Wojownik wspaniały (Stephanoaetus coronatus)

Spotykany tylko w Afryce, na stosunkowo niewielkim obszarze. Charakterystyczne upierzenie i sylwetka klasyfikują wojownika wspaniałego jako jednego z najdostojniejszych ptaków drapieżnych. W języku angielskim, ze względu na swoistą koronę nazywany African Crowned Eagle czyli afrykański orzeł w koronie…

Klasyfikacja

• Gromada: ptaki
• Rząd: szponiaste
• Rodzina: jastrzębiowate
• Podrodzina: orły
• Rodzaj: Stephanoaetus
• Gatunek: wojownik wspaniały

Występowanie

Przebywa wyłącznie na kontynencie afrykańskim; zasięg jego występowania obejmuje:

• centralną Etiopię
• Ugandę
• zalesione tereny Tanzanii i Kenii
• RPA aż do Knysny
• afrykańską dżunglę
• Senegal
• Gambię
• Sierra Leone
• Kamerun
• lasy Gwinei
• Demokratyczną Republikę Konga
• Angolę

Mimo dużej populacji, wojownik wspaniały jest obecnie rzadkością w wielu regionach Afryki Zachodniej.

Zamieszkuje głównie gęste lasy, w tym serce afrykańskiej dżungli, ale również zalesione skarpy, lasy akacjowe porastające brzegi rzek, wzgórza. Spotykany na wysokości do 3000 m n.p.m, czasem wybiera sawanny i plantacje eukaliptusa (zwłaszcza osobniki z populacji południowej).

Charakterystyka

Wygląd

Jeden z największych orłów, którego długość ciała mieści się przedziale 80 – 99 cm; samice ważą przeważnie 3,2 – 4,7 kg, samce natomiast 2,55 – 4,12 kg. Rozpiętość skrzydeł wynosi 1,51 – 1,81 m. Ogon ma z reguły długość od 30 do 41 cm, a długość dzioba wynosi średnio 5 cm.

Nogi i stopy są grube i masywne, długość stępu dochodzi do 8,5 – 10, 3 cm, szpony proporcjonalne względem wielkości nóg, są długie i grube. Choć dokładne pomiary nie miały miejsca, odnaleziono osobnika, którego pazur pierwszego palca mierzył 6,2 cm długości, czyli prawie tyle samo, co u orła przedniego (Aquila chrysaetos) czy harpii wielkiej (Harpia harpyja).

Korona

Dorosły osobnik jest mocno wzorzysty, jego „korona” ma rudo-brązowy odcień, a brzegi piór mogą mieć biały kolor. Środkowe piórko na głowie często jest dłuższe od pozostałych, przez co głowa wygląda nieco trójkątnie.

Upierzenie

Grzbiet i wierzch skrzydeł jest brązowo-szary, często z niebieskim odcieniem. Podgardle jest brązowe, a pierś i brzuch mają biało-czarne, gęste upierzenie przyozdobione licznymi plamkami. Sterówki są białe u nasady, przez środek przebiega ciemny i jasny pasek, natomiast brzegi są białe. Uda i nogi „pstrokate”, pełne białych i czarnych plam, spodnia część skrzydeł ciemna, wpadająca w kasztan, czasem w czerń.

Oczy z reguły żółte lub prawie białe, dziób i szpony czarne, natomiast stopy jasnożółte. Osobniki niedojrzałe z reguły mają białe pióra na głowie, które kontrastują z czarnymi udami. Grzbiet jasnobrązowy lub szaro-brązowy z jasnymi brzegami piór, dziób szary, a nogi bladożółte; po 4 miesiącach pióra na udach zmieniają się z puchu w „dorosłą” formę.

Dieta i sposób polowania

Wojownik wspaniały jest uznawany za najsilniejszego drapieżnika Afryki, który pokonuje nawet dwa cięższe orły: wojownika zbrojnego (Polemaetus bellicosus) i orła czarnego (Aquila verreauxii).

W lasach terytorium łowieckie jednego osobnika obejmuje powierzchnię od 6,5 do 16 km², w innych rodzajach siedlisk (np. skaliste wzgórza i klify obfitujące w góralki), teren polowań jest mniejszy.

Ptak zaczyna poszukiwanie pożywienia o świcie i po zachodzie słońca. Jako zwierzę leśne nie musi latać daleko w poszukiwaniu zdobyczy, jest gatunkiem raczej osiadłym. Należy do biernych myśliwych, zdobycz odnajduje dzięki słuchaniu otoczenia (np. kierując się hałaśliwymi koczkodanami tumbili (Chlorocebus pygerythrus) lub poprzez tradycyjne loty patrolowe.

Polowanie pośród drzew

Kiedy w trakcie lotu ptak wypatrzy ofiarę, szybko i bardzo sprawnie manewruje między drzewami w jej kierunku, aby ją zaskoczyć. Mocne szpony mogą działać jak obuch – często śmierć upolowanego zwierzęcia następuje na skutek niebywale silnego uderzenia, w innych sytuacjach przyczyną śmierci są głębokie rany lub uduszenie.

Wojownik wspaniały, zabijając zwierzę na ziemi, posiada również zdolność lotu pionowego, dzięki czemu łatwiej może wylecieć ponad korony drzew z upolowanym pokarmem chyba, że ofiara była bardzo duża, wtedy ptak porcjuje mięso.

Wojownik wspaniały jest świetnym łowcą na ziemi, w przeciwieństwie do harpii, która atakuje z powietrza.

Żywi się głównie ssakami ważącymi od 1 do 5 kg. Jednymi z najczęściej łapanych ofiar są góralki będące również przysmakiem orła czarnego i wojownika zbrojnego.

Wielkości ofiar

Na podstawie analiz znalezionych kości oszacowano, że ponad 51% szczątków znalezionych w Garden Route należało do zwierząt ważących mniej niż 2 kg, ok. 26% to kości zwierząt z przedziału wagowego 2 – 20 kg, a 22,5% należało do istot powyżej 20-kilogramowych. Ok. 91% z 87 znalezionych kości należało do sporych gatunków antylop, a orły z Wybrzeża Kości Słoniowej preferują zdobycz ok. 5-kilogramową.

Małpy i antylopy – ulubiony przysmak

Populacje leśne polują często na małpy, poza lasami deszczowymi prowadzą dietę bardziej zróżnicowaną, bogatszą w antylopy (np. dikdik Kirka (Madoqua kirkii) lub antylopa sarnia (Pelea capreolus)) i góralki.

Najłatwiejszym łupem są z reguły młode osobniki i dojrzałe samice. Ekipa National Geographic nagrała film, w którym wojownik wspaniały poluje również na kanczyla afrykańskiego (Hyemoschus aquaticus).

Tryb życia, usposobienie

Jak większość drapieżnych ptaków Afryki również wojownik wspaniały nie wędruje, lwią część życia spędza na drzewach. Gatunek z reguły zajmuje jedno terytorium przez całe życie. Istnieją jednak dowody na to, że przesuwa granice areału osobniczego, kiedy sytuacja tego wymaga.

Największą ruchliwość przejawiają osobniki młodzieńcze, które wędrują w poszukiwaniu własnego terytorium.

Dźwięki

Ptak głośny, który stosuje wokalizacje w wielu sytuacjach, np. w Afryce Równikowej kwili podczas lotu, natomiast w innych rejonach może wydawać odgłosy podczas zalotów lub w okresie gniazdowania. Emituje dźwięki przypominające gwizd; samiec wykonuje kombinacje opadająco – wznoszących dźwięków ponad koronami drzew zarówno w okresie lęgowym, jak i poza nim – chodzi bowiem o zaznaczenie swojego terytorium. Wydaje się, że samice rzadziej wokalizują i mają łagodniejszy ton.

Lot

Pary również wydają wspólne odgłosy podczas lotów, zwłaszcza, gdy partnerzy spotykają się po okresie rozstania. Ptaki te często wykonują imponujące sekwencje lotów, podczas których m.in. spadają bezwolnie, by po chwili wzbić się na kilkaset, czasem kilka tysięcy metrów.

Mimo swych umiejętności, wojownika często określa się mianem niezdarnego w porównaniu do gatunków latających głównie na otwartych przestrzeniach.

Gatunek raczej nerwowy, stale czujny i zniecierpliwiony, jednak – jak na ironię – jego taktyka łowiecka wymaga wiele cierpliwości i bezczynnego czekania. Starsze osobniki są bardzo śmiałe w konfrontacji z człowiekiem i, o ile na początku niepewne, często reagują agresją.

Siedliska i inteligencja

Ptak może gniazdować w wielu rodzajach siedlisk, również na przedmieściach, do czasu, aż nie zabraknie pożywienia i roślinności potrzebnej do budowania i udoskonalania gniazda oraz polowań.

Niektórzy naukowcy uważają wojownika wspaniałego za bardzo inteligentne, ostrożne i niezależne zwierzę o ciekawskim usposobieniu w porównaniu do innych jastrzębiowatych.

Sokolnictwo

W sokolnictwie w jego przypadku nie sprawdza się technika zwiększania apetytu u ptaka, aby ten uruchomił swój instynkt łowiecki w kierunku dużych zwierząt, jak ma to miejsce u wielu innych przedstawicieli rodziny

Generalnie osobniki dorosłe nie lubią współpracować z ludźmi i zazwyczaj unikają kontaktu z nimi, jednak osobniki młodzieńcze można układać, co stworzy z nich ptaki raczej lękliwe, ponadto wśród populacji wojowników wspaniałych panuje największa różnorodność temperamentów w porównaniu do jego krewnych.

Rozmnażanie

Monogamista wybierający jednego partnera na całe życie. Rytuał zalotów obejmuje podniebne popisy samca połączone z głośnymi wokalizacjami. Następnie para rozpoczyna budowę gniazda, zwykle na bardzo dużej wysokości od 12 do 45 m.

Gniazdo

Lęgowisko będzie wykorzystywane przez tę samą parę przez następne lata, w tym czasie jego rozmiary powiększą się kilkakrotnie. Nowo zbudowane gniazdo jest stosunkowo nieduże, ale dodawanie kolejnych gałęzi i udoskonalanie konstrukcji przynosi imponujące rezultaty, bowiem gniazda par z długoletnim stażem mogą mieć ponad 2 m średnicy i ok. 3 m głębokości.

Wojownik wspaniały ma jeden z najdłuższych okresów płodności, bo trwający łącznie ok. 500 dni, ale rozmnaża się co 2 lata.

Samica składa 1-2 jaja, których inkubacja potrwa ok. 49 dni, w tym czasie samiec zajmuje się dostarczaniem pożywienia do gniazda.

Młode

Wysiadywanie w 90% należy do obowiązków matki, tylko czasami przyszły ojciec zmienia się z partnerką. Jeżeli w jednym lęgu pojawiają się 2 jajka, jedno z piskląt – młodsze i mniejsze – umiera z głodu lub zostaje zabite przez starsze rodzeństwo (co jest typowe dla większości ptaków drapieżnych).

Młode, które przetrwało będzie nadal karmione z dzioba matki przez pierwsze 40 dni, potem będzie w stanie wyżywić się samo. Pisklę obrasta w pióra po ok. 110 dniach, niedługo po tym odbywa się jego pierwszy lot. Pod opieką rodziców pozostanie przez kolejne 11 miesięcy, dopóki całkowicie się nie opierzy.

Tak długi okres niesamodzielności jest ewenementem wśród drapieżnych ptaków, ale dzięki temu młody orzeł jest lepiej przygotowany do dorosłego życia. Po ok. 5 latach ptak osiąga dojrzałość płciową i może się rozmnażać.

Szczegółowe dane i wymiary

Wojownik wspaniały (Stephanoaetus coronatus)

• Długość:
  • samce: ok. 80 cm
  • samice: do 99 cm
• Masa:
  • samce: 2,5 – 4,1 kg (przeciętnie 3,64 kg)
  • samice: 3,2 – 4,7 kg
• Rozpiętość skrzydeł: 151 – 181 cm (max. 190 cm; niepotwierdzone do 200 cm)
• Długość ogona: 30 – 41 cm
• Długość dzioba: ok. 5 cm
• Długość stępu: 8,5 – 10,3 cm

U wojownika wspaniałego występuje dymorfizm płciowy – samice są o 10-15% większe i cięższe od samców.

Wojownik wspaniały – ciekawostki

• Poza afrykańskim wojownikiem wspaniałym istniał jeszcze jeden gatunek – malgaski (lub madagaskarski) wojownik wspaniały (Stephanoaetus mahery), ale został wytępiony przez ludzi przybyłych na Madagaskar. Występował na tej wyspie do ok. 1500 roku naszej ery.
• Wojownik wspaniały jest 5. największym i 9. najcięższym żyjącym orłem.
• Samice są z reguły większe od samców o 10 – 15%.
• Wojownik wspaniały jest często uznawany za jednego z 10 najsilniejszych stworzeń lądowych (porównując zwierzęta z różnych gromad i przedziałów wagowych).
• Wojownik wspaniały uważany jest za najsilniejszego ptaka drapieżnego w odniesieniu do jego masy własnej.
• Wojownik wspaniały częściej niż inne ptaki drapieżne poluje na duże zwierzęta. W jego menu znajdują się np. mandryle, których waga może przekraczać 30 kg!
• Zauważono, że jeden z odgłosów wojownika przyciąga małpy, dzięki temu ptak nawołuje je, a następnie atakuje.
• Wojownik wspaniały może unieść ofiarę ważącą więcej niż on sam, choć to raczej rzadkie zjawisko.

Polecamy

• Wojownik zbrojny
• Bielik olbrzymi
• Małpożer
• Kania ruda
• Kania czarna
• Sęp
• Sokół
• Jastrząb
• Orłosęp
• Orły
• Bielik amerykański
• Sowy
• Rybołów
• Harpie
• Kondory
• Pustułka