Żółw słoniowy z Galapagos (Chelonoidis nigra)

Żółw słoniowy z Galapagos (Chelonoidis nigra)

Powolny pielgrzym Wysp Galápagos. To właśnie od niego archipelag wziął swoją nazwę (Wyspy Żółwie), ponieważ wieki temu tereny te były krainą żółwi słoniowych. Ich spokojne życie zakłócone zostało przez zdziczałe formy udomowionych zwierząt, nie zmienia to jednak faktu, że niektóre z najstarszych żółwi mogą pamiętać samego Karola Darwina…

Klasyfikacja.

• Gromada: gady
• Rząd: żółwie
• Rodzina: żółwie lądowe
• Rodzaj: Chelonoidis
• Gatunek: żółw słoniowy

Kłopotliwa klasyfikacja…

Żółw słoniowy zamieszkuje 7 wysp wulkanicznego Archipelagu Galápagos, zlokalizowanego ok. 1000 km na zachód od Ekwadoru.

… czyli ile jest podgatunków?

Od wieku XIX klasyfikacja podgatunków jest przedmiotem sporu wśród naukowców, większość zgadza się z klasyfikacją uwzględniającą 11 podgatunków, z czego 10 żyje na wyspach Santiago, Santa Cruz, San Cristobal, Pinzon, Espanola i wyspie Isabela, choć liczba ta budzi również kontrowersje, bowiem spora część przyrodników uważa ją za zawyżoną.

Chelonoidis nigra abingdonii

Podgatunek Chelonoidis nigra abingdonii z wyspy Pinta jest uznawany za wymarły – ostatni przedstawiciel zwany Samotnym Georgem (ang. Lonesome George), zmarł 24 czerwca 2012 roku. Mimo, iż samiec kopulował z samicami z innych podgatunków, z żadnego jaja nie wykluło się młode.

Wyspa Floreana

Podgatunek zamieszkujący wyspę Floreana prawdopodobnie został wybity w połowie XIX wieku, czyli zaledwie 15 lat po przybyciu na wyspę Karola Darwina, który znalazł jedynie pusty pancerz.

Żółwie w ogrodach zoologicznych

W ogrodach zoologicznych żółwie z różnych wysp są ze sobą kojarzone, zatem płodne potomstwo rodzi się z par zwierząt pochodzących z innych podgatunków. Mimo to, „wielorasowe” żółwie są mniej płodne i wcześniej umierają od osobników pochodzących z jednego podgatunku.

Charakterystyka

Żółw słoniowy nosi na swych barkach potężny, kostny, matowo brązowy pancerz. Płyty połączone są z żebrami sztywną konstrukcją zabezpieczającą, będącą integralną częścią szkieletu. Na skorupie tych powoli poruszających się zwierząt widoczne są często przyrosty.

Wzór płyt kostnych zostaje zachowany do końca życia, ale roczne przyrosty zanikają, ponieważ zewnętrzna warstwa skorupy ściera się z wiekiem.

W razie zagrożenia zwierzę chowa długą szyję, głowę i kończyny do wnętrza muszli.

Nogi, podobnie jak szyja, są długie i krępe, pokryte suchą, łuszczącą się skórą o stwardniałych tarczkach. Na przednich łapach rośnie 5 pazurów, na tylnych 4.

Ze względu na ogromne rozmiary jest określany jednym z największych gadów świata, mierzy bowiem 1,2 – 1,8 m i waży średnio 270 – 300 kg.

Dymorfizm płciowy objawia się najwyraźniej w populacjach, w których samce mają bardziej odchylone przy szyi pancerze przypominające siodło. U wszystkich męskich przedstawicieli gatunku występuje dłuższy ogon i krótszy, wklęsły plastron (płaska, brzuszna część pancerza).

Ponadto, samce są większe od samic, ważą od 272 do 317 kg, podczas gdy samice osiągają masę w przedziale 136 – 181 kg.

Muszla

U każdego podgatunku żółwi słoniowych kształt pancerza jest nieco inny; mogą przypominać wklęsłe siodło lub mieć wypukły, kopulasty kształt. Kiedy żółw chowa się do skorupy, w miejscu szyi pozostaje odsłonięta dziura – jest to dowód na to, że w procesie ewolucji na wsypie nie występowały drapieżniki zagrażające gadom – patrz „Gigantyzm wyspowy„.

Wyspy z wilgotnym klimatem pokryte wyżynami do ponad 800 m wysokości (np. Santa Cruz), dysponują bujną roślinnością naziemną. Populacje żółwi słoniowych z tamtego rejonu posiadają wypukłe, większe od innych pancerze, ale za to krótsze szyje i kończyny. Osobniki z niewielkich wysp, na których przeważają tereny na wysokości poniżej 500 m i suchy klimat (Espanola, Pinzon), determinujący ograniczenie zasobów żywności, mają w większości charakterystyczne „siodła”.

Rozmiary jako element przystosowawczy

Odkrywca Galapagos – Tomas de Berlanga, biskup Panamy – pisał tak w 1535 roku: „Żółwie są tak duże, że mogą nosić na swym grzbiecie człowieka”.

Przyrodnik Karol Darwin przybyły na Galapagos w 1835 roku zauważył: „Zwierzęta te rosną do ogromnych rozmiarów. Niektóre są tak duże, że wymagają 6 lub 8 mężczyzn, aby podnieść je z ziemi”.

Z czasem odkryto, że ich wielkość była raczej niezbędnym elementem przystosowawczym na wyspach, aniżeli skutkiem gigantyzmu wyspowego.

Duże osobniki mają tam większe szanse na przeżycie podczas podróży przez wodę – dzięki długiej szyi głowa wystaje ponad zwierciadło, a stosunek powierzchni ciała do objętości zmniejsza utratę wody w procesie osmozy.

Duże rezerwy tłuszczu i wody pomagają przetrwać długie wędrówki przez ocean bez jedzenia i wody pitnej. Żółw słoniowy świetnie znosi klimat wyspowy z tendencjami do okresów suszy. Większe gabaryty pozwalają także na tolerancję ekstremalnych temperatur będących skutkiem gigantotermii.

Zmysły i mutualizm

Zmysły

Karol Darwin zapisał w swych wspomnieniach, że mieszkańcy wysp uważali żółwie słoniowe za zwierzęta całkowicie głuche, na podstawie obserwacji zaprzeczył jednak temu poglądowi.

Mimo posiadania zmysłu słuchu, żółwie bardziej polegają na wzroku i węchu.

Mutualizm

Mutualizm to wzajemne oddziaływanie (interakcja) między populacjami czy gatunkami, która charakteryzuje się obopólnymi korzyściami w takim stopniu, który w praktyce uzależnia istnienie obu populacji.

Żółw słoniowy wchodzi w relacje mutualistyczne z niektórymi gatunkami zięby Darwina (Geospizinae). Małe grupy tych ptaków skaczą po ziemi przed stojącym żółwiem. Na sygnał gad podnosi szyję i rozszerza nogi, aby zięba mogła dostać się do zakamarków między pancerzem, a miękkim ciałem, w którym lęgną się równego rodzaju pasożyty – przysmak zięb.

Dzięki tej współpracy gad jest zdrowy, a ptak najedzony.

Ciemna strona…

Wspomniany mutualizm ma również swoją mroczną stronę – czasami żółw „zaprasza” ptaka pod skorupę pod pretekstem oczyszczenia skóry z pasożytów. Kiedy ptak wchodzi pod pancerz, żółw chowa kończyny, zabijając „partnera”. Jak widać, czasem ten spokojny wędrowiec ma potrzebę uzupełniania zapasów białka…

Dieta

Żółw słoniowy to roślinożerca, w którego menu przeważają kaktusy, trawa, porosty i owoce. Może spożywać owoce z drzew Manchineel – jedne z najbardziej toksycznych roślin na świecie (nie bez powodu owoce z drzewa określane są mianem „zatrutych jabłek”).

Spożywa ponadto endemiczny gatunek gujawy, paproć wodną z rodzaju Azolla i oplątwę.

Żółw zjada średnio 32 – 36 kg pokarmu dziennie, a proces trawienia przebiega równie sprawnie jak u koni i nosorożców.

Ponieważ lubi jeść kwiaty opuncji bogate w wodę, może bez niej przetrwać długi czas.

Na suchych wyspach zlizuje poranną rosę z głazów, z tego też powodu, na przestrzeni lat powstały na nich półokrągłe żłobienia – prawie jak u mnichów w klasztorze Shaolin, choć tam powodem był trening…

Tryb życia

Jako typowy gad przejawia zmiennocieplność, w związku z tym o poranku przez 1- 2 godziny wygrzewa się na słońcu, aby ciepło zamienić na energię i móc żerować przez następne 8 – 9 godzin. Porusza się bardzo powoli, z „zawrotną” prędkością 0,3 km/h.

Na większych i bardziej wilgotnych wyspach żółwie sezonowo migrują między niskimi wzniesieniami, które stają się trawiastymi równinami w porze deszczowej, a obszarami ulokowanymi na wysokości ok. 610 m. Migracje odbywają się w porze suchej.

Żółwiowe autostrady

Te same szlaki podróżnicze są wykorzystywane przez całe pokolenia, tworząc idealnie wydeptane dukty zwane żółwimi autostradami.

Na wyspach w klimacie wilgotnym żółwie o kopulastych pancerzach są stadne, żyją często w dużych grupach, w przeciwieństwie do terytorialnych samotników o skorupach w kształcie siodła.

Żółw słoniowy odpoczywa w błocie lub pływa w sezonowych podeszczowych basenach, które pomagają w termoregulacji i chronią przed pasożytami, takimi jak kleszcze i komary.

Sypia pod skalnymi dachami, w zagłębieniach ziemnych lub w wodzie.

Rozmnażanie

Żółwie słoniowe kopulują o każdej porze roku, choć szczyt rozrodczy przypada na miesiące między lutym i czerwcem, głównie na wilgotnych wyżynach w porze deszczowej.

Kiedy starsze samce spotykają się w tym okresie, będą przejawiać zachowanie dominacyjne – rozciągają szyje, otwierają usta i podnoszą się na jak najwyższej na swych kończynach.

Walki godowe

Od czasu do czasu gryzą się po głowach, po czym krótszy żółw zazwyczaj wycofuje się, przyznając prawo do kopulacji przeciwnikowi – czy ktoś ma jeszcze wątpliwości, że wielkość ma znaczenie ;)?

Podczas samczych walk, najagresywniejsze okazują się osobniki „siodłane”, które częściej dopuszczają się gryzienia.

Wokalizacje (dźwięki) godowe

W okresie godowym samiec pomrukuje ochrypłym głosem – odgłosy te nazywa się rytmicznymi jękami. Jest to jedna z niewielu wokalizacji emitowanych przez tego gada. Inne dźwięki produkuje podczas agresywnych zachowań względem samców przypominające syczenie.

Gra wstępna

Gra wstępna często również naznaczona jest przemocą – samiec uderza o pancerz samicy głową i podgryza kończyny – tego chyba nie będziemy komentowali…

Sama kopulacja jest niewygodna, ponieważ samiec musi się bardzo wysilić, aby pokryć partnerkę i utrzymać równowagę w tej nietypowej pozycji. Pomaga mu w tym wklęsły plastron (spodnia część pancerza), ułatwiający dopasowanie się do skorupy samicy i, tym samym, odbycie stosunku.

Gniazda

Między lipcem a listopadem samice wędrują do lęgowisk znajdujących się na suchych, piaszczystych wybrzeżach. Kopanie gniazda to bardzo wyczerpująca czynność, zajmująca przyszłej matce kilka godzin dziennie (samo tworzenie gniazda trwa natomiast kilka dni).

Samica buduje je, kopiąc tylnymi nogami aż do utworzenia cylindrycznej dziury o głębokości ok. 30 cm. W gnieździe składa ok. 16 kulistych i twardych jaj, ważących 82 – 157 g każde i wyglądających jak bila.

Pewne obserwacje sugerują, że lęgi osobników kopulastych są większe od żółwi „siodłanych”.

Samica w gnieździe tworzy otwór, a cała konstrukcja składa się z ziemi zmieszanej z moczem. Następnie zostaje uprasowana plastronem, dzięki czemu gniazdo jest świetnie uszczelnione. W takim stanie pozostawia przyszłe potomstwo, aby nagrzało się promieniami słonecznymi.

Temperaturowa determinacja płci (ang. Temperature Sex Determination – TSD).

Wpływ na płeć ma temperatura panująca w czasie inkubacji; w niższych rodzą się samce, w wyższych samice.

Młode

Po 4 – 8 miesiącach młode wykluwają się i ważą zaledwie 50 g przy długości 6 cm. Nikt jednak im nie pomaga wydostać się na powierzchnię, zatem tuż po wyjściu z jaja pisklęta muszą same wykopać sobie drogę na powierzchnię, co trwa kilka tygodni (substancje odżywcze z żółtka wystarczają na ok. 7 miesięcy).

W suchych warunkach młode często umierają pod ziemią, jeśli staje się ona zbyt twarda, natomiast w okresie deszczowym często toną.

Młodych nie da się gołym okiem odróżnić pod względem przynależności podgatunkowej, wszystkie bowiem mają wypukłe pancerze.

Przez pierwsze 10 – 15 lat przebywają na cieplejszych obszarach nizinnych; w tym czasie największym zagrożeniem są spadające kamienie i zbyt wysoka temperatura otoczenia.

W przeszłości jedynym naturalnym wrogiem młodych był jastrząb galapagoski (Buteo galapagoensis), o czym wspominał sam Darwin. Dziś gatunek jest jednak bardzo rzadki, a największym zagrożeniem dla jaj i małych żółwi są zdziczałe świnie, psy, koty i szczury.

W dorosłym życiu żółwie słoniowe nie mają natomiast naturalnych wrogów. Darwin zauważył, że stare osobniki giną w sposób nienaturalny, często na skutek upadków z urwisk.

Płeć żółwia można określić dopiero w 15 roku życia, a dojrzałość osiąga po ok. 20 – 25 latach w niewoli, natomiast w środowisku naturalnym nawet w 40 roku życia (czyli po osiągnięcia dorosłych rozmiarów).

Długość życia

Średnia długość życia w stanie dzikim szacowana jest na ponad 100 lat, co klasyfikuje żółwia słoniowego jako jednego z najdłużej żyjących zwierząt.

Jeden z osobników w niewoli o imieniu Harriet, przebywający w australijskim ZOO był najstarszym znanym żółwiem słoniowym liczącym sobie 170 lat (Harriet zmarła w 2006 r.). Specjaliści uważają, że w 2004 roku samica miała już 169 lat, chociaż media twierdziły, że miała ponad 175 lat w momencie śmierci.

Wg niektórych źródeł Harriet (do roku 1960 uważano, że był to samiec  – Harry) mogła być jednym z trzech żółwi przywiezionych do Londynu przez Karola Darwina.

Szczegółowe dane i wymiary

Żółw słoniowy (Chelonoidis nigra)

• Długość ciała: 1,2 – 1,8 m
• Masa: samce: 272 – 317 kg (max. ponad 400 kg), samice: 136 – 181 kg
• Długość życia: ponad 100 lat
  

Żółw słoniowy – ciekawostki

• Nazwa wysp, na których żyją żółwie słoniowe wzięła się od niesamowitej liczebności tych gadów w momencie przybycia hiszpańskich kolonizatorów w wieku XVI. Słowo Galapago oznacza bowiem „żółw”.
• Nazwy populacji żółwi słoniowych nie są akceptowane przez naukowców, niektórzy z nich uważają, że każdy podgatunek powinien zostać przeklasyfikowany na odrębny gatunek.
• Żółw słoniowy to jeden z największych żyjących gatunków żółwia (rozmiarami zbliżony do żółwia olbrzymiego) i 13. największy żyjący gad świata.
• Bez jedzenia i wody może przeżyć 18 miesięcy, odżywia się wtedy zmagazynowaną tkanką tłuszczową, której produktem ubocznym jest woda.
• Żółw śpi 16 godzin na dobę.
• Żółw słoniowy jest zagrożony wyginięciem ze względu na obce gatunki udomowionych zwierząt przybyłych wraz z kolonizatorami. Największym problemem są kozy zjadające w zastraszającym tempie rośliny, dzięki którym żółw może przeżyć.
• W przeszłości na Galapagos żyło ponad 250 000 żółwi, ale wraz z kolonizacją wysp populacja spadła do ok. 3000 w latach ’70.-tych. Szacuje się, że na początku XXI wieku na pierwotnych terenach występowania żyło ok. 19 000 żółwi, a większość z nich urodziła się w niewoli.

Polecamy

• Gady
• Żółwie
• Żółw skórzasty
• Żółw olbrzymi
• Żółw długowieczny gad
• Największe i najcięższe gady
• Węże
• Jaszczurki