ślepe; opuszczają gniazdo dopiero po ok. 47-50 dniach od wyklucia, ale po wypierzeniu pozostają z matkami nawet do ukończenia 8 miesięcy. Dorosłe upierzenie zyskują w wieku 2 lat, jednak samice są gotowe do rozrodu dopiero w wieku 5-6 lat, zaś samce – w wieku 6-8 lat. Cykl życiowy lirogonów jest zatem wyjątkowo długi jak na wróblowe. Ptaki te dożywają nawet do 30 lat.

Głosy

Lirogony śpiewają praktycznie cały rok. Największe nasilenie przypada na okres rozrodczy, od czerwca do sierpnia – wtedy śpiewają nawet 4 godziny dziennie. Ich śpiew nie jest ustalony, melodia składa się z wielu własnych głosów oraz różnych zasłyszanych dźwięków. Skutkiem tego ich repertuar jest znacznie bardziej zróżnicowany niż jakichkolwiek innych ptaków. Krtań lirogonów jest umięśniona i rozwinięta bardziej niż jakichkolwiek innych ptaków śpiewających, dlatego umieją one wydawać najbardziej wyszukane i nietypowe odgłosy.

Umiejętności dźwiękonaśladowcze to cecha, która rozsławiła lirogony bardziej niż wygląd. W naturalnych warunkach często wplatają w swój śpiew głosy koali i psów dingo, a także śpiew innych ptaków (nawet 20 gatunków). Często imitują zasłyszane dźwięki najrozmaitszych urządzeń, na przykład alarmu samochodowego, strzału ze strzelby, migawki aparatu fotograficznego, warczenia psa, płaczu dziecka, dzwonka telefonu, ludzkich słów i wiele innych.

Lirogony naśladują dźwięki najczęściej występujące w ich otoczeniu. Na przykład te żyjące w parku narodowym na Tasmanii wplatają w swój repertuar głosy endemicznych gatunków ptaków, za to żyjące w parkach miejskich częściej naśladują dźwięki maszyn.

Pierwsze udokumentowane doniesienia na temat umiejętności dźwiękonaśladowczych lirogonów pochodzą z 1930 r.; wtedy to ornitolog, z zawodu technik dźwiękowy Norman Robinson puszczał schwytanemu lirogonowi dwa popularne wówczas przeboje muzyczne, a ptak nauczył się je śpiewać. Kiedy Robinson wypuścił ptaka na wolność, okazało się, że inne żyjące w okolicy lirogony podchwyciły od uwolnionego samca nowe melodie i włączyły do swojego repertuaru.

Ochrona

Lirogony nie są uznane za gatunki zagrożone wyginięciem w najbliższym czasie, niemniej oba są objęte ochroną.

Lirogon Alberta zajmuje bardzo niewielki areał, jednak zarówno gatunek, jak i jego środowisko są ściśle monitorowane przez odpowiednie służby i nie jest uznawany za zagrożony wyginięciem. Zalicza się go do kategorii NT, czyli „Near Threatened” (bliski zagrożenia) mimo niewielkiej liczebności – obecnie żyje ok. 3500 osobników zdolnych do rozrodu.

Dla lirogona wspaniałego zagrożeniem jest niszczenie jego naturalnych siedlisk, jednak ze względu na stosunkowo dużą liczebność nadal uważa się go za ptaka pospolitego, choć niezbyt licznego. Poza zmianami środowiska, największym zagrożeniem dla obu gatunków są lisy i dziko żyjące koty.

Szczegółowe dane / wymiary

Lirogon wspaniały (Menura novaehollandiae)

• Długość ciała z ogonem:
  • samiec: do 130 cm
  • samica: do 86 cm
• Masa ciała: do 1,2 kg

Lirogon skromny, lirogon Alberta (Menura alberti)

• Długość ciała z ogonem:
  • samiec do 90 cm
  • samica do 75 cm
• Masa ciała: do 930 g

Długość życia: do 30 lat

Lirogony – ciekawostki

• W Narodowym Archiwum Filmu i Dźwięku w Australii znajduje się nagranie z 2013 r., na którym zarejestrowano lirogona naśladującego odgłosy gry komputerowej i drwala podczas obsługi piły łańcuchowej – w drugim przypadku ptak naśladował i człowieka, i maszynę.
• Wizerunek samca lirogona wspaniałego znajduje się na australijskiej monecie 10-centowej oraz na banknocie 100-dolarowym.
• Większość osób zna lirogona ze słynnego wizerunku namalowanego przez Johna Goulda w 1800 r. Obraz ten powstał na podstawie okazu prezentowanego w British Museum i wypreparowanego przez osobę, która nigdy nie widziała lirogona na żywo i nadała mu przesadnie fantazyjny, niezwykle regularny kształt ogona.

Polecamy

• Ptaki drapieżne
• Bieliki
• Orły
• Największe orły i bieliki
  
• Najszybsze ptaki