Jenot, szop usuryjski, lis japoński

Jenot, szop usuryjski, junat, tanuki, lis japoński, kunopies (Nyctereutes procyonoides)

Pierwotnym miejscem występowania jenota jest Azja, ale w wielu krajach Europy czuje się jak w domu. Wyjątkowy nie tylko ze względu na ładne futro – jenot, podobnie jak niedźwiedzie, zapada w sen zimowy, kiedy warunki środowiskowe uniemożliwiają znalezienie pokarmu.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: drapieżne
• Podrząd: psokształtne
• Rodzina: psowate
• Rodzaj: Nyctereutes
• Gatunek: jenot

Gatunek obejmuje 5 podgatunków:

• N. p. procyonoides – gatunek typowy
• Nyctereutes procyonoides koreensis – żyje w Korei, wytwarza futro niskiej jakości pod względem komercyjnym;
• N. p. ussuriensis – przebywa na terenie Rosji (obwód amurski i tereny nad rzeką Ussuri), w północno-wschodnich Chinach i w Korei. Łatwo odróżnić go od gatunku typowego, ponieważ jest większy i pokrywa go długa, gęsta sierść
• N. p. orestes – przebywa w chińskiej prowincji Yunnan
• Tanuki, jenot japoński (Nyctereutes procyonoides viverrinus) – żyje w Japonii. W porównaniu do podgatunku ussuriensis dysponuje mniejszymi zębami i czaszką. Jego futro jest jednak najbardziej jedwabiste spośród wszystkich podgatunków. Na podstawie najnowszych badań genetycznych i różnic wagowych jenot japoński może zostać przeklasyfikowany jako oddzielny gatunek, odizolowany od wpływów z zewnątrz. W 2001 roku wniosek ten został odrzucony, ale do dzisiaj istnieje spór o pochodzenie tanuki

Występowanie i siedlisko

Gatunek pierwotnie występuje w Azji, w tym w całej Japonii, jednak zwierzę zostało introdukowane w Europie i, wydaje się, że populacja na Starym Kontynencie kwitnie. Głównymi terenami występowania jest jednak Japonia i wschodnie Chiny, ale w wielu regionach uznano go za gatunek wymarły.

Od 1928 do 1958 roku na tereny 76 obszarów ZSRR sprowadzono jenoty, starając się poprawić jakość futra osobników z podgatunku ussuriensis.

Do 1934 roku jenoty znalazły się w Kraju Ałtajskim, północnym Kaukazie, w Armenii, Kirgistanie, Tatarstanie, obwodzie twerskim, penzeńskim i orenburskim. W następnym roku wprowadzono je do Kraju Krasnodarskiego, obwodu murmańskiego, nowosybirskiego, do Baszkirii. Jenoty z Kraju Zabajkalskiego, obwodu irkuckiego, nowosybirskiego i ałtajskiego nie czuły się tam dobrze ze względu na ostre zimy i brak żywności.

Źle działo się także z osobnikami wprowadzonymi do regionów górskich na Kaukazie, w Azji Środkowej i Mołdawii, natomiast odnalazły się w krajach bałtyckich, Rosji europejskiej (szczególnie w obwodzie twerskim, nowogrodzkim, pskowskim i smoleńskim), Rosji Centralnej (obwód moskiewski, jarosławski, wołogodzki, niżnowogrodzki, włodzimierski, riazański, itp.), jak również w pasie czarnoziemów (obwód woroneski, tambowski, kurski), na Powołżu i północnej części Kaukazu oraz Dagestanu.

Na Ukrainie największa populacja jenotów występuje w obwodzie połtawskim, chersońskim i ługańskim.

W roku 1948 jenoty wprowadzono do Łotwy, gdzie populacja gwałtownie wzrosła – w latach ’60-tych upolowano 4210 osobników.

Licznie występuje w całej Finlandii, Estonii, Łotwie i Litwie; wiele okazów odnotowano w Serbii, Francji, Rumunii, Włoszech, Szwajcarii, Niemczech, Norwegii, Danii i Szwecji. W Polsce jest stosunkowo nowym mieszkańcem.

Na siedlisko wybiera lasy, a także zarośla znajdujące się w pobliżu wody. Przebywa także na łąkach i innych terenach otwartych.

Charakterystyka

Wygląd

Czaszka jenota budową bardzo przypomina południowoamerykańskiego majkonga/lisa krabojada (Cerdocyon thous), ale częściej kojarzy się go z szopem praczem (Procyon lotor), jednak badania genetycznie ujawniły, że ich pokrewieństwo jest dalekie.

Głowa jest mała, ale mocna i średnio wydłużona, posiadająca wąskie łuki jarzmowe. Niektóre jej części są bardzo wydatne – u starych osobników bardzo dobrze widoczny jest tzw. grzebień strzałkowy. Ponieważ jest wszystkożercą, posiada małe i słabe kły, płaskie trzonowce i stosunkowo długie jelita.

Tułów jest wydłużony, ale nogi krótkie; całkowita długość zwierzęca mieści się w przedziale 45 – 71 cm, ogon mierzy 12 – 18 cm, jest zatem krótki względem całkowitej długości ciała, wisząc do poziomu stawów skokowych (nie dosięga ziemi). Równie niepozorne są uszy – wyrastają nieznacznie ponad sierścią. Masa ciała zmienia się w zależności od pory roku; w marcu ciężar osiąga ok. 3 kg, a od sierpnia do początku września samce ważą średnio 6,5 – 7 kg, choć niektóre osobniki ważą maksymalnie 9 – 10 kg.

Futro zimowe jest długie i grube z gęstym podszerstkiem (miękka warstwa futra pod okrywą włosową), grube włosy okrywowe mierzą ok. 120 mm długości. Dzięki puszystej i długiej sierści zwierzę może funkcjonować w niskich temperaturach od -20 do -25 st. C.

Barwa sprawia wrażenie brudnego, ziemistego brązu lub brązowo-szarego koloru z czarnymi końcówkami; sierść na ogonie jest ciemniejsza niż na reszcie ciała. Przez spodnią część przebiega ciemny pas rozszerzający się na ramionach, tworząc wzór krzyża. Brzuch ma żółtawo-brązowy odcień, a klatka piersiowa nabiera ciemnobrązowego lub czarnego koloru. Pysk pokrywa krótka sierść, która jest bardziej gęsta i dłuższa za oczami. Na policzkach widać długie włoski przypominające wąsy. Latem futro staje się jaśniejsze, nabiera bowiem barw czerwono-słomianych.

Dieta

Przejawia wszystkożerność, gustuje w owadach, gryzoniach, płazach, rybach, gadach, mięczakach i padlinie. Wśród gryzoni dominują myszoskoczki, z płazów najczęściej wybiera żaby i kumaki oraz huczki. Poluje również na ptaki wodne, migrujące, najczęściej na przedstawicieli wróblowych, bażanty i głuszcowate. Z małych i zamkniętych zbiorników wodnych wyłapuje ryby; rzadko poluje na nie w okresie tarła, częściej natomiast sięga po nie w czasie wiosennych roztopów.

Na południowych obszarach występowania jada żółwie i ich jaja. Łapie też ryjówki i jeże, a w rzadkich przypadkach kretowate (desmany), choć na terytorium Ussuri głównym źródłem pożywienia jest mogera robusta.

Nie jest wybredny pod względem wybieranych roślin, dodatkowo, jego gusta są zmienne. W Japonii np. obserwuje się osobniki wchodzące na drzewa dla zdobycia owoców. Wspinaczkę umożliwiają zakrzywione pazury.

Jenot często modyfikuje menu, które jest zależne od sezonu: późną jesienią i zimą żywi się głównie gryzoniami, padliną i odchodami, natomiast wiosną w diecie dominują owoce, owady i płazy. W lecie nie poluje zbyt często na gryzonie, a głównym celem stają się gniazda ptaków, owoce, ziarna i warzywa.

Tryb życia

Jenot zapada w sen zimowy

Jenot jest jedynym znanym przedstawicielem psowatych wchodzącym w stan hibernacji. Z nadejściem zimy zwiększa zapasy podskórnego tłuszczu o 18 – 23%, natomiast zapasy tłuszczu wewnątrz organizmu są obfitsze o 3 – 5%. Osobniki, które nie zdołały powiększyć swych „wewnętrznych spiżarni” o opisane ilości zwykle nie przeżywają zimy.

Podczas snu zimowego jenot spowalnia metabolizm o 25%.

W takich rejonach jak Kraj Nadmorski poddaje się hibernacji tylko podczas ciężkich zim. W grudniu jego aktywność fizyczna zmniejsza się po powstaniu 15 – 20-centymetrowej warstwy śniegu, co ogranicza wychodzenie z nory na odległości dalsze niż 150 – 200 m. Aktywność wzrasta wraz z nadejściem lutego, kiedy samice stają się bardziej otwarte na samców, a poziom pożywienia staje się coraz wyższy.

Odgłosy

Nie szczeka jak lis, wydaje natomiast specyficzne warczenie, po którym słychać długi, melancholijny skowyt. Osobniki żyjące w niewoli emitują inny rodzaj dźwięku, gdy są głodne, przypominający miauczenie. Samce walczą o samice skowycząc i warcząc, a jenoty japońskie wytwarzają dźwięki o wyższym natężeniu niż psy domowe, bardziej przypominające wokalizacje kotów.

Rozmnażanie

Sezon godowy rozpoczyna się z początkiem lutego i trwa do końca kwietnia, w zależności od regionu. Nie należy jednak do zwierząt rozwiązłych, tworzy bowiem związki monogamiczne formujące się jesienią. Samce żyjące w niewoli częściej jednak kopulują z 4 – 5 samicami.

Samce walczą ze sobą o względy samic, ale walki te nie są brutalne, ani tym bardziej, śmiertelne.

Ruja

Ruja trwa od kilku godzin do 6 dni, następna pojawia się po 20 – 24 dniach, nawet w czasie ciąży. Kopulacja odbywa się nocą lub o świcie i trwa średnio 6 – 9 minut.

Ciąża

Ciąża trwa 61 – 70 dni, szczenięta rodzą się zatem między kwietniem, a majem. Średniej wielkości miot składa się z 6 – 7 młodych, choć w wyjątkowych przypadkach pojawia się 15 – 16 młodych.

Rola samca

Im młodsza matka, tym mniejszy miot wydaje; z wiekiem mioty są z reguły większe. W wychowywaniu potomstwa aktywny udział bierze ojciec – jego rola jest bardzo istotna, wykazano bowiem, że bez pomocy samców matki odnosiły marny sukces reprodukcyjny, ale rodziny „wzbogacone” o samca od 1929 do 1960 roku wydawały na świat o wiele większe mioty, doprowadzając do znacznego zwiększania populacji europejskiej.

Młode

Po urodzeniu szczenięta ważą 60 – 110 g, są ślepe i pokryte krótkim, gęstym i miękkim puchem. Po 9 – 10 dniach oczy otwierają się, a zęby zaczynają się wyżynać po 14 – 16 dniach. Po ponad tygodniu na biodrach i ramionach zaczynają wyrastać pierwsze włosy, stają się jaśniejsze w tym miejscu po kolejnych dwóch tygodniach, czarny odcień sierści pozostaje jedynie wokół oczu.

Laktacja trwa 45 – 60 dni, ale już w 3 tygodniu życia młode zaczynają próbować pokarmu stałego. Pełen rozwój zostaje osiągnięty po 4,5 miesiąca, w sierpniu lub wrześniu młode opuszczają rodzinę. W październiku niedojrzałe osobniki, które do złudzenia przypominają dorosłych, tworzą pary.

Dojrzałość płciową osiągają w 8 – 10 miesiącu życia, nie wiadomo jednak, jak długo żyją. Na wolności spotykano osobniki liczące sobie 6 – 7 lat, podczas gdy w niewoli dożywają aż 11 lat.

Naturalni wrogowie

Głównym prześladowcą jenotów są wilki szare (Canis lupus), które zabijają ich najwięcej wiosną i latem, choć donoszono także o atakach jesienią. W Tatarstanie powodem śmierci jenotów w 55,6% przypadków stanowią właśnie wilki, w północno-zachodniej Rosji poziom ten wynosi 64%. Szczenięta są łakomym kąskiem dla lisów rudych (Vulpes vulpes), choć i one są w stanie zagryźć dorosłego osobnika.

Z jenotami o pokarm konkurują również lisy i borsuki (Meles meles), które często zabijają z tego powodu swoich rywali. Rzadko pada natomiast ofiarą rysia (Lynx lynx), ponieważ liczebność kotowatych jest bardzo niska. Niebezpiecznymi napastnikami z powietrza są orły przednie (Aquila chrysaetos), bieliki zwyczajne (Haliaeetus albicilla), inne jastrzębiowate oraz puchacze.

Relacje z człowiekiem

Ludzie polują na jenoty od listopada do momentu pojawienia się dużych ilości śniegu. Na Dalekim Wschodzie tamtejsi mieszkańcy polują na nie nocą z pomocą łajek. W wieku XIX Nanajowie i Oroczanie przywiązywali do obroży myśliwskich jenotów dzwonki. W regionach ich introdukowania jenoty zazwyczaj niechcący padają ofiarą myśliwych polujących na zupełnie inne gatunki. Najbardziej skuteczną metodą polowania na te zwierzęta jest ta z użyciem psów myśliwskich – dzięki niej sukces łowiecki wynosi 80 – 90%, w porównaniu z 8 – 10% skutecznością metody z użyciem broni i 5 – 7% z zastosowaniem pułapek.

Futra

Wcześniej futra z jenota wykorzystywano jako odzież nazywaną murmańskim futrem. Jakość skórki futerkowej ocenia się na podstawie jedwabistości futra, jego właściwości fizycznych (ważne jest, czy podszerstek jest prosty, co sprawia że całe futro jest jedwabiście gładkie). W związku z tym futra małych osobników są cenione wyżej od dużych. Ze względu na gruby i długi podszerstek futra takie mają tendencję do filcowania i matowienia, zatem „produkt” ten jest wykorzystywany dzisiaj przeważnie jako dodatek do ubioru.

Za najwyższej jakości futra uznaje się te pochodzące od jenotów japońskich, amurskich i mandżurskich, podczas gdy futra osobników chińskich i koreańskich uważane są na produkt niskiej jakości. Osobniki dorastające w niewoli mogą wytwarzać ok. 100 g wełny nieco gorszej jakościowo od koziej.

Największym eksporterem futer i skór jenotów jest Daleki Wschód, choć w przeszłości (początek XX wieku) handlem tego typu zajmowała się najchętniej Rosja. Dzisiaj, na wielu terenach introdukowania jenotów, jakość ich futer wzrosła, stając się bardziej miękkim, gęstym i kolorystycznie atrakcyjniejszym wytworem natury.

Szczegółowe dane i wymiary

Jenot, szop usuryjski, junat, tanuki, lis japoński, kunopies (Nyctereutes procyonoides)

• Długość ciała: 45 – 71 cm
• Długość ogona: 12 – 18 cm
• Masa: 3 – 7 kg (max. 9 – 10 kg)
• Długość życia: 6 – 7 (lub więcej) lat na wolności, do 11 w niewoli

Jenot – ciekawostki

• Nazwa naukowa wywodzi się z greki i składa się ze słów nukt – „noc”, ereutēs – „wędrowiec”oraz prokuōn – „przed psem”.
• Jenot ma do 1,5 – 2 razy dłuższe jelita od innych psowatych.
• Ogon jest krótki, stanowi mniej niż 1/3 całkowitej długości ciała.
• Podczas badań wykazano, że osobniki z Japonii i Rosji są większe od osobników chińskich.
• Jenot może jeść żaby wydzielające truciznę z porów skórnych, ponieważ produkuje duże ilości śliny rozcieńczającej toksynę.
• Na przestrzeni lat na światło dziennie wychodziły fakty dotyczące sztucznych futer. W kilku szeroko nagłośnionych incydentach okazywało się, że ubrania reklamowane i sprzedawane jako materiał sztuczny w rzeczywistości zawierały prawdziwe futro jenotów.

Polecamy

• Psowate
• Lis
• Borsuki
• Szopy