Jelonek czubaty – jeleń z „pyskiem dzika”
Słowo „jeleń” przywodzi nam na myśl majestatycznego zwierza z imponującym porożem. Ale czy ktokolwiek pomyślał o istocie niewielkiej, za to z kłami niemal jak u dzika? A jednak takie zwierzę istnieje – jest to jelonek czubaty.
Mimo swoich niezbyt imponujących rozmiarów jelonek czubaty jest jednym z budzących największe zainteresowanie jeleniowatych – za sprawą kłów wystających z pyska samców. Ich wygląd może zmylić – jest to łagodne i bardzo płochliwe zwierzę, które żywi się wyłącznie roślinami. Żyje wyłącznie w środkowych Chinach. Obecnie jest uważany za bliski zagrożenia wyginięciem.
Klasyfikacja
Jelonek czubaty jest jedynym przedstawicielem rodzaju Elaphodus. Po raz pierwszy został naukowo opisany w 1872 r. Wyróżnia się trzy lub cztery podgatunki różniące się nieco wielkością i ubarwieniem.
- Gromada: ssaki
- Rząd: parzystokopytne
- Rodzina: jeleniowate
- Rodzaj: jelonek
- Gatunek: jelonek czubaty (Elaphodus cephalophus)
- Podgatunki:
- Elaphodus cephalophus cephalophus – największy podgatunek, Chiny, Birma
- Elaphodus cephalophus michianus – Chiny
- Elaphodus cephalophus ichangensis – Centralne Chiny
- Elaphodus cephalophus forciensus – wątpliwy podgatunek
Charakterystyka
Wygląd
Jelonek czubaty jest nieco podobny do mundżaka, ale ma dłuższe nogi i szyję, przez co jego sylwetka jest zgrabniejsza i bardziej wyprostowana. Uszy są owalne i bardzo duże w stosunku do rozmiarów głowy. Jego sierść jest szorstka, włosy są krótkie i sztywne. Zimą ma barwę prawie czarną, zaś latem zmienia się na czekoladową. Wargi, czubki uszu i spód ogona są białe. Na czole i górnej części szyi włosy są długie, nawet do 17 cm i tworzą swoisty czub, który u samców na ogół skutecznie przykrywa niewielkie poroże. Czub ten nadaje głowie spiczasty wygląd i został uwieczniony w nazwie gatunkowej.
Najbardziej charakterystyczną cechą jelonka czubatego są jednak silnie rozwinięte kły samców, przypominające zęby drapieżników. Konkretnie są to kły górnej szczęki. Mogą one dorastać do 2.6 cm.
Jelonek czubaty jest nieco większy od mundżaka, ale i tak pozostaje jednym z najmniejszych jeleniowatych. Wysokość w kłębie mieści się w 50-70 cm, długość ciała do 100-160 cm, a masa wynosi 17-30 kg. Ogon jest krótki i zaokrąglony, mierzy do 10 cm. Poroże występuje wyłącznie u samców, ma kształt krótkich szpiców praktycznie w całości ukrytych w czubie z włosów.
Występowanie
Jelonek czubaty żyje niemal wyłącznie Chinach. Jego zasięg występowania sięga od wybrzeża do wschodniego Tybetu, głównie na południu kraju. Dawniej spotykany był dalej na północy, np. w prowincji Myanmar, na co wskazują dawne zapisy pochodzące nawet sprzed setek lat. Dzisiaj jednak znalezienie tam tych jelonków jest mało prawdopodobne.
Środowiskiem życia jelonków czubatych są wilgotne lasy położone na dużych wysokościach – 500-4500 m n.p.m., spotyka się je aż do linii drzew. Żyją zarówno w lasach wiecznie zielonych, jak i zrzucających liście na zimę – wszędzie tam, gdzie jest bujny podszyt i nie brakuje źródeł wody. Szansę ich występowania zwiększa także obecność naturalnych lizawek soli.
Gatunek ten żyje na ogół w naturalnych lasach, ale spotyka się go również w tych rejonach, gdzie żyją ludzie, o ile nie są zbyt liczni, a ich działalność nie wpływa w dużym stopniu na otoczenie. Widuje się go także terenach częściowo przekształconych – polach, pastwiskach i sadach.
Tryb życia
Jelonki czubate są zwykle samotnikami, choć spotyka się je również w parach. Są aktywne o świcie i zmierzchu. Samice poruszają się po nieregularnych trasach na terenie terytoriów wyznaczanych przez samce, które zażarcie bronią swojego terenu przed innymi samcami.
Jelonki te są bardzo bojaźliwe. Wybierają miejsca obfitujące w kryjówki i miejsca, gdzie mogą przynajmniej przycupnąć i się schować, będąc niewidocznymi za sprawą ubarwienia. Bardzo łatwo się niepokoją; przestraszone wydają głosy podobne do warknięć lub szczekania i szybko uciekają, skacząc podobnie jak koty.
Rozród
Okres godowy jelonków czubatych trwa od września do grudnia. W tym czasie warknięcia samców są głośniejsze niż zwykle i bardziej zażarcie walczą o terytorium. Ciąża trwa ok. 6 miesięcy i kończy wczesnym latem narodzinami jednego, rzadziej dwóch noworodków. Młode osiągają dojrzałość płciową w wieku 1-2 lat. Dziko żyjące osobniki dożywają do 12 lat.
Jelonek czubaty i człowiek
W 1998 r. przeprowadzono badania, z których wynika, że liczebność tego gatunku to ok. 300-500 tys. osobników, przy czym założono, że w związku ze zmianami w środowisku można spodziewać się znacznego, ciągłego spadku liczby jelonków. Chiny przeżywają okres szybkiego rozwoju gospodarczego i gwałtownych zmian, które zachodzą często zupełnie bez dbałości o przyrodę, co w oczywisty sposób wpływa na środowisko życia jelonków. W związku z tym wpisano go na listę gatunków bliskich zagrożeniu (NT – Near Threatened według klasyfikacji IUCN).
Wpływ na zmniejszenie liczebności gatunku ma także fakt, że w Chinach praktycznie na każde duże zwierzę można w jakimś miejscu polować i jelonek czubaty nie jest wyjątkiem. Poza tym jego skóra jest ceniona jako wysokiej jakości materiał do wyrobu ubrań, szczególnie w obecnych czasach, gdy ścisłą ochroną objęto inne, bardziej zagrożone gatunki niewielkich jeleni.
Co prawda jelonek czubaty jest objęty ochroną w niektórych prowincjach, niemniej nie chroni go krajowe prawo. Na obecną chwilę nie wiadomo jednak, jakie można podjąć środki zaradcze w celu zwiększenia skuteczności ochrony tego gatunku.
Jelonek czubaty jest objęty amerykańskim programem „Species Survival Plan”, w ramach którego sieć ogrodów zoologicznych i akwariów współpracuje w celu zachowania od wyginięcia gatunków zagrożonych. Istnieje bowiem realne zagrożenie, że w ciągu 10 generacji różnorodność genetyczna tego jelonka zmniejszy się aż o 90%.
Niestety jelonek źle znosi pobyt w niewoli, dlatego planuje się przeniesienie części jelonków do ekosystemów zastępczych, przy upewnieniu się, że wyznaczone osobniki są zdolne do rozrodu.
Szczegółowe dane / wymiary
Jelonek czubaty (Elaphodus cephalophus)
- Długość ciała: 100–160 cm
- Wysokość w kłębie: 50–70 cm
- Kły: 2.6 cm
- Ogon: 10 cm
- Masa: 17-30 kg
- Miot: 1-2 młode
- Dojrzałość płciowa: pomiędzy pierwszym a drugim rokiem życia
- Długość życia: 10-12 lat na wolności
Ciekawostki
- W wielu ogrodach zoologicznych jelonek czubaty regularnie zdobywa tytuł najsympatyczniejszego zwierzęcia ZOO.
Polecamy
Jeśli w zoo jest ulubieńcem zwiedzających, to chyba nie może być na wybiegu taki płochliwy?
Zwierzaki w zoo przyzwyczajają się do obecności ludzi i nie są płochliwe – inaczej na wolności. Wiele wybiegów jest tak małych, że w sumie nawet nie mają gdzie się ukryć.
Mam nadzieję, że się oswajają, bo jeśli zwierzak chce się ukryć a wybieg na to nie pozwala to jest to dręczenie zwierzęcia, następuje duży przewlekly stres i zwierzę pada.
Ogrody zoologiczne nie są najlepszymi miejscami dla zwierząt. Może żółwie czują się tak ok, ale ssaki czy tym bardziej ptaki, nie są raczej szczęśliwe z przebywania w niewoli.
Pewnie tak jest w większości. Nie można zapomnieć jednak o stronie badawczej zoo i rezerwie genetycznej. Tylko dzięki zwierzętom w niewoli udało się przywrócić naturze gatunki np. żubry. Ale ogólnie mnie widok zwierząt w zoo przygnębia.
Większość ogrodów zoologicznych żadnych badań nie prowadzi. Ot mają zwierzęta, które im się czasami rozmnożą i wymienią się z innymi. Co gorsza, to wiele prywatnych zoo prowadzi chów niemal wsobny, przez co różnorodność genetyczna tych zwierząt się zmniejsza.
A myślałem, że jest jak w Białowieży, badania generyczne, ksiegi rodowe, badania np. nad pasożytami itd.