Ordowik (Paleozoik)

Ordowik (ang. Ordovician) to drugi okres ery paleozoicznej. Jest to czas kolejnych zmian w dziejach ziemi, dalszy rozwoju organizmów, ale również wielkich wymierań. Z pewnością jest to okres, o którym nie zostało jeszcze wszystko powiedziane, a nasza planeta nie przypominała wówczas tej, którą znamy dziś. Ordowik, to jeden z mniej znanych okresów geologicznych w historii Ziemi.

Przez większą część ordowiku warunki globalne były tak duszne, jak w poprzednim okresie kambryjskim; temperatura powietrza mogła sięgać 48 °C, a temperatury morza mogły osiągnąć nawet 43 °C na równiku. Pod koniec ordowiku klimat był jednak znacznie chłodniejszy, ponieważ czapka lodowa utworzyła się na biegunie południowym, a lodowce pokrywały sąsiednie masy lądowe.

Tektonika płyt przenosiła kontynenty ziemi w dziwne miejsca; na przykład znaczna część tego, co później stanie się Australią i Antarktydą, znajdowało się w ordowiku na półkuli północnej.

Skąd nazwa?

Ordowik to nazwa pochodząca od jednego z celtyckich plemion – Ordowic (ang. Ordovices) – plemię zamieszkujące tereny Wielkiej Brytanii przed rzymską inwazją. Aktualnie ich ziemie to tereny Walii i Anglii. To właśnie na terenach niegdyś zamieszkałych przez celtyckie plemię znaleziono złoża skalne, które pozwoliły na wyróżnienie okresu, znanego dziś jako ordowik.

Spory?

Ordowik nie został wprowadzony do nauki geologii od początku. Adam Sedgwick (1785 – 1873, brytyjski geolog, pracujący w XIX wieku, jako pierwszy opisał Kambr) oraz Roderick Murchison (1792 – 1871, brytyjski geolog, odpowiedzialny za wprowadzenie do nauki okresu zwanego Sylur) początkowo umieszczali złoża skalne, dziś znane, jako wytworzone w czasie ordowiku, jako należące do kambru lub syluru.

Jednak Charles Lapworth (1842 – 1920, angielski geolog) w 1879 zdefiniował właśnie ordowik, w celu rozstrzygnięcia sporu dwóch naukowców. Uznał, że fauna kopalna w spornych dotąd warstwach znacznie różni się od systemów kambryjskich i sylurskich i umieścił je w opisanym przez siebie systemie. Międzynarodową aprobatę ordowik uzyskał jednak dopiero 1960 roku, czyli cztery dekady po śmierci jego odkrywcy. Wtedy też został przyjęty przez Międzynarodowy Kongres Geologiczny, jako oficjalna część (okres) ery paleozoicznej.

Ordowik – czas trwania

Ordowik rozgraniczył dwa okresy, które wcześniej usiłowały go wcielić. Rozpoczyna się wraz z końcem kambru i jest wypierany przez sylur. Trwa łącznie około 41,2 miliona lat. Rozpoczyna się około 485,4 miliona lat temu, a kończy 443,8 miliona lat temu.

Trudne początki, trudne zakończenia: wielkie wymieranie

Ordowik rozpoczyna się niezbyt fortunnie dla ówczesnej fauny i flory. Wszystko za sprawą wielkiego wymierania, zwanego wymieraniem kambryjsko-ordowickim. Na przełomie tych dwóch okresów (ok. 485,4 miliona lat temu) miało miejsce pierwsze wielkie wymieranie ery paleozoicznej. Niestety, ocalała fauna i flora nie mogła zbyt długo cieszyć się spokojem.

Końcem ordowiku miało miejsce kolejne wielkie wymieranie, tym razem ordowicko-sylurskie. Szacuje się, że w okresie ordowiku mogło wyginąć nawet 60% wszystkich stworzeń morskich. Co ciekawe, prawdopodobnie około 467,5 miliona lat temu, czyli w samym środku ordowiku, naszą planetę zbombardowały duże meteoroidy. Brak jednak jakichkolwiek dowodów, żeby zdarzenie miało związek z którymkolwiek z wymierań.

Jakie zwierzęta? Fauna ordowiku

Ordowik to w dalszym ciągu dominacja morskich form życia. Przez większość ery dobrze miały się różnego rodzaju formy planktoniczne. W morzach i oceanach można było spotkać popularne trylobity, nie brakowało również różnego rodzaju ramienionogów, czy szkarłupni. Nowe formy życia jednak powoli wypierały te znane jeszcze kilka milionów lat wcześniej. Z czasem na przykład ramienionogi były wypierane przez głowonogi.

Na szczycie łańcucha pokarmowego w wodzie najprawdopodobniej mógł znaleźć się Orthoceras (wymarły rodzaj łodzikowca), czyli w tłumaczeniu „wielki róg”. Ten wymarły głowonóg kształtem przypominał stożek, z przodu miał wypustki, przywodzące nieco na myśl znane dzisiaj ukwiały. Skamieniałości tego stworzenia znaleziono między innymi na terenie Morza Bałtyckiego, w wodach dzisiejszej Szwecji. Występowały również w Polsce – obecne tereny Gór Świętokrzyskich.

Większość ordowiku to bujny rozkwit życia. Wytworzyły się bardziej złożone łańcuchy pokarmowe, a fauna morska była nawet czterokrotnie bardziej zróżnicowana, niż w erze poprzedniej (kambr).

Niestety, wielkie wymieranie, które miało miejsce na przełomie drugiej i trzeciej ery paleozoiku, spowodowało, że większość opisywanych gatunków wymarła, chociaż część gatunków powoli czekała na swój moment, aby w kolejnych okresach dominować w wodach, czy później nawet na suchym lądzie.

Pierwsze ryby?

Już podczas kambru pojawiły się mięczaki, które w czasie ordowiku stawały się coraz bardziej zróżnicowane. Na naszej planecie pełzały pierwsze ślimaki (których ośrodkiem życia wówczas była woda), małże i wiele innych. Ciekawym aspektem jednak wydaje się pojawienie pierwszych kręgowców. Początkowo sądzono, że w ordowiku pojawiły się pierwsze ryby, jednak ostatnie odkrycia pozwalają sądzić, że ryby owszem, były, jednak część z nich zamieszkiwała ziemskie wody jeszcze w kambrze. Jednak pierwsza ryba szczękowa pochodzi właśnie z późnego ordowiku.

Roślinność (flora) ordowiku

W oceanach życie rozwijało się bardzo dobrze, jednak rośliny zdecydowały się przypuścić atak na suchy ląd. Szacuje się, że poza morzem żyły już pierwsze mchy i pojawiały się również grzyby – jako jednymi z pierwszych grzybów lądowych mogły pojawić się grzyby mikorytyczne, czyli rodzaj grzybów symbiotycznych.

Mikoryza, mykoryz (mycorrhiza) to zjawisko polegające na współżyciu korzeni lub nasion roślin naczyniowych z grzybami.

To właśnie te grzyby mogły pomóc w kolonizacji lądów, poprzez wprowadzenie symbiozy. Dzięki „połączeniu sił” różnych gatunków składniki mineralne były dostępne dla komórek roślinnych. Oprócz grzybów florę lądową mogły stanowić również mchy.

Z kolei w oceanach, podobnie jak w kambrze mogły dominować zielone algi. Szacuje się, że to właśnie ich ewolucja mogła skolonizować lądy.

Klimat

Początkiem ordowiku klimat był stosunkowo ciepły. W związku z tym poziom wód był zdecydowanie wyższy niż w kambrze i dopiero w połowie okresu zaczął się powoli stabilizować. Za wysokie temperatury było odpowiedzialne wysokie stężenie dwutlenku węgla. Koniec Ordowiku, czyli wielkie wymieranie było spowodowane prawdopodobnie właśnie zmianami klimatycznymi. Najpopularniejszą teorią jest zlodowacenie ziemi, po którym nastąpiła krótkotrwała epoka lodowcowa. Zmiany były spowodowane najprawdopodobniej obniżeniem zawartości dwutlenku węgla w atmosferze.

Ziemia

Gondwana oraz dzisiejsza Ameryka Północna i Europa w ordowiku najprawdopodobniej były w większości przykryte płytkimi morzami. Pojawienie się wody nad kontynentami powodowało powstawanie płytkich mórz, które sprzyjały rozwojowi organizmów.

Dzięki temu dziś w niektórych miejscach wciąż można jeszcze odnaleźć węglany wapnia, pochodzące właśnie z ordowiku – osady zbierały się głównie w miejscach twardych oraz stosunkowo niewielkich szczelinach. Razem z postępem ordowiku pojawiały się również zlodowacenia.

Ślady lodowców widać szczególnie na terenie dzisiejszej Afryki i Ameryki Południowe, które wówczas znajdowały się najbliżej bieguna południowego i w związku z tym zostały najbardziej pokryte lodem.

Szczegółowe dane

Ordowik 485,4–443,8 mln lat temu

• Średnia temperatura: ok. 16 °C (2 °C powyżej średniej obecnej temperatury)
• Poziom wód oceanicznych powyżej obecnego poziomu: 180 m; wzrost do 220 m i spadek do 140 m pod koniec ordowiku
• Zawartość tlenu: 13.5 % (68 % obecnego poziomu)
• Zawartość dwutlenku węgla: ok. 4200 ppm (15 razy więcej niż w czasach przedindustrialnych)

Polecamy

• Kambr
• Trias
• Jura
• Kreda
• Wymieranie – wielka piątka