Jeżozwierze (Hystricidae)

Jeżozwierze, jeżozwierzowate (Hystricidae)

„Jeżozwierz to taki duży jeż”

Grucha – gangster z komedii „Chłopaki nie płaczą” stwierdził, że jeżozwierz to „taki duży jeż”. Oba gatunki nie są jednak ze sobą spokrewnione, a jeżozwierz z pewnością w Polsce nie występuje, co bardzo obrazowo wytłumaczył swemu koledze drugi gangster z Pomorza – Fred.

Systematyka

• Gromada: ssaki
• Podgromada: ssaki żyworodne
• Rząd: gryzonie
• Rodzina: jeżozwierze

W rodzinie jeżozwierzy zawarto 3 rodzaje:

• Hystrix – obejmuje gatunki występujące w Afryce, Azji i Europie
  
• Trichys – jedyny żyjący przedstawiciel to skąpolec malajski (Trichys fasciculata)
• Atherurus – obejmujący gatunki występujące w Afryce i Azji

Do rodzaju Hystrix należą:

• Hystrix javanica
• Hystrix pumila
• Jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata)
• Jeżozwierz grubokolcy (Hystrix crassispinis)
• Jeżozwierz grzebieniasty (Hystrix africaeaustralis)
• Jeżozwierz indyjski (Hystrix indica)
• Jeżozwierz malajski (Hystrix brachyura)
• Jeżozwierz sumatrzański (Hystrix sumatrae)

Do rodzaju Atherurus należą:

• Jeżatka afrykańska (Atherurus africanus)
• Jeżatka długoogonowa (Atherurus macrourus)

Występowanie

Jeżozwierze zamieszkują tropikalne i umiarkowane strefy Europy Południowej, Azji, Afryki oraz obu Ameryk. Żyją w lasach, na wzgórzach, na pustyniach, na sawannach. Niektóre gatunki żyją na drzewach, jednak większość toczy swój żywot pośród skał, na terenach do 3700 m.n.p.m.

Charakterystyka

Wygląd

Jeżozwierz to chodząca twierdza, otoczona z każdej strony kolcami. Ich długość i kolor jest zależny od gatunku i wieku danego osobnika. Są to zmodyfikowane na przestrzeni tysięcy lat włosy pokryte grubymi płytkami keratynowymi, osadzone w mięśniach. U większości gatunków kolce ułożone są w pęki (klastry), natomiast u ursonowatych – nadrzewnych jeżozwierzy (Erethizontidae) pojedyncze kolce przeplatają się z miękkim włosiem.

Kiedy zwierzę jest spokojne, kolce leżą, natomiast w przypadku kontaktu z nimi w sytuacji zagrożenia lub zaskoczenia stawia je w pion, a zwierzę biegnie na wroga lub okręca się wokół własnej osi. Jego kolców boją się nawet najwięksi drapieżnicy Afryki: lew (Pantera leo) i hiena. W przypadku straty kolca, na jego miejsce odrasta nowy. Kolce służą również jako kamuflaż pośród traw i zarośli.

Jeżozwierz jest raczej ciemno ubarwiony z akcentami jasnymi (kolce są często dwukolorowe). Przednia część ciała i pyszczek są ciemnobrązowe, ciemnoszare lub czarne. Im bliżej ogona, tym dłuższe i jaśniejsze kolce. Niezmiernie rzadko zdarza się biały osobnik. Łapy są krótkie, ale mocno owłosione. Oczy małe, ciemne. Niektóre gatunki (np. jeżozwierz północnoamerykański – urson) bardziej przypominają bobra (Castor). Razem z nim i z kapibarą (Hydrochoerus hydrochaeris) jeżozwierz tworzy trio największych żyjących gryzoni (największa jest kapibara).

Dieta i tryb życia

Jeżozwierz to typowy roślinożerca: zjada liście, gałązki, rośliny takie jak tulejnik czy koniczyna. Zimą straty substancji odżywczych rekompensuje sobie spożywaniem kory drzew. Ursony wspinają się na drzewa w poszukiwaniu pokarmu, natomiast jeżozwierz afrykański (Hystrix cristata) w ogóle nie wspina się – szuka jedzenia na ziemi.

Zwierzęta te prowadzą raczej nocny tryb życia, ale czasem żerują za dnia. W Kenii jeżozwierze uznawane są za szkodniki i stały się przysmakiem tubylców.

Rozmnażanie

Kiedy samiec chce zdobyć partnerkę, buduje norę 5 razy większą niż zazwyczaj, aby zrobić na niej wrażenie. Samiec spryskuje swą wybrankę moczem i paraduje przed nią, dzwoniąc swoimi kolcami. Kiedy samica nie jest gotowa do kopulacji, strząsa z siebie mocz i odchodzi. W przypadku zgody, przed stosunkiem płciowym, samica wywija swój ogon, zakrywając kolce, aby nie pokaleczyć partnera.

Samica wydaje jeden miot rocznie. Ciąża trwa ok. 2 miesięcy. Na świat przychodzi od 1 do 4 młodych (zależnie od gatunku). Przed porodem samica wyściela norę trawą i liśćmi, aby legowisko było wygodne. Nowo narodzone jeżozwierze nie maja twardych kolców – są pokryte miękkim włosiem. Oczy otwierają zaraz po urodzeniu, a po tygodniu są w stanie wyjść z gniazda.

Kolce stopniowo rozwijają się i twardnieją. Po 2 – 3 tygodniach spożywają pokarm stały. Samce pomagają samicom w opiece nad dziećmi. Po ok. 2 miesiącach młody jeżozwierz potrafi żyć samodzielnie. Dojrzałość płciową samice osiągają w 12 miesiącu życia, natomiast samce – w 24 miesiącu.

Żaden gatunek jeżozwierza nie jest narażony na wyginięcie.

Szczegółowe dane/wymiary

Jeżozwierze (Hystricidae)

• Długość: 25 do 36 cm (ursony są najmniejszymi jeżozwierzami)
• Długość ogona: 20 – 25 cm
• Waga: 5,4 – 16 kg
• Długość życia: 5 – 7 lat na wolności, do 21 lat w niewoli
  

Jeżozwierze – ciekawostki

• W starożytności wierzono, że jeżozwierz potrafi swoimi kolcami „strzelać” do intruza.
• Wbity w skórę kolec powoduje spory ból i intensywny wyciek ropy. Ofiarami jeżozwierzy często padają psy domowe.
• Złapany jeżozwierz wydaje stłumione chrząkanie, podobne do świńskiego.
• Jeżozwierze są na ogół monogamistami, a zmiana partnera wiąże się z zahamowaniem rozrodu.
• „Jeżozwierz” to tytuł wydanej w 2007 roku piosenki polskiego zespołu Lipali.
• Jeżozwierze, jak na gryzonie, żyją bardzo długo. Pod tym względem prześciga je tylko golec (Heterocephalus glaber) – gryzoń z rodziny kretoszczurów.

Polecamy:

• Jeże
• Gryzonie
• Wiewiórki
• Bobry