Mastodont

Mastodonty

Mastodonty były w pewnym stopniu połączeniem cech współczesnych słoni oraz wymarłych już mamutów. Pokryte długą sierścią bardziej zbliżone były to tych drugich, ale ich ciosy i tryb życia wskazują na większe podobieństwo do żyjącego dziś słonia indyjskiego.

Jakie zwierzę powstało z tej ciekawej mieszanki cech? Czy było lepiej przystosowane do życia w okresie wielkich zmian? A może swoje powodzenie w ekosystemach Ameryk mastodonty zawdzięczają unikalnej cesze – niezwykłym zębom trzonowym, od których powstała nazwa rodziny?

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: trąbowce
• Rodzina: mastodonty
• Rodzaj: Mammut
• Gatunki:
  • Mastodont amerykański (Mammut americanum) – gatunek typowy
  • Mammut cosoensis
  • Mammut matthewi
  • Mammut raki
  • Mammut borsoni

Odkrycie

Pierwszym znaleziskiem sklasyfikowanym jako pozostałości po mastodontach był ząb ważący 2,2 kg. Odkryto go w mieście Claverack (st. Nowy Jork) w roku 1705. Kości mastodonta po raz pierwszy odnaleziono natomiast w 1739 r. Gromadzili je francuscy żołnierze przebywający na terenach dzisiejszego stanu Kentucky. Miejsce, w którym wykopano liczne skamieniałości tych trąbowców nazywa się dzisiaj Big Bone Lick State Park.

Podobne szczątki odkryto niebawem w Karolinie Południowej. Po rekonstrukcji zwierzęcia okazało się, że bardzo przypominało ono słonia afrykańskiego. W Ohio odkryto potem pierwszy kompletny szkielet wraz z kłami. Ludzie przestali już nazywać nowe znalezisko incognitum (nieznany), a coraz częściej stosowano określenie „mamut”.

Naukowcy zauważyli jednak, że zęby mamuta i słonia bardzo różniły się od uzębienia incognitum. Ten ostatni posiadał bowiem zęby wyposażone w stożkowate guzki, co u dwóch pierwszych gatunków było niespotykane. Znalezisko wymagało więc nadania nowej nazwy. W 1806 roku francuski anatom Georges Cuvier zmienił ją z incognitum na „mastodont”.

Datowanie i występowanie

Mastodonty żyły od ok. 3,7 mln lat temu do ok. 10 tys. lat temu. Przebywały na terenach Ameryki Północnej i Środkowej w epoce plejstocenu, zwanej także epoką lodową. Mastodont Borsona (†Mammut borsoni) żył i wyginął ok. 3 mln lat temu na terenach Afryki, Azji i Europy.

Większość mastodontów zajmowała ograniczone tereny. Wyjątkiem okazał się mastodont amerykański, który był jednym z najbardziej rozpowszechnionych trąbowców Ameryki Północnej w epoce plejstocenu. Jego szczątki znaleziono zarówno na Alasce, jak i Florydzie, w Nowej Anglii, a nawet w Meksyku i Hondurasie. Ten ostatni kraj jest prawdopodobnie granicą, do której przywędrował ten potężny plejstoceński ssak.

Siedliska

Wiele wskazuje na to, że mastodonty zamieszkiwały lasy, zdobywając tam duże ilości pokarmu roślinnego. Podejrzewa się, że ssaki te nie rozproszyły się na tereny Ameryki Południowej, ponieważ nie występowały tam rośliny, którymi mogłyby się żywić. Wskazywałoby to z kolei na ich wyspecjalizowaną dietę.

Charakterystyka

Wygląd

Uznaje się, że mastodonty były bardzo podobne do współczesnych słoni, mniej natomiast do mamutów. Spokrewnione były jednak z oboma gatunkami.

Porównując mastodonty do mamutów wywnioskować można, że te pierwsze miały krótsze kończyny, ale za to dłuższe i bardziej umięśnione ciała. Sylwetką mastodonty przypominały więc dzisiejsze słonie indyjskie. Zarówno mastodonty, jak i mamuty pokrywała za to gęsta, długa sierść, chroniąca przed zimnem.

Czaszka była wydłużona i nisko osadzona, wyposażona dodatkowo w lekko zakrzywione, długie ciosy (nie kły). U samców były one potężniejsze i bardziej zakrzywione. Pozostałe zęby, jak już wspomnieliśmy, przypominały duże stożki, podczas gdy zęby słoni i mamutów wyglądały jak płyty. Wydaje się, że niezwykły kształt zębów pomagał tym zwierzętom przeżuwać miękki materiał roślinny, w tym rośliny wodne. Mastodonty były ponadto nieco mniejsze od mamutów, a ich głowy były bardziej spłaszczone.

Wielkość

Przeciętny przedstawiciel gatunku typowego, czyli Mammut americanum mógł mierzyć 2,4 – 3 m wysokości w kłębie i ważyć ponad 4 tony. Samice były mniejsze od samców (ma to miejsce także u współczesnych słoni).

Dieta

Mimo że zarówno mastodonty, jak i mamuty były roślinożerne, między tymi dwiema rodzinami występowały duże różnice w sposobie jedzenia i preferencjach żywieniowych.

Guzkowate zęby trzonowe mastodontów miały za zadanie rozdrabnianie miękkich liści, gałązek i większych gałęzi. Mamuty posiadały natomiast trzonowce przypominające płyty, dzięki czemu mogły ciąć wysokie trawy i paść się jak współczesne słonie. Oba wymarłe przedstawiciele trąbowców posiadały jednak długie ciosy, którymi zeskrobywały zamarznięte rośliny i rozkopywały zaspy.

Mastodonty, w przeciwieństwie do słoni, nie żywiły się trawą, ale nisko rosnącymi krzewami. Wydaje się, że większość ich diety stanowiły krzewy iglaste. Niewykluczone jednak, że spożywały także niską roślinność trawiastą. Oznaczałoby to, że mastodonty mogły paść się na otwartych terenach, jak również żerować pośród lasów. Niewykluczone również, że preferencje żywieniowe zależne były od warunków atmosferycznych.

Tryb życia

Mastodonty tworzyły stada składające się z dorosłych samic i ich młodych. Samce, podobnie jak u słoni, musiały opuścić grupę rodzinną po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Niewykluczone, że młode samce pozostawały samotne do końca życia lub czasem przyłączały się do tzw. stad kawalerskich. Bardzo możliwe również, że poza sezonem rozrodczym mastodonty prowadziły samotniczy tryb życia. Prawdopodobnie najbardziej trwałą jednostką społeczną były grupy matek i ich potomstwo.

Długie, zakrzywione ciosy nie były tak potężne jak u mamuta włochatego (Mammuthus primigenius), ale i tak nie należały do małych. Nie pełniły najprawdopodobniej jedynie roli łopat, ale także broni. Dzięki nim potężne samce mogły walczyć między sobą o dostęp do samic. Niewykluczone, że starcia takie kończyły się czasem śmiercią jednego z przeciwników.

Przyczyny wymarcia

Mastodonty i mamut włochaty wyginęły w tym samym czasie – ok. 11 000 lat temu, czyli w czasie ostatniej epoki lodowcowej. Nikt nie wie, jaka była konkretna przyczyna wymarcia mastodontów. Naukowcy podtrzymują tezę, że przyczyniły się do tego zmiany klimatyczne, konkurencja z nowo przybyłymi gatunkami oraz polowania ze strony pierwszych ludzi. Bardzo możliwe, że mastodonty były prawdziwym kąskiem dla plemion Homo sapiens – jeden tak duży ssak zapewniał pokarm jednemu plemieniu na ok. tydzień.

Szczegółowe dane/wymiary

Mastodonty

• Wysokość w kłębie:
  • mastodont amerykański (Mammut americanum): 2,3-2,8 m
  • mastodont Borsona (†Mammut borsoni): do 4,5 m
• Waga: 4-5 ton
• Długość ciosów: do 5 m (M. borsoni), ale słabiej zakrzywione niż u mamutów
• Długość życia: ok. 60 lat

Mastodonty – ciekawostki

• Nazwa „mastodont” pochodzi od greckich słów oznaczających „guz/wzniesienie” i „ząb”. Odnosi się ona do niezwykłych jak na trąbowce zębów trzonowych, wyposażonych w wysokie guzki mające za zadanie rozcierać miękki materiał roślinny.
• „Mastodont” jest uznawane za przestarzałe określenie rodzaju. Współcześnie mastodonty zaliczane są do rodzaju Mammut. Ponieważ jednak klasyfikacja taka spotkała się ze sporym oporem, współcześnie wielu naukowców stosuje nazwę „mastodont” na określenie członków tego jednego rodzaju.
• Na niektórych szkieletach znajdują się ślady sugerujące gruźlicę. Na kościach zwierząt przechodzących tę chorobę pozostają bowiem charakterystyczne blizny. Niektóre odkryte kości mastodontów „ozdobione” są podobnymi znakami. Może to świadczyć o ich podatności na choroby przywleczone ze Starego Świata przez pierwszych osadników.

Polecamy

• Mamuty
• Słonie