Gwiazdonos – „gwiezdny” kret

Gwiazdonos (Condylura cristata)

Z bliska zwierzę to przypomina stwora z innego wymiaru. W rzeczywistości gwiazdonos to jednak zwierzę małe i nieszkodliwe dla człowieka, a bardzo pożyteczne dla przyrody. Jego niesamowity wygląd jest efektem pewnego bardzo ciekawego organu zmysłowego, ulokowanego na pysku. Spróbujmy dotrzeć do tego, w jaki sposób ten niepozorny kuzyn kreta europejskiego wykorzystuje dar, który otrzymał od Matki Natury.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: Soricomorpha
• Rodzina: kretowate
• Rodzaj: Condylura
• Gatunek: gwiazdonos
• Podgatunki:
  • Condylura cristata cristata
  • Condylura cristata nigra

Występowanie

Zamieszkuje wschodnie rejony Ameryki Północnej. Populacja gwiazdonosa zajmuje tereny od wybrzeża Oceanu Atlantyckiego przez Manitobę, Północną Dakotę, Ohio i Wirginię. Występuje również w całych Appalachach.

Zajmuje rozmaite siedliska, ale mają one jedną cechę wspólną – wilgotne podłoże. Może więc przebywać w lasach iglastych i liściastych, na podmokłych łąkach, bagnach i torfowiskach. Żyje też nad brzegami strumieni, jezior i stawów. Wybiera tereny do 1676 m n.p.m (Góry Great Smoky). Preferuje jednak wilgotne obszary nizinne.

Charakterystyka

Wygląd

Gwiazdonos to z pewnością jedno z najbardziej charakterystycznych zwierząt, a wszystko za sprawą niezwykłego nosa. Chodzi o 22 różowe, mięsiste wypustki wokół nozdrzy, tworzące gwiazdę. Wypustki zgrupowane są w 2 połówki, każda z nich zawiera 11 „wąsów”. Ich długość waha się między 1 a 4 mm.

Gwiazdonos nie jest zwierzęciem zbyt dużym, mierzy zazwyczaj 17-20 cm długości, a waga mieści się w przedziale 35-75 g. Sylwetka jest bardzo podobna do pozostałych kretowatych – ma cylindryczny kształt, przednie kończyny są silne, krótkie i grube, stopy szerokie a pazury duże. Futro jest gęste, krótkie, ale grubsze niż u innych kretowatych. Sierść na grzbiecie ma kolor ciemnobrązowy lub czarny, spód ciała jest jaśniejszy.

„Gwiezdny” nos – organ Eimera

Charakterystyczne wypustki otaczające nozdrza to złożony i bardzo wrażliwy organ zmysłowy umożliwiający odnajdywanie pożywienia, ale nie tylko. W czasie kopania nor macki zabezpieczają nozdrza przez zatkaniem. Wypustki są cały czas w ruchu – zwierzę używa ich do identyfikowania obiektów w przestrzeni, dlatego sprawnie porusza się w swych siedliskach.

Nos zwierzęcia pozwala mu na odnajdowanie drogi w ciemnościach, omijanie przeszkód, namierzanie ofiar, głównie bezkręgowców. Każde takie działanie odbywa się bez użycia wzroku – gwiazdonos, podobnie do reszty krewnych, ma małe oczy i słabo rozwinięty nerw wzrokowy.

Czuły organ zmysłowy przy nosie jest nie tylko bardzo wrażliwy na odbierane bodźce. Szybkość jego reakcji na te bodźce jest jedną z najważniejszych cech.

W ciągu 8-25 milisekund zwierzę potrafi zdecydować, czy dotykamy obiekt jest jadalny.

W wypustkach tych nie znajdziemy kości ani mięśni. Ssak porusza nimi za pomocą ścięgien, jednak narząd ten nie służy mu do manipulowania obiektami ani chwytania ofiar. Pełni zatem wyłącznie funkcję (nie)typowego organu zmysłowego. Gwiazda pokryta jest licznymi receptorami przekazującymi informacje do mózgu, który tworzy obrazy otoczenia na podstawie zapachu i dotyku. Można więc powiedzieć, ze organ Eimera działa jak sonogram.

Dieta

Gwiazdonosy polują przede wszystkim na bezkręgowce. Żyjąc pod ziemią, natykają się na mnóstwo pierścienic, które są ich przysmakiem. Jeżeli gwiazdonos ma jednak dostęp do wody, woli polować na zdobycz pływającą. Około 50% diety gwiazdonosa stanowią pierścienice, z czego 80% to gatunki wodne, 30% diety to owady wodne, głównie larwy chruścików, ochotkowatych, ważek, koziułkowatych, bąkowatych, widelnic. Może też polować na owady lądowe, skorupiaki, mięczaki wodne i małe ryby.

Komunikacja

Z otoczeniem nawiązuje kontakt głównie poprzez opisany wcześniej organ Eimera. Za jego pomocą gwiazdonos wyczuwa także słabe sygnały elektryczne emitowane przez zdobycz wodną. Wiele wskazuje zatem na to, że dziobak i gwiazdonos to jedyne ssaki posiadające tę niezwykłą umiejętność.

Oczy przydają mu się do rozróżniania światła od ciemności – pod ziemią lepszy wzrok nie jest potrzebny. Inaczej jest ze słuchem, który u gwiazdonosa jest prawdopodobnie dość dobrze rozwinięty. Nie poznano jednak szczegółów na temat komunikacji wewnątrzgatunkowej.

Zachowanie

Podobnie do wielu innych kretowatych, również gwiazdonos tworzy podziemne sieci tuneli. Mają one szerokość 3,3-7,6 cm, a całkowita długość może dochodzić do 270 m. Nory kopie głównie do żerowania, nie tworzy więc głębszych nor do ochrony przed zimnem. Ssak ten formuje bardzo płytkie korytarze, czasami widać je z powierzchni. Poza tunelami podziemnymi tworzy również podwodne. W pływaniu i kopaniu pomagają mu silne kończyny i łapy przypominające wiosła.

Wydaje się, że gwiazdonosy są bardziej aktywne na powierzchni ziemi, niż inne kretowate. Korzystają one ze ścieżek małych ssaków wydeptanych w roślinności bagiennej lub łąkowej. Wykazują aktywność przez cały rok, nawet zimą – ryją wtedy w śniegu, a nawet pływają pod lodem.

Rozmnażanie

Wiele wskazuje na to, że w każdym sezonie rozrodczym gwiazdonosy mają tylko jednego partnera. Samce i samice spotykają się jesienią i pozostają razem przez cały sezon rozrodczy, czyli do marca-kwietnia. Nie wiadomo jednak, w jaki sposób partnerzy przyciągają się i jak wyglądają zaloty.

Ciąża trwa ok. 45 dni, młode rodzą się więc od końca kwietnia do połowy czerwca. W jednym miocie pojawia się 2-7 młodych, ale z reguły liczba ta nie przekracza 5. Jeżeli samica w jakiś sposób utraci pierwszy miot, może urodzić kolejny w tym samym sezonie, ale dopiero w lipcu.

Noworodki są bezwłose, mają zamknięte oczy i uszy, a ramiona gwiazdy są wygięte do tyłu i otaczają pyszczek. Oczy i uszy otwierają się po ok. 2 tygodniach, pełną niezależność od rodziców potomstwo osiągnie po ok. 30 dniach, dojrzałe płciowo stanie się natomiast po ok. 10 miesiącach.

Szczegółowe dane

Gwiazdonos (Condylura cristata)

• Długość ciała: 17,5-20 cm
• Waga: 35-75 g
• Długość życia: 3-4 lata na wolności, ok. 25 lat w niewoli

Gwiazdonos – ciekawostki

• Organ Eimera jest jednym z najszybciej reagujących organów zmysłowych w królestwie zwierząt. Gwiazdonos został nawet wpisany do Księgi Rekordów Guinnessa jako najszybszy myśliwy/zbieracz.
• Gwiazdonos ma prawdopodobnie najczulszy zmysł dotyku spośród wszystkich ssaków.
• Zimą ogon gwiazdonosa powiększa się 3-4–krotnie, ponieważ zwierzę magazynuje w nim zapasy tkanki tłuszczowej.
• Gwiazdonos rozpoznaje jadalny obiekt w ok. 25 milisekund. Podobny proces u człowieka zajmuje ok. 600 milisekund.
• Gwiazdonos jest jedynym przedstawicielem kretowatych, który może żyć w wilgotnej, luźnej glebie. Dzięki takim właśnie warunkom jego gwiazda mogła przybrać obecną formę – nie jest bowiem narażona na podrażnienia suchą, piaszczystą glebą.
• Organ Eimera umożliwia gwiazdonosowi wykrywanie fal sejsmicznych, zwiastujących trzęsienie ziemi.

Polecamy

• Kret europejski