Jangcy (Yangzi Jiang) – najdłuższa rzeka w Azji

Wiele osób zna sławne powiedzenie „Egipt darem Nilu”. Czym jest Nil dla Egiptu, tym jest Jangcy dla Chin. Rzeka ta wywierała i nadal wywiera ogromny wpływ na Państwo Środka, wręcz umożliwiając jego rozwój i pomyślne przetrwanie wielu burz dziejowych.

Jangcy to trzecia najdłuższa rzeka świata i jednocześnie najdłuższa rzeka Azji i samych Chin. Jest też najważniejszą pod względem gospodarczym rzeką w tym kraju, na obszarze jej dorzecza znajduje się aż 75% chińskich upraw ryżu. Jej źródło znajduje się w na Wyżynie Tybetańskiej, w prowincji Qinghai w górach Tangla. Jangcy uchodzi do Morza Wschodniochińskiego. Przy jej ujściu powstała wysunięta delta, na obszarze której powstało wiele wysp.

Nazwa

Jako pierwszy o Jangcy wspomniał Marco Polo, nazywając ją Kian, co zapewne pochodziło od zapisu fonetycznego słowa Jiang. Od XVIII w. nazywano ją Blue River, „Błękitna Rzeka”. Co ciekawe, próbowano to przedstawiać jako tłumaczenie oryginalnej nazwy, aby nie zniechęcać kupców i przedsiębiorców – w rzeczywistości Anglicy nazywali ją tak z powodu niebieskiego zabarwienia wody, wywołanego błotnistymi zanieczyszczeniami.

Dopiero w 1800 r. kartografowie przyjęli jako obowiązującą nazwę Yang-tse. W 1906 r., na skutek protestów chińskich dyplomatów, zaczęto zapisywać ją poprawniej, jako Yangtze – taka nazwa obowiązuje do dzisiaj. Polska nazwa „Jangcy” jest fonetycznym zapisem oryginalnej nazwy.

W samych Chinach Jangcy nazywana jest różnie. Znana jest przede wszystkim jako Jiang, czyli po prostu „Rzeka”, lub Dajiang, czyli „Wielka Rzeka”. W dolnym biegu, a dokładnie na ok. 2800 km, licząc od ujścia, nazywana jest Yangzi Jiang, od starożytnego lenna Yang. Kiedy zetknęli się z nią europejscy misjonarze, mylnie uznali, że cała rzeka nosi takie właśnie miano.

W rzeczywistości na różnych odcinkach nazywa się rozmaicie. W miarę zbliżania się do źródła znana jest jako Jinsha Jiang – „Rzeka Złotych Piasków”, dalej określana jest jako Togtian He, co oznacza dosłownie „Rzekę płynącą przez Niebiosa”. W pobliżu źródła znana jest zaś jako Tuotuo He, czyli „Rzeka Płaczu”. Może to nawiązywać do faktu, że rzeka bierze swój początek z lodowca, co wygląda, jakby lodowiec „płakał”.

Geografia

Tradycyjnie uważa się, że Jangcy bierze swój początek z lodowca leżącego w zachodniej części gór Tangla, na wysokości 5342 m n.p.m. Dokładne pomiary wykazują, że istnieje wyżej położona odnoga rzeki, ale ten fakt jest rzadko wspominany, między innymi z powodu jego ukrywania, a czasem wręcz negacji przez władze chińskie, co wynika m.in. z przywiązania Chińczyków do tradycji.

Dalej Jangcy przepływa przez wschodnią część Wyżyny Tybetańskiej, przepływając głęboką doliną na granicy prowincji Syczuan i Tybet. Na tym odcinku jej wysokość nad poziomem morza spada do zaledwie 1000 m. W mieście Yibin, leżącym mniej więcej w połowie długości rzeki, zaczyna się szlak żeglugowy; w tym miejscu rzeka znajduje się na wysokości 305 m n.p.m.

Poniżej rzeka płynie słynnymi Trzema Przełomami. W dalej położonych rejonach przecina szereg jezior lub łączy się z nimi poprzez dopływy – do Jangcy dopływają wody z 4 spośród 5 największych jezior Chin, w tym z największego – Poyang Hu – z którym rzeka jest połączona kanałem.

Przyroda

Jangcy jest bogata w gatunki roślin i zwierząt, znajdują się wśród nich liczne endemity. Wiele z nich jest obecnie zagrożonych wyginięciem na skutek działalności człowieka.

W Jangcy żyje obecnie 416 gatunków ryb, z czego 300 gatunków to ryby słodkowodne. Jest to jedna z najbogatszych w gatunki rzek Azji. Wśród nich można napotkać aż 147 endemitów, żyjących tylko w tej rzece. Kondycja tych zwierząt jest bardzo różna, znajduje się wśród nich szereg gatunków umieszczonych na chińskiej „Czerwonej Liście”.

Fauna Jangcy jest jednak z bardzo złym stanie z powodu znacznego zanieczyszczenia rzeki i nadmiernych połowów. Skutkiem tego wiele gatunków zwierząt znalazło się na krawędzi wymarcia lub zostały uznane za wymarłe. Dotyczy to między innymi baji chińskiego słodkowodnego delfina prawdopodobnie wymarłego w 2010 r., aligatora chińskiego, żółwiaka szanghajskiego (prawdopodobnie wymarłego na wolności) i salamandry olbrzymiej.

Jedyne zwierzęta, których populacja w rzece się zwiększa, to słodkowodne kraby oraz pochodząca właśnie stąd meduza hederyka Rydera, która obecnie jest gatunkiem inwazyjnym na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy.

Zagospodarowanie rzeki

Jangcy niesie olbrzymie ilości osadów, którym Chiny zawdzięczały żyzne gleby i doskonałe plony. Jednak sprawiała też kłopoty za sprawą powodzi. Zdarzają się one każdego lata, przy czym ze względu na dużą liczbę ludności były to najbardziej zabójcze tego typu żywioły na świecie. Na przykład w 1931 r. zdarzyła się ogromna powódź, która przyczyniła się do śmierci nawet 4 mln ludzi.

Dlatego od lat 50. XX w. rozpoczęto budowę tysięcy kilometrów umocnień, które miały na celu ujarzmienie rzeki. Wzdłuż niej stworzono ponad setkę jezior, które na czas powodzi są wypełnione wodą, ale poza tym są zupełnie suche. Teoretycznie dna wyschniętych jezior są wyłączone z użytkowania, jednak poza okresem wylewów często osadzają się na nich rolnicy chcący uprawiać żyzne gleby. To powoduje, że latem notuje się ofiary śmiertelne, gdyż nie wszystkim farmerom udaje się opuścić jezioro przed jego zalaniem.

Dorzecze Jangcy obejmuje aż 2/3 wszystkich łowisk słodkowodnych na terenie Chin. Duży apetyt na ryby oraz gwałtownie rosnąca w swoim czasie populacja ludzka sprawiły, że łowiska, które przez setki lat dostarczały żywności ludziom, szybko zostały przetrzebione. Aby zwiększyć połowy, rybacy uciekają się nierzadko do drastycznych metod (w tym użycia dynamitu), co powoduje dalsze straty.

Nad Jangcy znajduje się wiele miast, w tym szereg liczących ponad milion mieszkańców. To powoduje, że do Jangcy trafia ogromna ilość ścieków i śmieci. Ocenia się, że rzeka jest obecnie największym na świecie „dostawcą” opakowań plastikowych do oceanów.

Mosty

Aż do 1957 r. na Jangcy – od Yibinu do Szanghaju, czyli na odcinku 2800 km – nie było ani jednego mostu, przekraczano ją wyłącznie za pomocą łodzi. Czasami okazywało się to korzystne, gdyż w razie najazdów lub epidemii możliwe by ocalenie sporej liczby ludzi po drugiej stronie rzeki. Tak działo się również w czasach nowożytnych. Nawet w największych miastach, gdzie istniały liczne drogi linie kolejowe, samochody i wagony przewożono promami.

Dopiero po II wojnie światowej z pomocą radzieckich inżynierów zaprojektowano kolejowo-drogowy most w Wuhan, który ukończono w 1957 roku. Było to impulsem do budowy kolejnych konstrukcji, których powstało kilkanaście. W okresie rozpadu ZSRR budowy wstrzymano, ale z początkiem XXI w. liczba mostów zaczęła ponownie szybko rosnąć. Obecnie między Yibinem a Szanghajem istnieje 56 mostów różnego przeznaczenia.

Zapora Trzech Przełomów

Przez wiele lat uważano, że zapora na Jangcy przyniesie więcej szkody niż pożytku, a jej budowa byłaby zbyt kosztowna i trudna. Jednak rosnące zapotrzebowanie Chin na energię sprawiło, że władze uznały budowę za priorytet. Budowę rozpoczęto w roku 1993, a w 2010 ukończono napełnianie sztucznego zbiornika – dopiero wtedy uzyskano poziom wody umożliwiający działanie elektrowni z pełną mocą. Obecnie jest to największa hydroelektrownia na świecie, o mocy 22,5 GW. Ocenia się, że umożliwia ograniczenie zużycia węgla aż o 31 mln to rocznie.

Jaka była tego cena?

Należało przesiedlić ponad milion osób i zalano 17 dużych miast, nie licząc setek mniejszych miejscowości i wsi. Okazało się, że ogromny sztuczny zbiornik wpływa na tektonikę, przez co należy przesiedlić kolejne osoby, gdyż pojawiło się ryzyko trzęsień ziemi. Istnienie zapory negatywnie wpłynęło na przemieszczanie się zwierząt żyjących w rzece. Przypuszcza się też, że już w niedalekiej przyszłości da o sobie znać fakt, że na niżej położone tereny trafiać teraz będzie mniejsza ilość osadów.

Szczegółowe dane

Rzeka Jangcy w liczbach

• Długość rzeki Jangcy: ok. 6 300 km
• Powierzchnia zlewni (dorzecza): 1 808 500 km² (ok. 20% powierzchni Chin)
• Średni przepływ: 30 166 m³/s
• Minimalny przepływ: 2 000 m³/s
• Maksymalny przepływ: 110 000 m³/s

Ciekawostki

• Uruchomienie Zapory Trzech Przełomów wpłynęło na ruch obrotowy Ziemi – skutki są niezauważalne dla ludzi, ale udało się je zmierzyć. Doba wydłużyła się o 0,06 mikrosekundy, a oś Ziemi przesunęła się o 2 cm.
• Po Jangcy do dziś pływają dżonki – duże statki żaglowe, których konstrukcja od tysięcy lat nie uległa zmianie.

Polecamy

• Podróże DinoAnimals
• Parki Narodowe
• Wodospady
• Jeziora
• Góry
• Rzeki
• Morza