Megalania – gigantyczny jaszczur z Australii

Megalania (Varanus priscus / Megalania prisca)

Największą znana jaszczurka lądowa w historii Ziemi

Trudno wyobrazić sobie, że na Ziemi istniały jaszczurki większe od współczesnych smoków z Komodo. Potężne gady, będące bliskimi krewnymi dzisiejszych waranowatych, panowały na australijskiej ziemi w czasach, kiedy człowiek musiał mieć się na baczności nie mniej niż zwierzyna łowna. Dowiedzmy się, jak żyła (i czy nadal żyje) megalania – wędrujący stwór plejstoceńskiej fauny.

Klasyfikacja

• Gromada: zauropsydy
• Podgromada: diapsydy
• Rząd: łuskonośne
• Rodzina: waranowate
• Rodzaj: Varanus
• Gatunek: megalania

Datowanie i występowanie

Ten potężny jaszczur był częścią plejstoceńskiej megafauny Australii południowej. Żył ok. 2,5 mln lat temu, wyginął natomiast 40 000-30 000 lat temu. Niewykluczone zatem, że pierwsi osadnicy Australii – Aborygeni – widzieli megalanię na własne oczy (przybyli na kontynent australijski z Azji ok. 50 tys. lat temu). Co gorsza dla nich, być może niektórzy z nich skończyli jako lunch w żołądku megalanii.

Otwarte pozostaje pytanie, czy pierwsi mieszkańcy kontynentu australijskiego przyczynili się do wymarcia megalanii, czy też to zmiana klimatu i wymarcie większych torbaczy miało główny wpływ.

Charakterystyka

Ciało jaszczura było niezwykle duże i silne, jednak najmocniejsza była czaszka, która mogła wytrzymać ogromny nacisk. Na podstawie obserwacji współczesnych waranowatych można również wywnioskować, że megalanię pokrywały bardzo twarde łuski przypominające kolczugę. Posiadała również zęby o ząbkowanych brzegach, silne kończyny i niewielki grzebień między oczami.

Zmysły – węch

Najważniejszym zmysłem jaszczura był węch. Nie chodzi jednak o zmysł powonienia, lecz o pobieranie cząsteczek z powietrza za pomocą języka. Podobne zachowania obserwuje się u węży i wielu jaszczurek, w tym waranowatych. Język megalanii, podobnie do dzisiejszych krewnych, był rozwidlony na końcu, co umożliwiało precyzyjne namierzenie źródła zapachu. Gad potrafiłby zatem wyczuć chore, ranne lub martwe zwierzę.

Zmysły – wzrok

Jeżeli megalania polowała, a nie żywiła się jedynie padliną, musiała operować stosunkowo dobrym zmysłem wzroku, głównie w ciągu dnia. Niewykluczone zatem, że śledziła swoje ofiary, które w tamtym czasie były równie okazałe jak ona.

Sposób polowania

Ofiara zabijana była prawdopodobnie przez mocne uderzenie ogonem lub poprzez wstrzyknięcie jadu wydzielanego z gruczołów ulokowanych w żuchwie. Taktyka łowiecka megalanii mogła zatem bardzo przypominać współczesne warany, takie jak smoki z Komodo.

Taktyka łowiecka

Ponieważ megalania prawdopodobnie rozwijała dosyć duże prędkości na krótkich dystansach, nie mogła sobie pozwolić na polowanie poprzez pościg. Byłoby to tym bardziej utrudnione, że jej potencjalną zdobyczą były m. in. ogromne kangury (np. Procoptodon), poruszające się bardzo szybko po równinach plejstoceńskiej Australii. Megalania musiała więc bardzo zbliżyć się do potencjalnej ofiary, nie dając jej szans na ucieczkę. Prawdopodobnie gad czaił się w zaroślach porastających szlaki i brzegi wodopojów, na których pojawiały się duże torbacze.

Główny drapieżnik – apex predator?

Na terenach wyspy rządziło kilka potężnych drapieżników, a megalania była jednym z nich. Poza opisywanym gadem tamtejsze duże ssaki i nieloty truchlały na widok lwa workowatego i Quinkany – jednego z przedstawicieli wymarłych krokodyli.

Rozmiary i prędkość

Ponieważ do tej pory nie odnaleziono kompletnego szkieletu megalanii, trudno oszacować jej maksymalne wymiary. Specjaliści oceniają, że największe osobniki mogły osiągać 7 m długości i ciężar 600-620 kg. Nie ma jednak jednomyślności w tej kwestii; współczesne badania nie rozwiały wątpliwości – raczej je pogłębiły.

Ralph Molnar, który uważa, że długość ciała ma związek z szerokością kręgów wywnioskował, że gdyby megalania miała długi i cienki ogon jak waran kolorowy (Varanus varius), mogłaby mierzyć 7,9 m długości. Prawdopodobnie jednak pod tym względem podobna była do smoków z Komodo. W związku z tym przyjęto, że maksymalna długość megalanii wynosiła 7 m. Biorąc zatem pod uwagę maksymalną długość, Molnar oszacował maksymalny ciężar na 1940 kg (średnia waga mogła wynosić 320 kg).

Jednak mniejsza?

W 2002 r. Stephen Wroe ocenił, że megalania mogła mierzyć maksymalnie 4,5 m długości przy wadze 331 kg. Średnią długość gada oszacował na 3,5 m, a wagę na 97-158 kg. Skrytykował wcześniejsze szacunki, które sugerowały, że ten duży jaszczur mógł mierzyć 6 m długości i ważyć ponad tonę. Naukowiec stwierdził, że wymiary te zostały obliczone wadliwymi metodami, co doprowadziło do przesadzonych wyników.

Szybkość

Badania z 2009 r., oparte na szacunkach Wroe’a i analizie 18 blisko spokrewnionych z megalanią jaszczurek wykazały, że gad mógł osiągać prędkość 2,6-3 m/s. Oznacza to, że był on równie szybki jak współczesny krokodyl australijski (Crocodylus johnsoni) – długość do 3 m i waga do 100 kg.

Megalania jako kryptyda

Choć megalania wymarła wiele tysięcy lat temu, do dzisiaj na terenie Australii obserwuje się bardzo duże jaszczurki oraz bydło rozszarpane przez niezidentyfikowanego drapieżnika (podobne doniesienia pochodzą z Nowej Gwinei). Sceptycy przedstawiają wiele argumentów świadczących o tym, że megalania nie mogła przetrwać do czasów współczesnych, m. in. z powodu bardziej suchego klimatu oraz braku dużych ssaków, na które mogłaby polować.

Wielu krytyków twierdzi również, że ludzie, którzy rzekomo widzieli wielkiego jaszczura, źle go sklasyfikowali; mogli na swej drodze spotkać na przykład dużego krokodyla, który z daleka przypominał jaszczurkę, albo opisać jakiś martwy przedmiot jako megalanię.

Najczęściej używanym przez sceptyków argumentem jest fakt, że tak duże stworzenie nie byłoby w stanie się ukryć, zwłaszcza na suchych łąkach czy pustyniach, których w Australii nie brakuje. Poza tym wiele obszarów równinnych nie nadaje się do zamieszkania przez ludzi, dlatego zapuszczając się na nie można spotkać nieznane laikom gatunki zwierząt. Łatwo zatem o nadinterpretacje i konfabulacje.

Brak dowodów na istnienie

Niektórzy uważają jednak, że megalania mogłaby przetrwać do dzisiaj choćby ze względu na ewentualną umiejętność rozmnażania poprzez partenogenezę, zwaną potocznie dzieworództwem (tworzenie się zarodka z niezapłodnionej komórki jajowej). Aby nie wyczerpać pożywienia w postaci dużych roślinożerców, drapieżnik wielkości megalanii nie tworzyłby dużych populacji. Do przetrwania gatunku wystarczyłoby więc zaledwie kilka samic. Ponadto wiele dużych jaszczurek (np. waran wielki (Varanus giganteus)) wykazuje nieśmiałość względem ludzi i w konfrontacji z Homo sapiens szybko wycofuje się.

Póki jednak nikt nie zrobił wyraźnego zdjęcia, ani nie nagrał filmu przedstawiającego megalanię jedzącą kangura czerwonego, uznaje się ją za zwierzę wymarłe.

Nie zmienia to jednak faktu, że w Australii istnieje możliwość występowania niezwykle dużych waranów – wspomniany waran wielki (Varanus giganteus) osiąga do 2,5 m długości i wagę przekraczającą nawet 20kg; średnio jednak to jedynie ok. 15 kg, zatem daleko mu do rozmiarów megalanii.

Szczegółowe dane

Megalania (Varanus priscus / Megalania prisca)

• Długość ciała: 3,5-7,9 m
• Waga: 97-620 kg, być może nawet do 1940 kg (zależnie od szacunków)
• Maksymalna prędkość: 2,6-3 m/s
• Datowanie: 2,5 mln – 40 tys. lat temu (plejstocen)
• Występowanie: Australia południowa

Megalania – ciekawostki

• Słowo Megalania, ukute w wieku XIX przez sir Richarda Owena, pochodzi z greki i oznacza tyle co „starożytny wielki wędrowiec/włóczęga”.
• Na początku sir Owen nadał stworzeniu nazwę Megalania prisca. Współcześnie jednak specjaliści wolą klasyfikować megalanię jako rodzaj. Nazwę Megalania uważa się natomiast za młodszy synonim. mamy więc Megalania prisca lub Varanus priscus w zależności od przyjętej klasyfikacji.
• Megalania jest największą znaną jaszczurką lądową żyjącą na Ziemi.
• Wraz z innymi waranowatymi, takimi jak wspomniany już smok z Komodo czy waran kolorowy, megalania klasyfikowana jest do nieoficjalnego kladu Toxicofera, w którym umieszczono wszystkie klady gadów posiadających gruczoły jadowe w jamie ustnej lub żuchwie. Niewykluczone, że megalania była jadowita, a jeśli tak było, zostałaby uznana za największego jadowitego kręgowca wszech czasów.

Polecamy

• Zwierzęta wymarłe
• Historia wymierania gatunków
• Lew workowaty
• Fauna Australii
• Waran wielki