Drzewołazy – zabójczo piękne żaby

Drzewołazowate (Dendrobatidae)

Trujące żaby

Zwierzęta, które chciały spróbować, jak smakują te barwne żaby, szybko nauczyły się, że nie warto się do nich zbliżać. Wystarczy bowiem, że drapieżnik poliże skórę drzewołaza, a doświadczy nieprzyjemnych objawów zatrucia.

Toksyny jakie produkują drzewołazowate, to różnego rodzaju neurotoksyny, czyli związki działające na układ nerwowy. Piękno tych płazów, zwłaszcza ich intensywne ubarwienie, nie powinny nas zatem zwieść. Jeśli kiedykolwiek będzie Wam dane spotkać w stanie dzikim rajsko ubarwionego drzewołaza, nie dotykajcie go. Jego piękno lepiej podziwiać z daleka.

Klasyfikacja

• Gromada: płazy
• Rząd: płazy bezogonowe
• Rodzina: drzewołazowate
• Podrodziny:
  • Colostethinae (zawierają się w niej 4 rodzaje)
  • Dendrobatinae (zawiera się w niej 8 rodzajów)
  • Hyloxalinae (zawiera się w niej 1 rodzaj)

Występowanie

Grupa tych barwnych płazów zaliczana jest do endemitów tropikalnej i wilgotnej części Ameryki Środkowej i Południowej. Drzewołazowate przebywają zatem w lasach tropikalnych Boliwii, Brazylii, Ekwadoru, Gujany, Hawajów, Kolumbii, Kostaryki, Nikaragui, Panamy, Peru, Surinamu, Wenezueli.

Na swe siedliska wybierają wilgotne, nizinne formacje leśne oraz górskie obszary strefy klimatu tropikalnego i subtropikalnego. Sporadycznie spotyka się je na bagnach słodkowodnych i przy jeziorach. Niektóre gatunki cyklicznie pojawiają się na terenach zalewowych, polach uprawnych, wiejskich ogrodach, plantacjach, a nawet terenach skalistych.

Charakterystyka

Wygląd

Wielkość, ubarwienie oraz poziom toksyczności żab z rodziny drzewołazowatych uzależnione są od gatunku i miejsca występowania. Większość z nich nie przekracza 1,5 cm długości, choć niektóre osobniki mogą osiągać nawet 6 cm.

Przeważająca część tych płazów ma jaskrawe kolory ciała, będące informacją dla potencjalnych drapieżników o toksyczności skóry oraz organów wewnętrznych. Tego rodzaju ubarwienie nazywane jest ubarwieniem ostrzegawczym lub aposematycznym, wysyłającym komunikat: „jestem niesmaczny”. Intensywność kolorów na skórze żab jest związana z poziomem alkaloidów działających często również jak trucizny. Wysokie poziomy tych związków organicznych posiadają żaby z rodzaju Dendrobates, np. drzewołaz złocisty (Dendrobates auratus) czy przepiękny drzewołaz niebieski (Dendrobates tinctorius).

Dieta

Bazują na pokarmie mięsnym – polują na muchówki, mrówki, pająki i termity. Ofiary chwytane są lepkim, długim językiem, który płazy „wystrzeliwują” w kierunku zdobyczy.

Toksyczność

W języku angielskim drzewołazowate nazywane są poison dart frog („trujące strzałkowe żaby”). Słowo poison pasuje tu jak ulał, bowiem gruczoły skórne opisywanych przez nas płazów wydzielają toksyczne alkaloidy. Ich zadaniem nie jest zabicie ofiary, ale obrona przed napastnikami. Wydaje się ona dosyć skuteczna – trujące żaby mogą bez większych problemów poruszać się w pobliżu potencjalnych wrogów w ciągu dnia.

Objawy zatrucia toksynami drzewołazowatych nie należą do przyjemnych i lekkich. Zaliczamy do nich: silne mimowolne skurcze mięśniowe, drgawki, ślinotok, arytmię serca, migotanie przedsionków. W skrajnych przypadkach kontakt z najbardziej trującymi przedstawicielami rodziny może skończyć się śmiercią.

Ciekawa teoria

Istnieje teoria głosząca, że drzewołazowate nie produkują skórnej trucizny samodzielnie, ale jest ona pobierana wraz z pokarmem (stawonogami). Tłumaczyłoby to fakt, że żaby hodowane w niewoli, żyjące na nieco innej diecie, wydzielają znacznie mniejsze ilości trucizny. Badania wykazują jednak, że krew tych żab zachowuje zdolność do magazynowania owych alkaloidów, jeśli w ich diecie pojawią się stworzenia je zawierające.

Najbardziej trujący płaz na świecie

Najbardziej trującym przedstawicielem rodziny drzewołazowatych jest liściołaz żółty (Phyllobates terribilis), zwany też straszliwym. Produkuje on ilość (średnio ok 1 mg) trucizny wystarczającą do zabicia 10-20 przeciętnych mężczyzn i ok. 10 000 myszy. Dawka ta jest wystarczająca do zabicia dwóch dorosłych słoni. Oczywiście słoń musiałby drzewołaza zjeść :). Uważany on jest za najbardziej trującego (nie jadowitego!) płaza na świecie.

1 gram toksyny liściołaza żółtego byłby wystarczający do zabicia ok. 15 tys. osób. Jak jednak wspomnieliśmy wyżej, liściołaz średnio ma jedynie ok. 1 mg toksyny.

Zastosowanie trucizny

Drugi człon angielskiej nazwy – dart – tłumaczy się jako „strzałka” „rzutka”. Określenie to odnosi się do zastosowania trucizny tych żab. Indianie południowoamerykańscy czasem używają tych substancji do zatruwania strzałek wydmuchiwanych następnie przez bambusowe rurki (tzw. dmuchawki). Zdecydowanie częściej wykorzystują jednak w tym celu kurarę. Kurara to wyciąg z kory kilku gatunków kulczyby oraz z korzeni Cissus quadrialata i cebuli Burmannia.

Rozmnażanie

Zapłodnienie odbywa się zewnętrznie – samice składają jaja w wilgotnej ściółce leśnej lub w wodzie, po czym samiec zapładnia je. Proces ten przebiega zatem podobnie jak u ryb.

Czasem obserwuje się, jak para drzewołazów obejmuje się. Nie ma to jednak związku z zapłodnieniem, a raczej z walką o terytorium. Warto bowiem wiedzieć, że zarówno samce, jak i samice stosunkowo często angażują się w potyczki tego typu.

Samice wybierają partnerów na podstawie zabarwienia grzbietu i rodzaju terytorium. Samce w czasie zalotów nabierają natomiast jaśniejszych barw, stają się też agresywne wobec konkurentów.

Wielu przedstawicieli rodziny opiekuje się swoim potomstwem. Na przykład drzewołazy z rodzaju Oophaga i Ranitomeya trzymają kijanki w śluzowym „worku” umieszczonym na grzbiecie. Kijanki odżywiają się niezapłodnionymi jajami złożonymi przez samicę, a także bezkręgowcami. Z reguły jednak młode zostają umieszczone w zbiorniku wodnym, w pobliżu epifitów i ananasowatych.

Szczegółowe dane/wymiary

Drzewołazowate (Dendrobatidae)

• Długość ciała: 1,5-6 cm
• Waga: 2-7 g
• Długość życia: 2-4 lata

Drzewołazowate – ciekawostki

• Drzewołazowate mogą żyć na ziemi, niewiele ponad nią, a nawet na wysokości 10 m ponad podłożem.
• Do tej pory doliczono się 175 gatunków drzewołazowatych.
• Choć wiele drzewołazów ma krzykliwe ubarwienie i jest trująca, jeden z rodzajów – Colostethus – charakteryzuje się ubarwieniem kamuflującym i brakiem toksyczności.
• Niemal wszystkie zwierzęta polujące na drzewołazowate są wrażliwe na ich truciznę. Wyjątkiem jest jeden gatunek węża – Leimadophis epinephelus – naturalny wróg liściołaza żółtego.
• Substancje chemiczne wyodrębnione ze skóry żaby z gatunku Epipedobates tricolor mogą mieć właściwości lecznicze, głównie jako lek przeciwbólowy. Jedna z tych substancji, zwana epibatydyną, jest 200 razy silniejsza od morfiny, ale dawka lecznicza jest bardzo zbliżona do dawki śmiertelnej.

Polecamy

• Zwierzęta świata – płazy
• Żaby
• Płazy