Latimeria – żywa skamieniałość

Latimeria – żywa skamieniałość

Jedno z najstarszych żyjących zwierząt świata, w którego przetrwanie trudno było uwierzyć. Nie ma się czemu dziwić – od wieków naukowcy przekonani byli, że rodzaj ten wymarł ponad 60 mln lat temu, wraz z dinozaurami. Współcześnie ryby z rodzaju Latimeria nadal uznawane są za rzadkość, co wśród naukowców i kolekcjonerów czyni z nich niemal Święty Graal. Choć niewiele wiadomo o trybie życia tych niezwykłych ryb, postaramy się przedstawić jak najwięcej faktów na ich temat, mając przy tym nadzieję, że zaspokoimy ciekawość miłośników przyrody.

Klasyfikacja

• Gromada: ryby mięśniopłetwe
• Podgromada: trzonopłetwe
• Rząd: celakantokształtne, latimeriokształtne
• Rodzina: Latimeriidae
• Rodzaj: Latimeria
• Gatunki
  • Latimeria chalumnae
  • Latimeria menadoensis

Występowanie

Współcześnie ryby z rodzaju Latimeria pływają w wodach południowej i południowo–wschodniej Afryki (gatunek Latimeria chalumnae), głównie w Zatoce Sodwany oraz w ciepłych wodach Indonezji. Mogą żyć na głębokości 700 m, ale najczęściej przebywają nieco wyżej – 90-200 m p.p.m. Znaleziska kopalne sugerują natomiast, że w mezozoiku latimerie występowały praktycznie we wszystkich rejonach świata z wyłączeniem Antarktyki.

Latimeria najgłębiej zanurza się za dnia, aby uniknąć zbyt dużego nasłonecznienia. Nocą, kiedy wyrusza na łowy, może pojawiać się na głębokości 17-50 m. Bardzo ważna dla przetrwania latimerii jest temperatura wody – musi mieścić się w przedziale 14-22^oC. W idealnych dla siebie warunkach może unosić się i opadać na zmianę. Aby jednak absorbować wystarczające ilości tlenu, musi co jakiś czas pływać w chłodnej, dobrze natlenionej wodzie.

Pokrewieństwo z innymi zwierzętami

Latimerie należą do gromady ryb mięśniopłetwych. Oznacza to, że są one ściśle powiązane z wczesnymi czworonogami (Tetrapoda) oraz rybami dwudysznymi.

Charakterystyka

Wygląd

Cechą charakterystyczną ryb z rodzaju Latimeria jest żuchwa połączona podwójnym stawem z czaszką. Dzięki temu, w trakcie polowania, potrafi podnosić górną część głowy. Nie posiada ona jednak typowej szczęki górnej – funkcję tę pełnią silne kości podniebienia, wyposażone w zęby.

Rozmiary

Ryby te osiągają imponujące rozmiary – mogą mierzyć nawet 2 m długości i ważyć ok. 90 kg. Przeważnie jednak spotyka się osobniki mierzące 1,2-1,5 m, osiągające maksymalnie 80 kg.

Mózg

Powiedzieć, iż latimeria ma niewielki mózg, byłoby niedomówieniem. Mózg latimerii zajmuje bowiem jedynie 2% objętości jamy czaszkowej. W przypadku dorosłych ryb ważących kilkadziesiąt kilogramów, mózg (lokalizowany w tylnej części czaszki) waży kilka gramów (ok. 3)

Nie jest to jednak rekord, gdyż jak wiemy, ryby raczej do zbyt lotnych zwierząt nie należą. Pomińmy może rekiny, które mają największe mózgi ze wszystkich ryb (w końcu są drapieżnikami, więc muszą przechytrzyć swoją zdobycz, ale dla przykładu samogłów czyli mola (Mola mola), której długość dochodzi do 3 metrów a waga do 2 ton, w przypadku osobnika o wadze 200 kg ma mózg wielkości orzeszka, który waży… ok. 4 gramów.

Płetwy

Płetwa ogonowa zbudowana jest trójdzielnie i dodatkowo zwieńczona została dodatkową, niewielką, miękką płetwą. Dzięki ogonowi ryba może nagle przyspieszać. Płetwy parzyste (odpowiedniki kończyn u kręgowców lądowych) osadzone zostały na silnie umięśnionych, ruchomych trzonach. Podobnie zbudowana jest także płetwa odbytowa i grzbietowa tylna. Płetwy parzyste służą zwierzęciu do wiosłowania, dlatego w czasie spokojnego pływania ryba rusza nimi naprzemiennie.

Zmysły

Oczy latimerii dostosowane zostały do widzenia nocnego, dlatego są bardzo czułe na światło. Swą rolę mogą odgrywać dzięki błonie odblaskowej, która umożliwia widzenie w ciemnej wodzie. Dodatkowo z przodu pyska widoczne są 3 otwory prowadzące do tzw. narządu rostralnego, w którym znajduje się specjalna substancja. Umożliwia ona prawdopodobnie wyczuwanie zmian w polu elektrycznym.

Prymitywny kręgowiec

Latimerie nie posiadają kręgosłupa, ale tzw. strunę grzbietową, co świadczy bezsprzecznie o ich prymitywnej budowie. Struna grzbietowa została zastąpiona przez kręgi u wczesnych czworonogów.

Kolor

Afrykański gatunek Latimeria chalumnae pokryty jest niebieskimi łuskami, które prawdopodobnie są formą kamuflażu. Latimeria menadoensis ma kolor brązowy. U obu gatunków występują dodatkowo białe plamki, tworzące u każdego osobnika unikalny wzór.

Dieta

Latimerie to drapieżnicy oportunistyczni, polujący na najłatwiejszą w danym momencie zdobycz. Najczęściej polują na kałamarnice, mątwy, ryby nitkodziobcowate (Nemichthyidae), małe rekiny oraz gatunki żyjące w najgłębszych częściach raf i na wulkanicznych zboczach.

Ofiarę namierza za pomocą wspomnianego narządu rostralnego. Wyłapuje dzięki niemu zmiany w polu elektrycznym, wywołane obecnością potencjalnej ofiary. Aby zoptymalizować skuteczność tego „systemu namierzania”, latimeria często zmienia pozycję ciała: pływa głową w dół, brzuchem do góry, a nawet do tyłu.

Naukowcy podejrzewają, że ich umiejętności przetrwania wiążą się z możliwością spowalniania metabolizmu. Oznaczałoby to, że latimerie mogą zapadać w płytką postać hibernacji, co zmniejszałoby na pewien czas ich zapotrzebowania żywieniowe.

Rozmnażanie

O trybie życia tych ryb nie wiadomo zbyt wiele. Dowiedziono jednak, że są to zwierzęta jajożyworodne. Samice mogą jednorazowo urodzić od 5 do nawet 25 młodych. Po narodzinach małe latimerie są w pełni ukształtowane i samodzielne.

Trudno powiedzieć coś więcej na temat rozrodu latimerii. Podejrzewa się jedynie, że dojrzałość płciową osiągają późno – w ok. 20 roku życia. Ciąża natomiast trwać może 13-15 miesięcy.

Odkrycie

Przez wiele lat sądzono, że ryby z rodzaju Latimeria wyginęły w tym samym czasie co dinozaury, czyli pod koniec ery mezozoicznej – ok. 65 mln lat temu. Pierwsze skamieniałe szczątki tych ryb odkryto w wieku XIX.

Znalezisko opisał szwajcarski zoolog i paleontolog Jean Louis Rodolphe Agassiz. Na podstawie budowy ogona, zakończonego pustymi promieniami płetwowymi, naukowiec stworzył nazwę Coelacanthiformes, po polsku brzmiącą „celakantokształtne”. Współcześnie nazwa ta odnosi się do konkretnej grupy ryb, nie tylko do latimerii.

Latimeria i dinozaury, czyli wielkie zdziwienie

W pierwszej połowie wieku XX, a konkretniej w roku 1938, podróżnik Hendrik Goosen powrócił swym statkiem do portu East London z wyprawy nad wody RPA. Na pokładzie znajdowała się złowiona przez niego niezwykła błękitna ryba, którą podróżnikowi trudno było porównać do jakiejkolwiek innej.

Rybę odkupiła od niego kustosz muzeum w East London – Marjorie Eileen Doris Courtenay-Latimer. Pani kustosz zasięgnęła porady specjalisty, profesora Jamesa Leonarda Brierley’a Smitha. Stwierdził on bez zastanowienia, że jest to ryba celakantokształtna. Znalezisku nadał nową nazwę – Latimeria na cześć Marjorie Eileen Doris Courtenay-Latimer. Przełomowe odkrycie przyczyniło się do powstania pojęcia żyjącej/żywej skamieniałości.

Profesor Brierley Smith oglądając szkic sporządzony przez Courtenay-Latimer, stwierdził, iż „byłby mniej zdziwiony, gdyby spotkał na ulicy żywego dinozaura”.

Lata 50.

W latach pięćdziesiątych (1952 r.) wyłowiono drugą latimerię (którą na początku nazwano Malania anjouanae na cześć ówczesnego premiera RPA, Daniela François Malana ), co całkowicie uciszyło głosy sceptycyzmu.

Lata 80.

W 1988 roku pojawiły się pierwsze fotografie latimerii w ich naturalnym środowisku.

Lata 90.

W roku 1991 zidentyfikowano latimerię koło Mozambiku, a w 1995 r w pobliżu Madagaskaru.

W 1997 roku dokonano kolejnego niezwykłego odkrycia, tym razem w wodach Indonezji. Ryba wyglądem przypominała afrykańską latimerię, różnił ją jednak brązowy kolor łusek. Indonezyjską latimerię sklasyfikowano więc jako odrębny gatunek – Latimeria menadoensis.

Kolejne daty znalezisk, to lata:

• 2000 – nurkowie koło wybrzeży Południowej Afryki
• 2001 – wybrzeże Kenii
• 2003 – w całym roku 2003 niedaleko wybrzeża Tanzanii złowiono 22 latimerie
• 2004 – w pobliżu Madagaskaru złowiono największego dotychczas osobnika
• 2007 – złowiona w Indonezji latimeria przeżyła 17 godzin w basenie

Współcześnie zdarza się, że przypadkowi ludzie wyławiają kolejne okazy, ale prawo do ich poławiania mają zazwyczaj kolekcjonerzy i instytucje naukowe.

Szczegółowe dane

Latimeria

• Długość ciała: 1,2-1,8 m, max. 2 m (samice są większe od samców)
• Waga: 80-90 kg
• Długość życia: prawdopodobnie 80-100 lat

Latimeria – ciekawostki

• Na świecie istnieją tylko 2 (znane) gatunki latimerii i oba zagrożone są wyginięciem w stopniu krytycznym. Jest to zatem najbardziej zagrożony rodzaj zwierząt na świecie.
• Latimeria praktycznie jest nie do schwytania w ciągu dnia. Nocą, niezależnie od fazy Księżyca, staje się jednak łatwiejszą ofiarą.
• Ryby te są bardzo dobrze przystosowane do środowiska. Cecha ta jest uznawana za jeden z powodów ich bardzo powolnej ewolucji genomu. Wydaje się wręcz, że ewolucja ta przebiega u nich najwolniej spośród wszystkich znanych kręgowców.
• Wizerunek Latimeria menadoensism widniał na indonezyjskich znaczkach pocztowych.
• Nazwa Latimeria została nadana na cześć Marjorie Eileen Doris Courtenay-Latimer – kustosz muzeum miejskiego w East London.
• Populacja latimerii szacowana jest na nie więcej niż 300 osobników. Niektóre źródła podają szacunki nie przekraczające 500 osobników.

Polecamy

• Zwierzęta wymarłe
• Zwierzęta wymarłe w XX wieku
• Zwierzęta wymarłe w XXI wieku
• Wielkie wymieranie
• Historia wymierania gatunków