Królestwo zwierząt – Płazy

Układ krwionośny

U larw i osobników dorosłych układ krwionośny jest inny. Kijanki posiadają krwioobieg podobny do rybiego: serce składa się z dwóch jam, pompuje krew przez skrzela, tam pobiera tlen i „rozpływa się” po całym ciele, by powrócić do serca. Taki obieg krwi nazywamy pojedynczym.

Zwierzęta dorosłe tracą skrzela na rzecz płuc, a serce składa się z 3 części. Przy skurczu komory niedotleniona krew płynie przez tętnicę płucną aż do płuc. W trakcie skurczu krew przepychana jest do pozostałych części ciała. Dzięki budowie serca (zwł. komory), krew z dwóch obiegów nieznacznie miesza się, co u ssaków nie ma miejsca wcale.

Układ pokarmowy i moczowy

Płazy chwytają zdobycz rozwijając z jamy ustnej długi, lepki język, który następnie chowa się z powrotem. Aby pokarm przesuwał się ku żołądkowi, zwierzę wykonuje sekwencję ostrych szarpnięć głową. Ofiara zazwyczaj połykana jest zatem w całości, co umożliwia pojemny żołądek. Dzięki specjalnemu enzymowi żołądkowemu, płaz może strawić chitynowe pancerzyki stawonogów.

Na płazi układ pokarmowy składa się również wątroba, pęcherzyk żółciowy i trzustka. Zwierzę magazynuje zapasy tłuszczu w okolicach brzucha, pod skórą lub w ogonie, jeśli go posiada.

Nerka jest parzysta, filtruje krew z niepotrzebnych substancji, wydzielając mocz spływający do pęcherza moczowego wydalany przez kloakę. Osobniki żyjące w wodzie i larwy wydalają toksyczny amoniak rozcieńczony w moczu, płazy lądowe wydalają natomiast nieco mniej trujący mocznik.

Płazy nadrzewne, które nie mają łatwego dostępu do wody, wydalają niepotrzebne i niezdrowe substancje w postaci kwasu moczowego.

Zmysły

Kijanki posiadają linię boczną, ale osobniki dorosłe lądowe ją tracą. Niektóre płazy beznogie dysponują elektropercepcją, pozwalającą na lokalizowanie obiektów podczas zanurzenia.

Płazy dobrze słyszą zarówno dźwięki o niskiej, jak i wysokiej częstotliwości. Zwierzęta te zostały również wyposażone w układ kolumienka-wieczko umożliwiający transmisję dźwięków poprzez powietrze i drgania podłoża.

Larwy nie posiadają powiek, a w trakcie metamorfozy rogówka ma kształt kopuły, soczewka spłaszcza się, następnie pojawiają się powieki i gruczoły.

Płazy widzą barwy i głębię ostrości, są w stanie widzieć ostry obraz z odległości 2 m. Siatkówka wyposażona jest w zielone pręciki odbierające bardzo szeroki zakres fal.

Dieta i sposób polowania

Większość płazów to drapieżniki, nie są zbyt wybredne pod względem doboru pokarmu, polują na owady, gąsienice, pająki, pajęczaki, ślimaki bezmuszlowe, skorupiaki. Traszki, wchodząc do wody, poszukują niewielkich zwierząt pływających. Inne (np. syreny) łykają rośliny wodne z zawartymi w nich bezkręgowcami. Bardziej egzotyczni przedstawiciele gromady lubią natomiast owoce, mrówki i termity.

W naszym klimacie płazy rozpoczynają polowanie w trakcie deszczu lub nocą. Do wykrywania ofiary używają wzroku i węchu. Ponieważ z reguły posiadają maleńkie zęby, mogą trochę pogryźć zbyt dużą zdobycz. Niektóre bezogonowe i beznogie posiadają 1-2 szeregi zębów zarówno w szczęce górnej, jak i dolnej, choć np. Rana ma bezzębną żuchwę, a ropucha Bufo jest szczerbata. Spora grupa płazów przejawia kanibalizm.

Wokalizacje (dźwięki)

Większość odgłosów wydaja płazy beznogie i ogoniaste, składają się na nie chrząknięcia, syczenie i piski. Podejrzewa się, że odgłosy „klikające” wydawane przez beznogie pełnią rolę orientacyjną, podobnie jak u nietoperzy; mogą również być elementem komunikacji. Płazy ogoniaste są w przeważającej części ciche, choć Dicamptodon ensatus dysponuje strunami głosowymi, dzięki którym klekocze lub szczeka.

Płaz czujący zagrożenie cicho piszczy. W okresie godowym żaby i ropuchy wydają mnóstwo dźwięków, aby przywołać partnera. Zwierzęta wydają te odgłosy poprzez wypuszczanie powietrza z płuc do uchyłków jamy gębowej – rezonatorów umieszczonych podskórnie lub w postaci worków gardłowych. Worki te powiększają się przypominając balony, dzięki czemu dźwięk staje się donośniejszy zarówno w powietrzu, jak i w wodzie. Najgłośniejsze wokalizacje emitują samce, aby zachęcić samice do odwiedzenia, a innych samców do omijania jego terytorium.

Usposobienie

Istnieją gatunki bezogonowych i ogoniastych broniących swego terenu żerowania, rozmnażania i schronienia. Bardziej defensywne są samce, ale niektóre samice, a nawet osobniki niedojrzałe przejawiają podobne skłonności.

Aby efektywniej odstraszać napastników, samce są czasem wyposażone w okazałe zęby lub kolce na kończynach i piersiach.

Płazy ogoniaste zniechęcają przeciwnika przybierając groźną pozę i atakując go w razie konieczności. Na swym areale ogoniaste pozostawiają ślady zapachowe.

Rozmnażanie

Do rozmnażanie większość płazów potrzebuje słodkiej wody, ale zdarza się, że jaja są składane na lądzie. Jeden z przedstawicieli – Fejervarya raja – wykorzystuje wodę słoną, ale nie należy do zwierząt oceanicznych. Wiele tropikalnych bezogonowych nie potrzebuje wody do rozrodu, żyją w dżunglach, a z jaj wylęgają się pomniejszone wersje dorosłych osobników, etap larwy odbył się bowiem wewnątrz jaja.

W najcieplejszych regionach świata płazy mogą rozmnażać się w dowolnym momencie roku, inne są stale w gotowości do rozmnażania. W strefie klimatu umiarkowanego płazy odbywają gody konkretną porą roku, z reguły na wiosnę, ponieważ przybywa wtedy dnia, a temperatura otoczenia i opady deszczu wzrastają.

Samce bezogonowców często pojawiają się na terenach rozrodu przed samicami formując „zespoły” emitujące donośne odgłosy, mające moc stymulacji procesu owulacji, zwiększają również poziom hormonów odpowiedzialnych za aktywność rozrodczą u samców. Płazy beznogie rozmnażają się poprzez zapłodnienie wewnętrzne – specjalny narząd samca zostaje wprowadzony do kloaki samicy, w której znajdują się gruczoły wydzielające specjalną substancję odżywiającą i przenoszącą nasienie.

Samce traszek zmieniają swój wygląd zewnętrzny w tym okresie – pojawiają się grzebienie i narośle na ogonie. Żadnym fenomenem nie są również tańce godowe. Również u płazów ogoniastych zapłodnienie ma miejsce przeważnie wewnątrz ciała samicy – samiec pozostawia spermatofor, który gotowa do zapłodnienia samica wprowadza do dróg rodnych tzw. wargami kloaki. Do momentu owulacji plemniki pozostaną w specjalnym zbiorniku w steku. Co ciekawe, owulacja nierzadko pojawia się nawet kilka miesięcy po kontakcie płciowym. Bardziej prymitywni przedstawiciele gromady (kątozębe, syrenowate), uskuteczniają zapłodnienie zewnętrzne – samica składa jajeczka (skrzek) w wodzie, a samiec wypuszcza w ich stronę nasienie.

Większość płazów bezogonowych praktykuje zapłodnienie zewnętrzne – samiec łapie samicę, jego przednie kończyny trzymają partnerkę za szyję lub za ramiona. W takiej pozycji kloaki są blisko siebie, wtedy samica składa skrzek, a samiec zalewa je plemnikami. Zdarza się, że przyszły ojciec zabiera ze sobą zapłodnione jajeczka, lokując je przy tylnych kończynach. Płazy z gatunku Oophaga granulifera zbliżają swoje kloaki, podczas gdy partnerzy są skierowani w przeciwne strony, natomiast Ascaphus truei korzysta z zapładniania wewnętrznego.

Osobniki preferujące podziemny tryb życia rozmnażają się w nietrwałych zbiornikach wodnych powstałych wskutek obfitych opadów deszczu na suchym terenie. Po ulewie zwierzęta wychodzą spod ziemi i skupiają się w miejscu przeznaczonym do rozmnażania. Kierują się głosem pierwszego samca, który odnalazł najodpowiedniejsze miejsce, np. mały staw z wody deszczowej. Po nawoływaniach samce stają się bardzo aktywne i robią wszystko, aby dostać się do samicy.

Szczegółowe dane i wymiary

Płazy (Amphibia)

• Długość ciała: 7,7 mm – 1,8 m
• Masa: 22 g – 30 kg
  

Płazy – ciekawostki

• Nazwa gromady pochodzi z greki i łączy w sobie słowa amphi – „oba” i bios – „życie”.
• Najmniejszy płaz – Paedophryne amauensis – jest również najmniejszym kręgowcem świata.
• Płazy nie przebywają w morzach, poza jednym gatunkiem – Fejervarya cancrivora, który wybrał wody brachiczne (mieszanka rzecznej wody słodkiej i morskiej słonej), znajdujące się na bagnach mangrowych.
• Ponieważ płazy mają cienką i wrażliwą skórę, często są dobrym wskaźnikiem czystości wód. Zdając się na tę technikę odkryto, że na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci liczebność wielu gatunków płazów na świecie wyraźnie zmalała.
• Największym płazem wszech czasów był prionozuch, mierzący ok. 9 m długości i przypominający krokodyla. Zwierzę zamieszkiwało tereny dzisiejszej Brazylii 270 mln lat temu, w permie.
• Największym płazem bezogonowym jest goliat płochliwy (Conraua goliath), żyjący w Afryce. długość jego ciała dochodzi do 32 cm, masa natomiast do 3 kg.
• Trujący przedstawiciele gromady wyróżniają się jasną i barwną skórą, której zadaniem jest ostrzeżenie intruza o toksyczności. U osobników tego rodzaju przeważa czerwień i żółć na czarnym tle. Idealnym przykładem takiego mechanizmu obronnego przedstawia salamandra plamista (Salamandra salamandra).
• Dziedzina wiedzy dotycząca płazów i gadów to herpetologia, natomiast nauka zajmująca się badaniem płazów nosi nazwę batrachologii.

Polecamy

• Królestwo zwierząt – ssaki
• Królestwo zwierząt – gady
• Gigantyzm i karłowacenie wyspowe
• Żaby
• Salamandra plamista