Kot domowy (Felis catus)

Zachowanie

Wykazuje aktywność zarówno za dnia, jak i w nocy, chociaż u większość osobników przeważa nocny tryb życia. Czas na to poświęcony jest elastyczny i zróżnicowany, a więc może wykazywać aktywność rano i wieczorem, kiedy ludzie są w największym ruchu. Choć większość czasu spędza w pobliżu domu, przemieszcza się nawet kilkaset metrów od punktu centralnego swego areału.

Sen

Kot oszczędza energię poprzez sen, na który poświęca więcej czasu niż inne zwierzęta – im starszy kot, tym więcej śpi. Dziennie przesypia 12 – 16 godzin (średnio 13 – 14), ale nierzadko spędza na tym 20 godzin dziennie. W języku angielskim panuje określenie na krótkie okresy płytkiego kociego snu – cat nap. Podczas zwykłego snu występują okresy szybkiego ruchu gałek ocznych (faza REM) i gwałtowne ruchy mięśni, co sugeruje, że koty śnią.

Poziom uspołecznienia

Dzikie koty żyją samotnie lub tworzą kolonie wokół źródła pożywienia, ale między jednym i drugim biegunem istnieją inne możliwości. W stadach z reguły dominuje jeden osobnik, każdy kot posiada odrębny obszar, aktywne seksualnie samce dysponują największymi terytoriami (ok. 10 razy większe niż areały kocic, pokrywające się z areałami kilku potencjalnych partnerek). Granice oznaczają za pomocą moczu, kału i ocierania o przedmioty na wysokości głowy, pozostawiając zapach wydzieliny z gruczołów ulokowanych na pysku. Między poszczególnymi terenami występują neutralne obszary, na których koty widują się ze sobą i witają bez wszelkich konfliktów. Poza nimi konfrontujące się ze sobą koty reagują niezbyt przyjemnie – najpierw wpatrują się w siebie, następnie syczą i warczą. Jeśli próba odstraszenia nie pomoże, dochodzi do krótkich, ale brutalnych walk.

Mimo współistnienia w koloniach, koty nie mają społecznych strategii przetrwania, ani świadomości zbiorowej (mentalności stadnej), przez co zawsze polują samotnie.

Wokalizacje (dźwięki) kotów

Kot stosuje wiele wokalizacji mających na celu komunikację: mruczy, syczy, warczy, chrząka i miauczy na wiele sposobów, ale w przeciwieństwie do kotów dzikich, kot domowy jest raczej milczący. Mowa werbalna współgra z mową niewerbalną; kot może kłaść uszy i ogon, rozluźniać całe ciało, ugniatać łapami podłoże. Wszystkie zachowania podobnego rodzaju są wskaźnikami nastroju.

Szczególnie ważnym elementem sygnalizacyjnym są uszy oraz ogon. Podnosząc ogon kot przyjaźnie się wita, uszy położone wskazują na wrogość. Ogon wskazuje również na pozycję zwierzęcia w społecznej hierarchii – osobniki dominujące rzadziej je podnoszą od osobników uległych. Formą powitania jest również wzajemne dotykanie nosami, stosowane również jako rodzaj czułości.

Słabo uspołeczniony – samotnik z wyboru

Pomimo całej gamy zachowań świadczących o umiejętności życia w grupie, koty są raczej słabo uspołecznione, w szczególności starsze osobniki, które często przejawiają wrogość nowo narodzonym kociętom – gryzą je i drapią. Koty i psy są uważane za naturalnych wrogów, ale mogą żyć razem, jeśli ich socjalizacja przebiegła prawidłowo.

Generalnie, życie blisko człowieka i innych zwierząt pomaga mu w adaptacji społecznej, może bowiem wyrażać swoją sympatię względem właściciela (i nie tylko) zwłaszcza wtedy, gdy już od kociaka wpajano mu określone zachowania w sposób konsekwentny. Sugerowano nawet, że relacja kot – człowiek dla tego pierwszego jest substytutem relacji dziecko – matka, a całe życie kota to przedłużenie okresu dzieciństwa. Istniała również teoria głosząca, że niektóre dźwięki wydawane przez kota względem człowieka przypominały płacz głodnego niemowlęcia, co podświadomie nie pozwalało człowiekowi na zlekceważenie prośby o pokarm.

Drapieżny czyścioch

Koty są znane ze swego zamiłowania do czystości, spędzają bowiem wiele godzin na lizaniu futra. W efektywnym usuwaniu zanieczyszczeń bardzo pomaga szorstki język, zawierający liczne wypustki. Charakteryzują się sztywnością i składem chemicznym – tworzy je keratyna. W wyglądzie i działaniu przypomina zatem szczotkę do włosów.

Sporo kotów, zwłaszcza długowłosych, tworzy w swoim żołądku tzw. kłaczki (słynna scena z filmu „Shrek 2” powinna dobrze zobrazować sytuację), z włosów „wylizanych” podczas czyszczenia. Kępy futra mają wydłużony kształt i mogą mieć długość ok. 2 – 3 cm. Ludzie zapobiegają temu poprzez regularną pielęgnację sierści grzebieniem lub twardą szczotką. Niektóre osobniki rozwijają nawet kompulsywne zachowania zwane łysieniem psychogennym.

Walki kotów

W walkach udział chętniej biorą samce, najczęstszą przyczyną ich prowokowania jest konkurowanie o kocice; w bitwach o względy płci przeciwnej wygrywa z reguły cięższy kocur. Innym powodem wszczynania bójek są trudności w ustaleniach terytorium na małej powierzchni (niewielki dom), w podobnych sytuacjach o areał walczą także kocice, które bronią zaciekle młodych. Ryzyko wyeliminowania agresywnych zachowań, w wielu przypadkach, zmniejsza się poprzez sterylizację, co oznacza, że za owe działania odpowiadają hormony płciowe.

Podczas walki koty stają się groźne i nieobliczalne. Stroszą futro i wyginają grzbiet w łuk, aby pozornie zwiększyć gabaryty. Uszy mogą być skierowane ku dołowi, albo tyłowi, by uniknąć uszkodzenia ucha wewnętrznego i nasłuchiwać wszelkich zmian, gdy koncentracja skupia się na tym, co dzieje się przed wojownikiem. W trakcie walki i przed nią wydaje głośne dźwięki i pokazuje zęby, starając się zastraszyć przeciwnika. Bitwa zazwyczaj składa się z uderzeń przednimi łapami w pysk i korpus, do akcji wkraczają także zęby. Bójka toczy się często w parterze, kiedy silniejszy kot drapie przeciwnika po brzuchu tylnymi nogami.

Poważne urazy należą do rzadkości, ponieważ starcia są z reguły krótkotrwałe, a przegrany ucieka z kilkoma zadrapaniami na pysku i uszach. Samce walczące o prawo do kopulacji są o wiele bardziej bezwzględne, a urazy obejmują głębokie rany kłute i szarpane prowadzące czasem do zakażenia, a w ostateczności śmierci na skutek zaniedbań ze strony właściciela. Ugryzienia są, prawdopodobnie, główną przyczyną przenoszenia wirusa nabytego niedoboru immunologicznego kotów, powodującego rozwinięcie tak zwanego kociego AIDS.

Aktywne seksualnie kocury, na przestrzeni lat, zdobywają liczne blizny na uszach i pysku.