Deinonych (Deinonychus) – straszny szpon

Deinonych (Deinonychus) – „straszny szpon”

Deinonych i Velociraptor były krótsze od małego samochodu i nie cięższe od dorosłego człowieka. Choć w filmie Park Jurajski ich role zostały zamienione, to oba dinozaury posiadały jednak niezwykle groźny oręż: sierpowaty szpon, którym rozszarpywały swoje ofiary…

Klasyfikacja

• Rząd: dinozaury gadziomiedniczne (Saurischia)
• Podrząd: teropody (Theropoda)
• Infrarząd: tetanury (Tetanurae)
• (bez rangi) celurozaury
• Nadrodzina: deinonychozaury
• Rodzina: dromeozaury (Dromaeosauridae)
• Rodzaj: deinonych

Nazwa

Nazwa rodzajowa tego dinozaura składa się z greckich słów δεινος/deinos – straszny i ονυχος/nychus – szpon i oznacza „straszny szpon”. Nazwa ta powstała od ogromnego (12-13 cm) sierpowatego pazura znajdującego się na stopach tego dinozaura. Nazwa gatunkowa oznacza „przeciwwagę” i odnosi się się do budowy ogona, który ze względu na swą sztywność, stanowił przeciwwagę dla ciała podczas biegu.

Odkrycie i charakterystyka

Na pierwsze skamieniałości deinonycha, jednego z najbardziej drapieżnych dinozaurów, natknięto się dopiero w 1964 roku. W amerykańskim stanie Wyoming paleontolodzy odkryli szczątki kilku osobników tego gatunku oraz tenontozaura, którego dinozaury zapewne chciały upolować. Możemy tylko zgadywać, co się wydarzyło. Jedna z interpretacji głosi, że w pościg z ornitopodem, zwierzęciem wielkości konia, rzuciła się sfora deinonychów, licząca więcej niż 4 osobniki. Śmierć co najmniej 4 napastników świadczy o dużych stratach, jakie mogły ponosić stada drapieżników w takich starciach.

Szpony

Naukowcy sądzą, że Deinonychus („straszny szpon”) cięciami sierpowatych szponów zadawał dużym ofiarom głębokie rany brzucha – podobnie jak to przedstawia w filmie Park Jurajski (Jurassic Park) Dr Alan Grant (Sam Neill). Drapieżnik mógł wyskakiwać w górę, zadając ciosy jednocześnie obiema nogami. Osaczony przez hordę napastników Tenontosaurus mógł starać się ich stratować lub powalić ciosami ciężkiego ogona. Jednak nawet jeśli zabiłby w ten sposób kilku z nich, reszta osaczyłaby roślinożercę, ze wszystkich stron zadając dalsze rany. Wkrótce wykrwawiająca się ofiara słabła i padała.

Odkrycie to podważyło tradycyjne wyobrażenia o dinozaurach jako ociężałych gadach z małymi mózgami. Deinonychus miał ciało nie dłuższe od małego samochodu i nie cięższe od człowieka, lecz był lepiej uzbrojony niż inne dinozaury drapieżne podobnej wielkości. Mocne szczęki wypełnione były dużymi zębami. Długie, mocne przednie łapy kończyły się 3 chwytnymi palcami z ostrymi pazurami. Najstraszliwszym jednak orężem był sierpowaty szpon drugiego palca muskularnych nóg.

Na drugim palcu stopy deinonycha osadzony był ruchomo długi pazur – „straszny szpon”. Był on typowy dla rodziny dromeozaurów, do której należał Deinonychus, a także nieco mniejszy od niego mongolski Velociraptor („szybki rabuś”). Deinonych mógł złowieszczo unosić ów szpon; gdy stał, ciężar spoczywał na dłuższych palcach trzecim i czwartym.

Polowanie

Naukowcy sądzą, że deinonychy przeczesywały okolicę watahami. Każdy osobnik sam zjadał napotkane jaszczurki czy ssaki, ale na większą zwierzynę członkowie stada polowali wspólnymi siłami. Razem udawało im się powalić dinozaury większe od siebie. Polowanie przypominać mogło sytuację, gdy wilki jednoczą się, by upolować jelenia. Jedną z przesłanek na rzecz takiej hipotezy jest znalezienie szczątków 4 deinonychów obok znacznie większego od nich tenontozaura.

Deinonychus zapewne unosił długi drugi palec przede wszystkim dlatego, by uniknąć stępienia ostrego czubka szponu o podłoże podczas chodu lub biegu. Ruchome szpony deinonycha były orężem nieproporcjonalnie wielkim w stosunku do rozmiarów ciała drapieżnika, podobnie jak później olbrzymie kły kotów szablastozębnych.

Deinonych (Deinonychus) – ciekawostki

• Pierwowzorem ekranowego Velociraptora w Trylogii Jurassic Park (Park Jurajski) Stevena Spielberga, gdzie wysokość tych gadów przekraczała 2 metry jest Deinonychus, znacznie większy od Velociraptora przedstawiciel dromeozaurów. Velociraptor przy swych prawdziwych rozmiarach nie wyglądałby odpowiednio groźnie na ekranie, Deinonychus ma zaś mniej medialną nazwę od Velociraptora. Zwierzęta przedstawione w filmie zostały jako o wiele inteligentniejsze, niż najpewniej były w rzeczywistości.
• Deinonychus należy do dinozaurów najbliżej spokrewnionych z ptakami.
• Deinonych zamieszkiwał tereny zalewowe, lasy, delty i laguny.
Deinonych polował na iguanodony.
• Deinonych był pierwszym raptorem sklonowanym w laboratoriach InGen. Znany jest bardziej jako Velociraptor. Naukowcy z InGen pierwotnie chcieli dokonać odtworzenia welociraptora, niemniej z powodu luk w kodzie genetycznym brakujące części kodu zastąpili kodem deinonycha. W efekcie powstał Velociraptor antirrhopus, którego zachowanie jest podobne i ma te same agresywne cechy. Po tym eksperymacie, deinonychus został usunięty z listy klonowanych gatunków InGen, jako zbyt niebezpieczny.
• Prawdopodobnie Deinonychus potrafił wspinać się na drzewa.
• Deinonych w czasie biegu unosił pazur, aby nie przeszkadzał w bieganiu i aby się nie stępił.
• Najprawdopodobniej pazur służył do nie do cięcia, tylko do dźgania. Stąd upada mit o ranach metrowej długości zadawanych przez Deinonychy.

Dane/wymiary

Deinonych (Deinonychus)

• Długość: 3 metry (największy znaleziony osobnik – 3,4 m)
• Wysokość w biodrach: 80 – 90 cm
• Czaszka: 410 mm
• Waga: 70-75 kg
• Pazur: 12-13 cm

• Żył: 115-108 mln lat temu
• Pokarm: dinozaury roślinożerne
• Występowanie: USA (Montana, Wyoming)

Polecamy

• Welociraptor
• Utahraptor
• Gigantoraptor
• Megaraptor