Ichtiozaury (Ichthyosauria)

Ichtiozaury (Ichthyosauria)

Pływające gady o budowie ciała i wzorcach zachowań podobnych do delfina. Posiadają długą i skomplikowaną historię, ale i tak nikt nie dowie się już, jak wyglądał ich proces ewolucji i czemu w ogóle zajęły środowisko wodne.

Klasyfikacja

• Gromada: zauropsydy
• Podgromada: diapsydy
• Rząd: ichtiozaury

Datowanie

Rząd ichtiozaurów najbardziej rozrósł się w epoce mezozoiku. Prawdopodobnie pojawiły się 245 mln lat temu, a co najmniej jeden gatunek przetrwał do 90 mln lat temu, do początku kredy.

Z lądu do morza

W środkowym triasie ichtiozaury ewoluowały z grupy, jak dotąd, niezidentyfikowanych gadów lądowych, które przeniosły się w powrotem do wody, rozwijając się równolegle z przodkami współczesnych delfinów i wielorybów.

Okres największej różnorodności tych wodnych gadów przypadł na jurę, potem zostały zastąpione przez niespokrewnione z nimi wodne drapieżniki – plezjozaury (Plesiosauria), które opanowały wody naszej planety w okresie kredowym.

Uważa się, że ichtiozaury ewoluowały od archozaurów – ziemskich gadów żyjących jeszcze przed dinozaurami, które weszły do wody w okresie wczesnego triasu. Występowały we wszystkich wodach ówczesnego świata, a najlepiej zachowane szkielety w drobnoziarnistych formacjach skalnych odkryto na południu Niemiec.

Charakterystyka

Ichtiozaury mierzyły średnio 2 – 4 m długości, choć niektóre gatunki były o wiele mniejsze lub o wiele większe. Według szacunków Ryosuke Motani, mierzący ok. 2,4 m stenopteryg (Stenopterygius), ważył ok. 163 – 168 kg, natomiast dochodzący do 4 m długości Oftalmozaur (Ophthalmosaurus icenicus) mógł osiągać 930 – 950 kg.

Głowa i wydłużony uzębiony pysk przypominały budową współczesne małe walenie. Stworzone były do szybkiego pływania, podobnie jak tuńczyk. Niektóre okazy mogły wykonywać głębokie zanurzenia tak, jak współczesne walenie.

Często ich zachowania przypominały współczesne ssaki morskie, np. często wynurzały się, aby nabrać powietrza. Kończyny nabrały kształtu płetw, a po wielu analizach znalezionych skamieniałości okazało się, że posiadały również płetwy grzbietowe. Kończyny-płetwy były używane nie tyle do napędzania, ale do utrzymania kierunku i stabilizacji ciała w trakcie przemieszczania się. Dwupłatowy ogon przypominał ogony współczesnych rekinów.

Ichtiozaury miały cechy delfinów, żarłaczy śledziowych (lamnowatych) i tuńczyków, dzięki czemu wszystkie gatunki były do siebie podobne pod względem działania organizmu (np. termoregulacja) i niszy ekologicznej, w jakiej funkcjonowały.

Ichtiozaury miały chyba największe oczy spośród wszystkich zwierząt. Dawało im to doskonały wzrok w słabym świetle, przewagę nad innymi stworzeniami w trakcie nurkowania, bowiem mogły przebywać na najciemniejszych poziomach wód i polować na kalmary.

Nauka wiele odkryła na temat wzroku tych wodnych drapieżników, ponieważ odnaleziono mnóstwo skamieniałości zawierających wielkie kostne „talerze” wewnątrz oczodołów zwanych pierścieniami twardówki. Ta część ciała pomogła paleontologom oszacować kształt i wielkość gałek ocznych ichtiozaurów.

Zewnętrzna powierzchnia oka była prawie płaska (podobnie u ryb), co zapobiegało zakłóceniom w trakcie pływania (załamania światła ograniczające widzenie, itp.). Spiczasty, wąski pysk był w kształcie podobny do współczesnego delfina butlonosego (Tursiops truncatus) lub krokodyla słodkowodnego (Crocodylus johnsoni). Pysk „przecinał” wodę i łapał zdobycz niczym nożyczki, a silne, stożkowate zęby australijskich ichtiozaurów wskazują, że żywiły się różnego rodzaju zwierzętami wodnymi: rybami, belemnitami i amonitami.

Dieta

Ichtiozaury żywiły się przede wszystkim ówczesnymi głowonogami, krewnymi dzisiejszych kałamarnic – belemnitami, natomiast niektóre wczesne ichtiozaury miały zęby przystosowane do kruszenia skorupiaków. Poza głowonogami przepadały za rybami. Kilka większych gatunków posiadało ciężkie i mocne szczęki oraz zęby, które wskazują, że polowały na mniejsze gady.

Rozmnażanie

W przeciwieństwie do jajorodnych dinozaurów, ichtiozaury należały do zwierząt żyworodnych.

Mimo, iż były gadami, a ich przodkowie wykluwali się z jaj, żyworodność nie jest niczym nienaturalnym w ich przypadku. Niektóre wodne stworzenia muszą/ musiały składać jaja na lądzie (np. żółwie lub niektóre węże morskie) lub rodzić żywe młode w wodach powierzchniowych (wieloryby, delfiny).

Biorąc pod uwagę opływowy kształt ciała ichtiozaurów i, co za tym idzie, przystosowanie wyłącznie do środowiska wodnego i szybkiego pływania, byłoby im niebywale trudno przenieść się na ląd w celu złożenia jaj.

Krokodyle, większość żółwi i niektóre jaszczurki kontrolują płeć potomstwa manipulując temperaturą otoczenia, w którym znajdują się jaja (zwierzęta te nie posiadają chromosomów determinujących płeć). Żyworodne gady nie regulują płci podczas okresu inkubacji.

Ostatnie badania 94 żyworodnych gadów, ptaków i ssaków sugerują, że kontrola genetyczna płci ma rację bytu. Niewykluczone, że kontrola genetyczna płci występowała u ichtiozaurów, mozazaurów (Mosasauridae) i innych wymarłych gadów morskich.

Wrogowie naturalni

Naturalnymi wrogami ichtiozaurów były rekiny oraz inne ichtiozaury. W okresie jurajskim polowały na nie plezjozaury oraz morskie krokodylomorfy (Crocodylomorpha).

Odkrycie

Stworzenie podobne do ichtiozaurów opisano już w pod koniec XVII wieku (1699 r.), na podstawie pozostałości odnalezionych w Walii. Pierwsze kręgi pokazano w 1708 roku i uznano je za „pamiątkę” po Potopie. Pierwszy komplety szkielet odnalazła w 1811 roku Mary Anning w Lome Regis (dzisiejsze Jurrasic Coast). Ta znana paleontolog odkryła 3 różne gatunki ichtiozaura.

W 1905 roku podczas wyprawy kierowanej Przez Johna C. Merriama z Uniwersytetu Kalifornia, finansowanej przez Annie Montague Alexander (tzw. Ekspedycja Saurian), znaleziono 25 okazów w centrum Nevady (USA), która – w triasie – była płytkim morzem. Kilka okazów przejęło Muzeum Paleontologii Uniwersytetu Kalifornijskiego.

Wybrane gatunki ichtiozaurów.

• Cymbospondyl (Cymbospondylus) – jeden z największych i najstarszych ichtiozaurów.
• Ekskalibozaur (Excalibosaurus costini) – nazwa pochodzi od legendarnego miecza króla Artura – Excalibura.
• Eurinozaur (Eurhinosaurus longirostris) – bardzo przypominał dzisiejszą rybę piłę (Pristis pristis).
• Grippia – najlepiej zachowany szkielet tego ichtiozaura został zniszczony podczas II wojny światowej.
• Ichtiozaur (Ichthyosaurus) – „rybi jaszczur” żyjący w okresie jury.
• Kalifornozaur (Californosaurus perrini) – żył na obszarze dzisiejszej Kalifornii.
• Miksozaur (Mixosaurus) – gatunek, który może być brakującym ogniwem między gadami lądowymi a ichtiozaurami.
• Malawania – ichtiozaur bardzo podobny do delfina, żyjący we wczesnej kredzie.
• Oftalmozaur (Ophthalmosaurus) – gad oceaniczny, wyróżniający się ogromnymi oczami.
• Omphalosaurus – jego przynależność do rzędu ichtiozaurów jest wątpliwa.
• Platypteryg (Platypterygius) – jeden z nielicznych ichtiozaurów, który przetrwał do okresu kredowego.
• Szonizaur (Shonisaurus) – największy odkryty gatunek ichtiozaura (15 – 21 m długości).
• Szastazaur (Shastasaurus) – żywił się głowonogami bezszkieletowymi.
• Temnodontozaur (Temnodontosaurus) – kształtem przypominał delfina.
• Utatsuzaur (Utatsusaurus) – najstarszy odkryty gatunek ichtiozaura.
  

Inteligencja i zachowania stadne

Inteligencja ichtiozaurów nie była zbyt wielka. Ich mózgi nie były zbyt duże i wydłużone, jak u współczesnych gadów zmiennocieplnych. Miały prawdopodobnie dość dobrze rozwinięte kresomózgowie, duże płaty odpowiedzialne za przetwarzanie bodźców wzrokowych, niezby duże płaty węchowe i mały móżdżek.

Często zakłada się, że ichtiozaury żyły w grupach i przejawiały zachowania społeczne. Istnieją również pewne przesłanki, że  występował u nich dymorfizm płciowy. Odkryte szkielety wskazują bowiem na dwa morfotypy (odrębne morfologicznie jednostki – w tym wypadku wskazujące na samce i samice).

Założenie o stadnych zachowaniach nie ma jednak zbyt dobrego poparcia w dotychczasowych odkryciach.

Szczegółowe dane i wymiary

Ichtiozaury (Ichthyosauria)

Wymiary

• Długość: 2 – 21 m (śr. 2 – 4 m)
• Masa: 163 – 950 kg
  

Występowanie

• Wszystkie wody zalewające Ziemię w erze mezozoiku
• Datowanie: 245 – 90 mln lat temu
• Okresy: trias, jura, kreda
  

Ichtiozaury (Ichthyosauria) – ciekawostki

• Jedna ze skamielin ichtiozaura zawiera cały zarys ciała oraz tkanki płetwy grzbietowej. Niektóre okazy nie są pojedyncze, a… podwójne, bowiem odkryto osobniki ciężarne.
• Szacuje się, że ichtiozaury mogły pływać z prędkością ok. 40 km/h.
• Te wodne gady były stałocieplne, co jest domeną ssaków. Miały możliwość generowania ciepła endotermicznie, co pomagało im przetrwać w chłodniejszych wodach.
• Ichtiozaury miały ogromne oczy, dzięki którym mogły polować w ciemnościach i na dużych głębokościach. Współcześnie równie dużymi oczami może pochwalić się kałamarnica kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni) i kałamarnica olbrzymia (Architeuthis dux).
• W 1977 roku odkryto największy jak dotąd gatunek ichtiozaura – szonizaura. Jego 17-metrowy szkielet znajduje się w Nevadzie i jest to jedyny komplety szkielet tego wymarłego gada morskiego.
• Wielu naukowców zastanawia ogromna zbieżność ewolucyjna między ichtiozaurami a rybami. U tych drapieżnych gadów wyodrębniła się płetwa grzbietowa i ogon, które de facto nie miały z czego powstać. Gady te posiadły bowiem lądowych przodków nieposiadających płatów na ogonie, ani żadnych struktur na grzbiecie, z których mogły wytworzyć się typowo „rybie” części ciała.

Polecamy:

• Mozazaury
• Plezjozaury
• Pliozaury
• Kronozaur
• Dinozaury
• Kreda
• Jura
• Trias
• Walenie
• Wieloryby
• Delfiny