Pingwin cesarski – największy pingwin świata

Pingwin cesarski (Aptenodytes forsteri)

Wielki podróżnik, oddany rodzic i silny wojownik – taki właśnie jest pingwin cesarski – największy pingwin świata. Jego sposób poruszania się na lądzie może bawić i zakrywać to, co w pingwinie cesarskim najpiękniejsze. Choć nie lata, a po lądzie porusza się raczej niezgrabnie, potrafi tworzyć ogromne kolonie, w których współpraca i solidarność idą ze sobą ramię w ramię. Nie jest to jednak koniec, a dopiero początek opowieści o mieszkańcu dalekiej i nieprzyjaznej Antarktydy.

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: pingwiny
• Rodzina: pingwiny
• Rodzaj: Aptenodytes
• Gatunek: pingwin cesarski

Występowanie

Naturalnym miejscem występowania pingwina cesarskiego jest Antarktyda – kontynent najdalej wysunięty na południe. Przedstawiciele gatunku przebywają jednak niemal wyłącznie między 66 i 77^o szerokości geograficznej południowej.

Rozmnaża się na lodowych pokrywach w pobliżu wybrzeża i do 18 km w głąb morza. Kolonie lęgowe znajdują się zazwyczaj w miejscach gdzie lodowce chronią je przed wiatrem. Naukowcy zarejestrowali 3 duże kolonie: pierwszą, już nieistniejąca, zlokalizowano na wyspach Dion, drugą na lodowcu Taylor w Australijskim Terytorium Antarktycznym, trzecią natomiast znaleziono w miejscu nazywanym Ice Bay.

Na Biegunie Południowym odkryto w sumie ok. 40 mniejszych kolonii pingwina cesarskiego – wszystkie znajdują się na lodach otaczających kontynent.

Charakterystyka

Wygląd

Ciało pingwina cesarskiego, podobnie jak innych pingwinów, dostosowało się do życia w wodzie. Opływowy kształt sylwetki i sztywne, spłaszczone skrzydła przypominające płetwy świetnie zmniejszają opór w czasie pływania. Na języku występują natomiast wypustki, dzięki którym schwytana w dziób ofiara nie wyśliźnie się.

Upierzenie

Samce i samice są do siebie podobne pod względem wielkości i ubarwienia. Głowa, szyja, grzbiet, wierzchnia część płetw i ogon pokryte są czarnymi piórami. Głęboka czerń kontrastuje z białym spodem skrzydeł i brzuchem, a także jasnożółtą piersią, podbródkiem, podgardlem i okolicami uszu. Barwny jest także dziób – górna część jest czarna, dolna natomiast może nasycać się odcieniami różu, fioletu lub pomarańcza. U osobników niedojrzałych uszy, szyja i podbródek mają kolor biały, a dziób jest całkowicie czarny. Pisklęta pokrywają natomiast puchowe, srebrzysto – czarno – białe pióra, na twarzy zaś pojawia się śnieżnobiała maska.

Między listopadem i lutym (antarktyczne lato), tuż przed głównym linieniem w styczniu i lutym, pingwiny cesarskie pokrywają się brązowymi piórami. Proces pierzenia jest szybki w porównaniu do innych ptaków, bo trwa ok. 30 dni.

Rozmiar

Dorosłe pingwiny cesarskie osiągają 110-130 cm wysokości i ciężar 22-45 kg. Masa ciała zależna jest w pewnym stopniu od płci (samce są nieco cięższe od samic) i pory roku (obie płcie tracą znaczną część wagi w czasie wysiadywania jaj i opieki nad pisklętami).

Samce muszą być bardzo odporne na przenikliwy mróz, aby przez ponad 2 miesiące generować odpowiednią ilość ciepła przekazywanego wysiadywanym jajom. Żeby zmaksymalizować efekt, ojciec nie oddala się nawet na krok od jaja, dlatego też nic nie je. Większość samców traci w tym czasie ok. 12 kg. Dla porównania, masa samców przed rozpoczęciem sezonu lęgowego wynosi średnio 38 kg, samic natomiast 29,5 kg. Po zakończeniu lęgów waga u obu płci spada do ok. 23 kg.

Dostosowanie do zimna

Pingwiny cesarskie rozmnażają w najzimniejszych warunkach spośród wszystkich ptaków. Na Antarktydzie temperatura powietrza spadać może do -40^oC, a wiatr może wiać z prędkością 144 km/h. Niewiele przyjemniejsza jest woda – jej temperatura wynosi średnio -1,8^oC, jest ona zatem znacznie niższa, niż temperatura ciała pingwina, która wynosi ok. 39^oC.

W tak nieprzyjaznych „okolicznościach przyrody” zwierzęta musiały znaleźć sposób na przetrwanie przy jak najmniejszych kosztach energetycznych. Jedną z najważniejszych cech to umożliwiających są pióra. Izolują one przed zimnem w 80-90%. Dodatkowo warstwa podskórnej tkanki tłuszczowej przed sezonem lęgowym mierzy nawet 3 cm grubości. Ona również w dużym stopniu zapobiega utracie ciepła. Ta spora warstwa „tłuszczyku” utrudnia poruszanie się na lądzie, jednak cena ta i tak jest niska w porównaniu do korzyści jakie płyną z naturalnego „ogrzewania”.

Pióra i puch

Pióra są sztywne, krótkie, kształtem przypominają włócznię, ale ich największą zaletą jest ilość. Są na tyle gęste, że tworzą jakby drugą skórę – znacznie powiększają wizualnie rozmiary pingwina. Dodatkowa warstwa puchu między piórami i skórą, a także praca mięśni umożliwiają stroszenie piór na lądzie. Dzięki temu straty ciepła są mniejsze – warstwa powietrza przy skórze zostaje zatrzymana. W wodzie natomiast pióra są maksymalnie spłaszczone, co z kolei zapobiega przemoczeniu. W utrzymaniu odpowiedniej izolacji i poziomu natłuszczenia pomaga czyszczenie piór za pomocą dzioba.

Termoregulacja

Istotnym czynnikiem umożliwiającym pingwinom życie w skrajnie nieprzyjaznych warunkach jest także termoregulacja. Ptaki te, podobnie do ssaków, potrafią utrzymywać stałą temperaturę ciała bez względu na temperaturę otoczenia. Zwierzę jest w stanie przetrwać zatem w szerokim zakresie temperatur, od -10 do +20^oC. Przyspieszenie metabolizmu, i co za tym idzie, zwiększenie ciepłoty ciała, może osiągnąć poprzez pływanie, spacery, drżenie. Jeżeli natomiast temperatura otoczenia rośnie powyżej +20^oC, ptak podnosi skrzydła, odsłaniając tym samym większą powierzchnię ciała, co ułatwia dalsze odprowadzanie ciepła do otoczenia. Zapobiega to z kolei przegrzaniu organizmu.

Nurkowanie

Ważnym i ryzykownym elementem życia pingwina cesarskiego jest nurkowanie. Wykonuje on bardzo głębokie zanurzenia, gdzie ciśnienie jest 40 razy większe od tego na powierzchni. U większości zwierząt lądowych przebywanie w takim miejscu grozi barotraumą, zwaną też urazem ciśnieniowym. Pingwiny zostały jednak wspaniale przystosowane również do takich warunków – ich kości są wypełnione stałą strukturą, nie zaś powietrzem, co eliminuje w znacznym stopniu ryzyko wystąpienia barotraumy.

W czasie nurkowania zwierzę wykorzystuje mniej tlenu, tętno obniża się do 15-20 uderzeń na minutę, a najmniej ważne organy wewnętrzne kurczą się, co z kolei umożliwia długie zanurzenia.

Fizjolog Gerry Kooyman odkrył w latach siedemdziesiątych, że pingwiny cesarskie mogą nurkować na głębokości 265 m, pozostając pod wodą nawet 18 minut. Późniejsze obserwacje zarejestrowane na podstawie podwodnych urządzeń ujawniły, że pewna samica zanurzyła się na głębokość 535 m. Niewykluczone jednak, że nie jest to maksimum możliwości pingwina cesarskiego, bowiem dokładność urządzeń nagrywających maleje na większych głębokościach. Dalsze obserwacje wykazały, że pewien osobnik nurkował regularnie na głębokość 150 m w akwenie głębokim na ok. 900 m. Zanurzenia płytkie (ok. 50 m) odbywały się na zmianę z zanurzeniami głębokimi (powyżej 400 m). Spotkano także przypadki osobników pływających na głębokości 500 m, czyli blisko dna morskiego.

Dieta

W menu pingwina cesarskiego dominują ryby, skorupiaki (kryl antarktyczny) i głowonogi (np. Psychroteuthis glacialis, przedstawiciele rodziny Onychoteuthidae). Z ryb najczęściej wybierane są te z gatunku Pleuragramma antarcticum – stanowią one większość diety. Poza nią pingwiny polują też na przedstawicieli rodziny nototeniowatych.

Zdobyczy poszukuje w otwartych wodach Oceanu Południowego. Często pływa między lądowymi lodowcami przez szczeliny pokrywające pływający lód. Jednym ze sposobów polowania jest nurkowanie na głębokość ok. 50 m. Dopływa do podwodnej części lodu, chwyta ryby i wraca na powierzchnię, potem powtarza cały rytuał. W czasie jednego polowania pingwin może wykonać ok. 12 takich zanurzeń, zanim powróci na ląd.

Zachowanie

Wykazuje dużą potrzebę przebywania w grupie. Gniazdowanie, lęgi i polowania odbywają się wspólnie. Dobrze widać to w czasie łowów, kiedy członkowie grupy doskonale współpracują ze sobą. W sezonie lęgowym samce i samice żerują nawet 500 km od kolonii w poszukiwaniu dostatecznych ilości pożywienia dla swego potomstwa.

Może być aktywny zarówno za dnia, jak i nocą. Dojrzałe płciowo osobniki spędzają większość roku na podróżowaniu między gniazdowiskami i terenami łowieckimi. Grupy rozpraszają się między styczniem i marcem. Po okresie wysiadywania jaj samce kierują się w otwarte morze, ok. 100 km od kolonii, gdzie pełno jest tzw. połyni – naturalnych przerębli.

Pingwin cesarski pływa za pomocą ruchów skrzydłami w górę i dół. Wydaje się zatem, że zwierzę nie pływa, ale lata w wodzie. W środowisku wodnym jest sprawniejszy, niż na lądzie. Pływa z prędkością 6-9 km/h (na krótkim dystansie w pogoni za ofiarą lub podczas ucieczki do 20 km/h, być może nawet do dwudziestu kilku km/h). Na lądzie porusza się charakterystycznym chwiejnym krokiem, tu jego prędkość maksymalna to 2,8 km/h. Może jednak ślizgać się na brzuchu, nabierając prędkości nogami i skrzydłami.

Mimo że pingwin to typowy nielot, jest ptakiem bardzo silnym. Świadczy o tym incydent, w którym 6 dorosłych mężczyzn próbowało schwytać jednego samca na zlecenie pewnego ogrodu zoologicznego. Zanim udało im się schwytać zwierzę, zdążyło ono przewrócić każdego z napastników.

Grzejące stada

Jedną z najbardziej charakterystycznych dla pingwinów metod ochrony przed zimnem jest tworzenie zwartych grup składających się z kilku do kilkuset ptaków. Każdy członek stada pochyla się nad sąsiadem, co zapewnia zatrzymanie ciepła w obrębie grupy.

Metoda ta jest bardzo efektywna w czasie silnego wiatru. Najmniej cierpią chłód osobniki stojące w centrum kolonii, dlatego znajdują się tam z reguły młode pingwiny. Ptaki znajdujące się na obrzeżach grupy, przemieszczają się cyklicznie – wymieniają się co jakiś czas miejscami z osobnikami lepiej ogrzanymi. W ten sposób żaden członek kolonii nie jest w gorszej sytuacji.

Rozmnażanie

Aby młode pingwina cesarskiego zdołały opierzyć się późnym latem, przyszli rodzice muszą rozpocząć sezon godowy w czasie arktycznej, srogiej zimy. W tym czasie temperatura powietrza spada do -60^o C, a prędkość wiatru sięga 200 km/h. Zanim sezon rozrodczy rozpocznie się na dobre, wraz z nadejściem zimy (od marca do kwietnia) pingwiny muszą wyruszyć w podróż do kolonii lęgowych, oddalonych o ok. 120 km. Zaloty nie trwają jednak długo – nie jest to zbyt istotny element życia społecznego w warunkach niebywale surowych. Liczy się każdy dzień, dlatego pingwiny stosunkowo szybko tworzą pary.

W czasie krótkich zalotów samiec staje twarzą w twarz z samicą, a następnie oboje podnoszą głowy i rozciągają się maksymalnie po to, aby po chwili rozluźnić się. Jeżeli partnerzy spodobają się sobie, pozostają razem przez kolejne 6 tygodni, czyli do momentu złożenia jednego jaja. Kiedy samica zniesie jajo, przekazuje je pod stopy partnera, którego zadaniem jest jego wysiadywanie, a raczej „wystawanie” – samce pingwinów nie siadają bowiem na jaju, ale stoją trzymając je między nogami, pod fałdą brzuszną.

Zmiana ról i wędrówki pingwinów

Po oddaniu potomstwa pod opiekę samca, samica wyrusza w morze w poszukiwaniu pożywienia. Powraca wiosną, ale do tego czasu samce są w pełni odpowiedzialne za inkubację. Aby zwiększyć prawdopodobieństwo przetrwania potomstwa, ojcowie tłoczą się w ogromnych koloniach, złożonych nawet z 5000 samców. Zapewnia to dodatkową, ale bardzo ważną ochronę jaj przed wymrożeniem i obumarciem.

Po 10-tygodniowej inkubacji na świat przychodzi jedynak, a matka powraca do swej rodziny. Po około 4 miesiącach samiec wyrusza na żerowanie aby nabrać masy, którą stracił w czasie wysiadywania. Od otwartych wód dzieli go ok. 100 km, które musi pokonać aby zdobyć pokarm i przeżyć. Ojciec powraca po kilku tygodniach, ale nie z pustym dziobem – przynosi ze sobą pokarm odpowiedni dla potomka. 1-2 – miesięczne pingwinki łączą się natomiast w grupy nazywane żłobkami. Dzięki temu oboje rodzice mogą wyruszać w poszukiwaniu pożywienia. Latem, gdy lód zaczyna topnieć, młode wraz z rodzicami odbywają pierwsze wspólne łowy.

Schemat wędrówki i cyklu rozrodczego znajdziecie w artykule – Pingwiny królowie Antarktydy.

Szczegółowe dane / wymiary

Pingwin cesarski (Aptenodytes forsteri)

• Wysokość: 110-130 cm
• Długość dzioba: 8 cm
• Waga: 22-45 kg
• Długość życia: 20 lat na wolności, ale spotkano osobniki liczące sobie ok. 50 lat.

Pingwin cesarski – ciekawostki

• Pojedyncze osobniki spotkano w Georgii Południowej i Sandwich Południowym, na wyspach Heard i McDonalda, a także w Nowej Zelandii.
• Pingwin cesarski jest największym pod względem wysokości i wagi gatunkiem pingwina. Jest on również 5. najcięższym ptakiem świata.
• W 2001 r. zarejestrowano pingwina całkowicie białego. Nie był to jednak albinos, ponieważ nie miał czerwonych oczu.
• Na 1 cm² ciała pingwina cesarskiego rośnie średnio 15 piór. Oznacza to, że pingwin cesarski ma najbardziej gęste upierzenie spośród wszystkich znanych gatunków ptaków.
• Łączna liczba dorosłych pingwinów cesarskich na wolności w roku 2009 wynosiła ok. 595 000 osobników przebywających 46 koloniach.

Polecamy

• Pingwiny – królowie Antarktydy
• Pingwin królewski
• Ptaki nielotne
• Ptaki wodne