Jeleń olbrzymi, łoś irlandzki (Megaloceros giganteus)
Jeden z największych jeleniowatych jaki kiedykolwiek żył, a zarazem posiadacz największego poroża spośród znanych nam przedstawicieli tej rodziny. Nie bez powodu zatem jeleń olbrzymi otrzymał swą nazwę. Podkreśla ona z pewnością jego najbardziej wyraźne cechy – duże rozmiary ciała i „korony” (czyli poroża) wieńczącej jego głowę.
Czy ta „korona” mogła okazać się przekleństwem jelenia olbrzymiego? W jaki sposób kostny twór w postaci łopatowatego poroża mógł przyczynić się do wyginięcia całego gatunku? Na te pytania postaramy się odpowiedzieć w artykule.
Klasyfikacja
- Gromada: ssaki
- Rząd: parzystokopytne
- Rodzina: jeleniowate
- Rodzaj: Megaloceros
- Gatunek: jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus)
Datowanie i występowanie
Większość odkrytych szczątków jelenia olbrzymiego datowana jest na ok. 11 000 lat temu, ale pierwsi przedstawiciele tego gatunku pojawili się na naszej planecie ok. 400 000 lat temu, czyli w okresie plejstoceńskim. Najmłodsze odnalezione pozostałości tego potężnego ssaka ocenia się natomiast na ok. 7700 lat.
Przeważającą część kości jelenia olbrzymiego wykopano z ziemi irlandzkiej, ale zwierzęta te nie były ściśle związane z tą krainą. Przebywały bowiem w całej Europie, a także północnej Azji i Afryce.
Charakterystyka
Wygląd
Ten imponujących rozmiarów ssak mierzył ok. 2 m wysokości w kłębie i mógł osiągać ciężar 540-600 kg (największe znane osobniki mogły ważyć nawet 700 kg i więcej). Swymi gabarytami przypominał więc współczesne łosie z podgatunku alaskańskiego (Alces alces gigas).
Charakterystyczną cechą tego stworzenia było ogromne poroże, osiągające maksymalną rozpiętość 3,65 m. Piękne łopaty nie należały jednak do lekkich – mogły ważyć nawet 40 kg.
Funkcje poroża
Tak potężnego poroża nie spotkamy dzisiaj u żadnego zwierzęcia. Z pewnością robiłoby niesamowite wrażenie na obserwujących. Pojawia się jednak pytanie, po co jeleniowi olbrzymiemu aż tak duże i ciężkie poroże? Teorii na ten temat powstało kilka.
Jedna z hipotez głosi, że pod wpływem działania doboru płciowego poroże stawało się coraz większe – samce używały ich w walkach o dostęp do samic. W pewnym momencie stało się ono tak niewygodne (np. niemożność pochylania i przekręcania głowy), że jelenie nie były w stanie prowadzić normalnego żywota, co w konsekwencji doprowadziło do ich wymarcia.
tephen Jay Gould w roku 1974 udowodnił jednak, że wielkość poroża jelenia olbrzymiego była proporcjonalna do wielkości ciała, ale nie wyklucza to faktu, że rozmiar poroża miał znaczący wpływ na powodzenie rozrodcze (im większe łopaty, tym większa atrakcyjność dla samic, co wiązałoby się z przekazywaniem swoich genów).
Według wcześniejszych wyników badań, położenie poroża uniemożliwiało walki między samcami. Pomagałoby za to w prezentowaniu go samicom i straszeniu rywali. Wbrew jednak tej hipotezie, w roku 1987 Kitchener udowodnił, że poroże jeleni olbrzymich służyło im nie tylko do straszenia innych samców i przyciągania partnerek, ale również do walk. Udało się również ustalić, że jelenie te zrzucały poroże cyklicznie – nowe pojawiało się w czasie sezonu godowego.
Naukowcy stwierdzili, że w niekorzystnych warunkach środowiskowych masa ciała oraz poroże jelenia olbrzymiego były mniejsze, niż u przeciętnych osobników. Nie wydaje się jednak, aby różnice te były skrajne.
Przyczyny wymarcia
Przez długi czas za główną przyczynę wyginięcia gatunku uznawano gigantyczne poroże (pomijano w tych teoriach jednak kwestię stosunku wielkości poroża do ogólnej wielkości ciała).
Współcześnie sugeruje się, że jedną z przyczyn wymarcia jelenia olbrzymiego były polowania ze strony pierwszych ludzi. Mimo to wpływ człowieka na zniknięcie jelenia olbrzymiego z eurazjatyckiego krajobrazu nie jest do końca jasny.
Spora część naukowców uważa, że ostateczną przyczyną wyginięcia gatunku okazały się zmiany klimatu i, co za tym idzie, zmiana szaty roślinnej. Spożywane do tej pory pokarmy roślinne przestały istnieć, a nowe nie nadawały się do jedzenia przez te potężne ssaki. Niektóre badania sugerują, że nie chodziło jednak o rodzaj pokarmu, ale raczej o jego ilość – z czasem pożywienia dla jeleni mogło być coraz mniej.
W roku 2000 Silvia Gonzalez, Andrew Kitchener oraz Adrian Lister opublikowali artykuł, w którym napisali, że zmniejszenie gęstości lasów w późnym plejstocenie zmniejszyło liczbę ważnych pokarmów roślinnych. To z kolei doprowadziło do zmniejszenia gabarytów poroża (będącego ważnym elementem doboru płciowego) i całego ciała. Skutkiem tego mogło być powolne wymieranie jeleni olbrzymich.
Zatem zmniejszenie poroża to tylko skutek, a nie przyczyna upadku gatunku. Najnowsze, odkryte na Syberii szczątki jelenia olbrzymiego (datowane na 7700 lat temu) nie wykazały jednak spadku składników odżywczych. Pochodzą one z regionu o klimacie kontynentalnym, gdzie zmiana szaty roślinnej (jeszcze?) wtedy nie nastąpiła.
Szczegółowe dane/wymiary
Jeleń olbrzymi (Megaloceros giganteus)
- Wysokość w kłębie: 2 m
- Waga: 540-600 kg, największe osobniki mogły ważyć 700 kg i więcej
- Rozpiętość poroża: do 3,65 m
- Waga poroża: do 40 kg
- Datowanie: 400 000-7700 lat temu
- Okres: Środkowy plejstocen – środkowy holocen
- Występowanie: Eurazja, północna Afryka
Jeleń olbrzymi, łoś irlandzki – ciekawostki
- Jeleń olbrzymi posiadał największe poroże spośród wszystkich znanych przedstawicieli rodziny jeleniowatych.
- W języku angielskim jeleń olbrzymi zwie się irish elk – „irlandzki łoś”.
- Jeleń olbrzymi widnieje na herbie Irlandii Północnej.
- Bogaty zbiór szkieletów jeleni olbrzymich można podziwiać w Muzeum Historii Naturalnej w Dublinie.
- Jeleń olbrzymi został wybrany przez Long Now Foundation na potencjalnego kandydata do odrodzenia we współczesnych ekosystemach.
- Mechanizm ewolucyjny, według którego zmiany zachodzące w organizmach nie wynikały z doboru naturalnego, ale pod wpływem wewnętrznej lub zewnętrznej „siły napędowej” w obrębie grupy (rodu) nosi nazwę ortogenezy. W przeszłości jeleń olbrzymi uznawany był za idealny przykład ortogenezy. Uważano bowiem, że w obrębie tej grupy zwierząt wewnętrznym, liniowym rozwojem obciążone było poroże, które w pewnym momencie osiągnęło gigantyczne rozmiary. Według tej teorii poroże jeleni olbrzymich było tak duże, że zwierzęta nie mogły ich unieść lub zaplątywały się w gałęzie drzew, co znacznie wpłynęło na ich wymarcie.
Polecamy
Poroże z pewnością utrudniało mu poruszanie się po gęstym lesie. Oglądałem kiedyś film dokumentalny głównie o mamutach ale był w nim fragment w którym ludzie polując na Megalocerosa zagonili go w właśnie gęsty las i tam zabili rzucając w niego włóczniami(albo czymś podobnym do włóczni tylko bardziej prymitywnym).
Fajny artykuł
Pozdrawiam 🙂
To był jeden z odcinków „Wędrówek z bestiami”.
Moim skromnym zdaniem wielkość poroża nie miała wpływu na wyginięcie (wyginęły dlatego bo poroże było coraz większe i nie mogły się z nim poruszać nawet po łące), ponieważ gdy większe poroże oznaczało wygrane walki o samice to rosło ono dopóty nie ograniczało poruszania się i funkcjonowania, bo jeśli poroże stałoby się na tyle duże, aby przeszkadzać w przemieszczaniu się a tym bardziej walce to osobnik nie wygrałby żadnej walki, a więc nie przekazałby swoich genów kolejnym pokoleniom i w ten sposób wydaje mi się, że wzrost poroża zostałby zatrzymany, a w razie konieczności nawet uwsteczniony (jeśli np. w gęstych lasach byłoby więcej pożywienia to osobniki o mniejszym porożu lecz w lepszej kondycji pokonywały by osobniki słabe z dużym porożem gdyż jako ogólnie większe potrzebowałyby większej ilości pożywienia)