Jaskółki (Hirundinidae) – ptaki wolności
Jaskółki bywają nazywane „ptakami wolności” głównie ze względu na fakt, że nie mogą żyć w niewoli. Wydaje się, iż ten gatunek ptaków ma także bardzo dobre relacje z ludźmi, którzy pozwalają im budować gniazda pod swoimi dachami. W wielu kulturach istnieje bowiem przeświadczenie, że przynosi ono szczęście domownikom, a angielski rolnik w życiu nie odważyłby się zniszczyć gniazda, ponieważ wtedy jego krowy nie dałyby mleka.
Klasyfikacja
- Gromada: ptaki (Aves)
- Rząd: wróblowe (Passeriformes)
- Podrząd: śpiewające (Oscines)
- Rodzina: jaskółkowate (Hirundinidae)
Oficjalna klasyfikacja jaskółek jest bardzo skomplikowana. Uwzględnia ona 19 podrodzin, które w sumie zawierają 83 gatunki jaskółek. Ponad połowa z nich występuje w Afryce.
Występowanie
Jaskółki to gatunek kosmopolityczny, który występuje na wszystkich kontynentach za wyjątkiem Antarktyki. Uważa się, że swoje korzenie ma on w Afryce, gdzie występuje największe zróżnicowanie jaskółek pod względem gatunkowym.
Gatunki zasiedlające Europę oraz Amerykę Północną są ptakami migrującymi, natomiast te zamieszkujące zachodnią i południową Afrykę pozostają w tym samym regionie przez cały rok.
Jaskółki w Polsce
W Polsce występują cztery gatunki jaskółek.
- Brzegówka zwyczajna, brzegówka, jaskółka brzegówka (Riparia riparia)
- Dymówka, jaskółka dymówka (Hirundo rustica)
- Oknówka zwyczajna, jaskółka oknówka, oknówka (Delichon urbicum)
- Jaskółka rudawa (Cecropis daurica)
Wszystkie gatunki jaskółek w Polsce objęte są ścisłą ochroną.
Środowisko naturalne
Jaskółkom bardzo łatwo przystosować się do różnego rodzaju siedlisk. Zamieszkują zarówno tereny położone nad wodą – gdzie najłatwiej im zdobyć pożywienie – jak i sawanny, otwarte łąki, lasy, bagna oraz zarośla umieszczone na wysokościach od poziomu morza, do terenów górskich. Powszechną sytuacją jest nawet występowanie jaskółek na terenach zurbanizowanych i zmienionych przez człowieka, jak grunty rolne.
Charakterystyka
Wygląd
Cechą charakterystyczną jaskółek jest smukły, opływowy kształt ciała, który wykształcił się jako atrybut umożliwiający skuteczne polowanie. Dodatkowo zapewnia on efektywny lot, kosztujący jaskółki od 50 do 75% mniej energii niż wykorzystują na niego inne wróblowe podobnej wielkości.
Jaskółki mają także długie i spiczaste skrzydła, które pozwalają zachować ptakom doskonałą zwrotność i wytrzymałość. Składają się one z dziewięciu podstawowych piór. Ogon tworzy natomiast 12 piór, które mogą być bardzo rozwidlone i kwadratowo zakończone. Długi ogon jeszcze bardziej usprawnia zdolność manewrowania, ale u niektórych gatunków stanowi on bodziec seksualny. Bywa bowiem, że samice wybierają partnera właśnie ze względu na długość ogona.
Nogi jaskółek są krótkie (podobnie jak jerzyków), a ich stopy przystosowane zostały bardziej do siedzenia na gałęziach niż chodzenia. Ich palce są bowiem połączone u podstawy, co sprawia, że ptaki te mogą chodzić, ale chód ten jest bardzo kaczkowaty.
Głowa, grzbiet, skrzydła oraz ogon jaskółek ma zazwyczaj barwę ciemnego, prawie czarnego, błyszczącego granatu lub zieleni, a spód ich ciał jest biały.
Dieta
Jaskółki są w większości ptakami owadożernymi. Ich łupem najczęściej padają owady latające, które jaskółki łapią w niezwykle zręcznym i szybkim locie.
W swojej diecie ptaki te uwzględniają jednak nie tylko latające owady. Chętnie zjedzą każdego innego, oprócz os i pszczół, które omijają raczej z daleka.
Oprócz owadów, niektóre gatunki jedzą także owoce i nasiona. Tak dzieje się m.in. w przypadku gatunku zamieszkującego Afrykę – jaskółki kreskowanej (Cecropis cucullata), który zaobserwowano na zjadaniu nasion akacji.
Komunikacja
Jaskółki są w stanie wydobyć z siebie wiele różnych rodzajów dźwięków, których używają do wyrażania emocji, komunikowania się z innymi osobnikami tego samego gatunku m.in. podczas zalotów, a także alarmowania innych jaskółek w razie nadchodzącego niebezpieczeństwa.
Zachowania społeczne
Jaskółki doskonale radzą sobie w locie i używają tych umiejętności przy polowaniu oraz wzbudzeniu zainteresowania u partnera. Część z nich to gatunki terytorialne. Na ogół to samce wybierają miejsce, gdzie powstanie gniazdo i starają się przyciągnąć tam samice. Poza sezonem lęgowym, jaskółki mogą łączyć się w duże grupy, które zapewniają im ochronę przez drapieżnikami.
Takie wspólnie zakładane kryjówki mogą być ogromne. W Nigerii jedna z nich założona w stodole przyciągnęła 1,5 miliona osobników.
Niektóre gatunki jaskółek wolą jednak prowadzić samotny tryb życia. W tym przypadku jedyną formą kontaktów społecznych są rodzice wraz z młodymi pozostającymi w gnieździe przez jakiś czas po sezonie lęgowym.
Rozmnażanie i rozwój
Jaskółki budują gniazda o miskowatym kształcie. Umieszczają je na skałach lub budynkach, a bardzo rzadko na wysokich drzewach. Niektóre gatunki kopią także nory w ziemi – jest to szczególnie popularna forma w Afryce. Choć część jaskółek jest migrująca – zazwyczaj powracają do tego samego miejsca co roku.
Jaskółki łączą się w monogamiczne pary. W okresie lęgowym ich gniazdo podlega szczególnej ochronie. Samica znosi zazwyczaj od 4 do 5 jaj w obszarze klimatów umiarkowanych. W tropikach ilość ta jest mniejsza i wynosi od 2 do 3 jaj. Ich wysiadywaniem u niektórych gatunków zajmują się oboje rodzice, a u innych tylko samice. Okres inkubacji wynosi od 10 do 21 dni, jednak najczęściej mieści się w przedziale 14-18 dni.
Pisklęta rodzą się nagie z zamkniętymi oczami. Otwierają się one w pełni dopiero po 10 dniach od przyjścia na świat. Pióra także zaczynają pojawiać się dopiero po kilku dniach, a rodzice dbają o pisklęta aż do momentu, gdy nie wykształcą one umiejętności termoregulacji.
Jaskółki rozwijają się wolniej niż inne wróblowe. Zazwyczaj rodzice wypychają je z gniazda po około trzech tygodniach od urodzenia, ale zdarza się, że młode i tak wracają do gniazda.
Prędkość lotu jaskółki
Kiedy zostaniemy zapytani o najszybsze ptaki, często właśnie jaskółki wymieniamy pośród nich. Wydaje nam się, że ptaki ze względu na swoją zwrotność są niezwykle szybkie. Są to jednak pozory…
W czasie lotu, w pogoni za owadami jaskółki osiągają prędkość 30-40 km/h. Podczas dłuższych przelotów prędkość ta może wynosić 50-65 km/h, a więc dużo mniej niż prędkość uzyskiwana przez jerzyki, do których często są porównywane.
Co ciekawe, jaskółka porusza skrzydłami ok. 18 razy na sekundę.
Wymiary
Długość ciała jaskółek wynosi od 10 do 24 centymetrów, a ich waga waha się od 10 do 60 gramów w zależności od gatunku. U jaskółek nie jest zaznaczony dymorfizm płciowy.
Przelot jaskółek do Polski
Przelot jaskółek z Afryki Południowej do Polski trwa około 6 tygodni. Jaskółki pokonują w tym czasie ok. 10 tys. kilometrów. Swoją wędrówkę rozpoczynają w marcu, a do Polski przylatują w połowie kwietnia. Do Afryki wracają jesienią. Lot jaskółek odbywa się w ciągu dnia, w nocy odpoczywają.
Populacja jaskółki dymówki (Hirundo rustica)
- 190 – 487 mln (2004 rok)
58 – 97 mln – europejska populacja (2004 rok) - Zdania na temat europejskiej populacji są podzielone – według European Bird Census Council (EBCC) z 2015 roku populacja na przestrzeni lat 1980 a 2013 nie zmieniła się, podczas gdy BirdLife International (2015) twierdzi, że populacja ta zmniejsza się o 25% na przestrzeni 11,7 lat (w ciągu trzech generacji).
Jaskółki – ciekawostki
- W starożytności podejrzewano, że jaskółki zapadają w stan hibernacji. Taką opinię podtrzymywał sam Arystoteles.
- Wiele gatunków jaskółek jest zagrożonych z powodu utraty naturalnych siedlisk.
- Jaskółka pojawia się kilkakrotnie w Biblii.
- Jaskółka uważana była za symbol wiosny, stąd powiedzenie: „Jedna jaskółka wiosny nie czyni”.
Polecamy:
„Jaskółka uważana była za symbol wiosny, stąd powiedzenie: „Jedna jaskółka wiosny nie czyni”.”
Zawsze wydawało mi się, że to powiedzenie świadczy ,iż skoro nie czyni, to nie jest zwiastunem wiosny…
Nie tyle komentarz co zapytanie. Co dzieje się z jaskółkami? Jest ich coraz mniej. Słyszałem, że jest to problem ogólnoświatowy. Podobnie jest z wróblami. Kawki, wrony w okolicy jesieni okupowały całymi wielkimi stadami drzewa w parku. Teraz cisza. Co się dzieje? Może ktoś wie?
Tzw. Farmland Bird Index, czyli indeks ptaków polnych pokazuje, iż od roku 1980 ich populacja zmniejszyła się o niemal połowę.
Jest kilka czynników, które o tym decydują:
Rolnictwo staje się coraz bardziej wyspecjalizowane. Historycznie większość gospodarstw była mieszanką użytków zielonych i innych roślin uprawnych. Nastąpiło jednak szybkie przejście w kierunku gospodarstw wyspecjalizowanych (albo hodowla, albo uprawy – zazwyczaj monotematyczne). Wiele zwierząt nie można znaleźć wszystkiego dla zaspokojenia swoich potrzeb (żywności czy w przypadku ptaków miejsc gniazdowania) jeśli obszary są zdominowane tylko przez kilka rodzajów użytkowania gruntów.
Rolnictwo stało się o wiele bardziej intensywne, wraz ze wzrostem zastosowania nawozów i pestycydów. Herbicydy i insektycydy zmniejszyły liczbę dzikich roślin i owadów, a tym samym zmniejszyła się ilość dostępnej żywności dla dzikich zwierząt, takich jak ptaki czy ssaki. Silnie nawożona ziemia, przeznaczona pod jedną uprawę, nie ma okresów tzw. leżenia odłogiem. Nie ma także zróżnicowania botanicznego. Częste zbiory zmniejszają ilość miejsc lęgowych dla ptaków.
Typowe siedliska, takie jak łąki, lasy liściaste, pastwiska, wrzosowiska zostały utracone w wyniku przekształcenia na grunty rolne, budowę dróg, rurociągów, światłowodów, sieci energetycznych, trakcji kolejowych, powiększanie aglomeracji miejskich etc.
Jest wiele innych czynników, które moglibyśmy tu wymienić, większość z nich to działalność człowieka. Na pocieszenie – indeks ptaków leśnych nie uległ w tym czasie istotnym zmianom.
Nie „na pocieszenie”ale na potwierdzenie.
Pozdrawiam
Pytanie z II klasy Szkoły Podstawowej. „Jak długo trwa przelot jaskółek oknówek do Polski?”. nigdzie nie mogę znaleźć odpowiedzi. Pomożecie?
Przelot jaskółek z Afryki Południowej do Polski trwa około 6 tygodni. Jaskółki pokonują w tym czasie ok. 10 tys. kilometrów. Swoją wędrówkę rozpoczynają w marcu, a do Polski przylatują w połowie kwietnia. Do Afryki wracają jesienią. Lot jaskółek odbywa się w ciągu dnia, w nocy odpoczywają.
Czy jaskółki są bardzo liczne?
Jaskółki to bardzo liczne ptaki – dane na temat liczebności np. jaskółki dymówki (Hirundo rustica) podane zostały w artykule powyżej.
A jaka jest prędkość jaskółki z obciążeniem?
Z jakim obciążeniem :)?
Jakie jaskółka ma obciążenie?
Dopuszczalne ;)?
Jaskółki codziennie latają przy moim balkonie, wyglądają jakby się bawiły między sobą. Jest to możliwe czy raczej wspólnie polują na owady?
Raczej wspólnie polują na owady. To nie krukowate, które rzeczywiście się potrafią bawić, co zostało wielokrotnie zaobserwowane.