Wargacz, aswal (Melursus ursinus) – „leniwy” niedźwiedź
Ten długowłosy przedstawiciel rodziny niedźwiedziowatych jest wspaniałym wspinaczem i pływakiem. Pod względem gabarytów daleko mu go grizzly, mimo to potrafi stawić czoła potężnym drapieżnikom. Zawdzięcza to agresywnemu usposobieniu i dużej odwadze. Ze względu na kilka cech (o nich poniżej), początkowo uważany był za krewnego… leniwców. Stąd jego angielska nazwa – leniwy niedźwiedź (ang. sloth bear).
Klasyfikacja
- Gromada: ssaki
- Rząd: drapieżne
- Rodzina: niedźwiedziowate
- Rodzaj: Melursus
- Gatunek: wargacz
- Nazwy: wargacz leniwy, wargacz, aswal
W obrębie gatunku sklasyfikowano 2 podgatunki:
Melursus ursinus ursinus
Występuje w Indiach, głównie na terenach zalesionych. Zajmuje również niezbyt szerokie obszary Nepalu (południowe pasy nizinnych lasów i łąk graniczących z Indiami). Kilka zamkniętych populacji może przebywać jeszcze w Bangladeszu.
Melursus ursinus inornatus
Na przełomie wieku XIX i XX podgatunek ten występował na obszarze całej Sri Lanki, ale wzmożona uprawa kawy i herbaty przyczyniła się do znacznego zmniejszenia populacji. W związku z tym obecnie spotkać go można tylko w północnych i wschodnich nizinach. Od swych kuzynów z Indii odróżnia go znacznie krótsza sierść i mniejsze gabaryty. Czasem brakuje także charakterystycznego znaku na klatce piersiowej.
Charakterystyka
Wygląd
Na pierwszy rzut oka aswal jest podobny do niedźwiedzia himalajskiego, jednak istnieją między nimi duże różnice. Wargacz porośnięty jest długim, kudłatym futrem, głowę wieńczy jasny pysk a łapy wyposażone są w białe pazury. Pysk wargacza jest długi i gruby, w jego wnętrzu występują małe szczęki.
Charakteryzują go także ruchliwe wargi, które może wywijać do samego nosa. W uzębieniu brakuje górnych siekaczy, dzięki czemu jest w stanie pochłaniać duże ilości swego ulubionego pokarmu – owadów. Mniejsze niż u innych niedźwiedzi są natomiast przedtrzonowce i trzonowce, ponieważ wargacz nie żuje zbyt często pokarmu.
Łapy są nieproporcjonalnie duże do wielkości ciała. Wyposażone zostały w sierpowate i tępe pazury, które mogą mierzyć nawet 10 cm długości. Tylne kończyny są bardzo silne i zbudowane w taki sposób, że zwierzę może przyjąć niemal dowolną pozycję. Imponujący jest także ogon, osiągający długość 16-17 cm. Na szczycie szerokiej głowy widnieją bardzo duże, oklapnięte uszy.
Wargacz waży średnio 130 kg, wysokość w kłębie wynosi 60-90 cm, a długość ciała 1,4-1,9 m. Samice są mniejsze od samców i posiadają bardziej obfite owłosienie między łopatkami. W umaszczeniu występuje wyłącznie głęboka lub zrudziała czerń
Na klatce piersiowej widoczny jest białawy wzór w kształcie litery „V” lub „Y” (podobne oznaczenia są cechą charakterystyczną niedźwiedzia himalajskiego i malajskiego). Sierść, jak już wspomnieliśmy, jest bardzo długa i gęsta choć gatunek ten przebywa w ciepłym klimacie. Na karku oraz między łopatkami tworzy okazałą kryzę osiągającą nawet 30 cm długości. Brzuch jest natomiast prawie pozbawiony owłosienia.
Dieta
Wargacz został wyspecjalizowany w łapanie owadów, głównie termitów i mrówek, które namierza za pomocą węchu. Kiedy dociera do kopca, niszczy go swymi pazurami, aby dostać się do dna budowli. Następnie wkłada pysk i wydmuchuje resztki pyłu (zamyka przy tym nozdrza), po czym zasysa owady niczym odkurzacz. Charakterystyczny dźwięk temu towarzyszący można usłyszeć z odległości ok. 180 m.
W przeciwieństwie do innych niedźwiedzi wargacze nie żerują w grupach, rzadko także polują na ssaki. Czasem jednak uzupełniają dietę o rośliny i owoce. Ponadto przepadają za miodem; matki poszukujące pożywienia dla potomstwa mieszają plastry miodu z półstrawionym owocem chlebowca chempedak i kleiszczem smakowitym. Z takiej mikstury powstaje twarda, ciemnożółta masa przypominająca chleb. Niektórzy rdzenni mieszkańcy Indii uważają ją za przysmak.
Podczas jedzenia wargacze wydają głośne odgłosy sapania i mlaskania, które słyszalne są w promieniu 100 metrów.
Zachowanie
Porusza się powoli, jednak w sytuacji zagrożenia może być szybszy od człowieka. Choć wydaje się niezdarny, w rzeczywistości jest świetnym wspinaczem. Od najmłodszych lat potrafi wejść na wysokie drzewo. Nad ziemią żeruje i odpoczywa, ale nie ucieka na drzewo przed wrogiem. Jeśli intruz wchodzi w drogę matce z młodym, pierwszym jej odruchem jest umieszczenie potomstwa na drzewie. Trzeba bowiem pamiętać, że wargacz ma nie byle jakich wrogów. Zaliczają się do nich tygrysy, lamparty i inne niedźwiedzie.
Potrafi wspinać się po gładkich powierzchniach, a nawet wisieć głową do dołu niczym leniwiec. Dobrze pływa – woda to ważny element jego życia. Terytorium zaznacza poprzez zdrapywanie kory oraz ocieranie się o różne obiekty. Nie zapada w sen zimowy, lubi natomiast odpoczywać w ciągu dnia w legowisku zbudowanym na gałęziach. Podczas pory deszczowej przenosi się do jaskini.
Wargacz to zwierzę głównie nocne, ale matki z młodymi są bardziej aktywne za dnia.
Niedźwiedź ten potrafi emitować różne odgłosy. Gary Brown sklasyfikował ponad 25 różnych dźwięków wargacza.
Rozmnażanie
Rozpoczęcie okresu rozrodczego zależne jest od siedliska danej populacji. W Indiach niedźwiedzie te rozmnażają się od kwietnia do czerwca, porody przypadają zatem na grudzień i początek stycznia. Na Sri Lance wargacze rozmnażają się natomiast w dowolnej porze roku. Samice rodzą zazwyczaj w jaskiniach lub w norach przysypanych głazami. Na świat przychodzi jedno lub dwa młode (rzadko trzy). Noworodki są ślepe, oczy otwierają po ok. miesiącu.
Przez pierwsze miesiące niedźwiadki przemieszczają się na grzbiecie matki. Kiedy osiągną ok. 1/3 jej wielkości, zaczynają poruszać się na własnych nogach. W porównaniu do innych gatunków niedźwiedzi młode wargacze rozwijają się bardzo szybko: już po około 5 tygodniach zaczynają chodzić, a pełną niezależność osiągają po 24-36 miesiącach. Dojrzałe płciowo stają się w ok. 3 roku życia. Samica rodzi średnio co 2-3 lata.
Wargacz a człowiek
Wargacze traktują ludzi jako potencjalnych drapieżników. Reakcje niedźwiedzia na człowieka (ryk, a następnie próba stratowania) przypominają te wywołane przez lamparta lub tygrysa. Choć swoje pazury wykorzystuje przeważnie do niszczenia kopców termitów, może ich użyć w obronie przed ludzkim intruzem. Według zapisków kapitana Williamsona (autora publikacji pt.: Oriental Field Sports) wargacze rzadko zabijały ludzi od razu, za to żuły kończyny aż do krwawej miazgi. Jeden z osobników był jednak odpowiedzialny za śmierć 12 osób i okaleczenie kolejnych 24.
Choć podobnych historii jest wiele, wargaczy nie uznaje się za ludożerców. Na podstawie statystyk wykazano jednak, że aswale zabiły więcej ludzi niż niedźwiedź himalajski.
Theodore Roosevelt zaryzykował stwierdzenie, że niedźwiedzie te są groźniejsze od niedźwiedzi amerykańskich – baribali.
Większość zarejestrowanych ataków była wywołana przez pojedyncze osobniki. Do zdarzeń tych dochodziło najczęściej na polach uprawnych w lasach i przydomowych ogrodach. Wydaje się, że przynajmniej część z kilkuset tych ataków była wynikiem konkurencji o pożywienie i terytorium.
Szczegółowe dane i wymiary
Wargacz, aswal (Melursus ursinus)
- Długość ciała z ogonem: 150-190 cm
- Długość ogona: 15-18 cm
- Pazury: 10 cm
- Wysokość w kłębie: 60-90 cm
- Waga: samce: 80-192 kg, samice: 55-124 kg
- Długość życia: 40 lat w niewoli
Samice są mniejsze od samców i mają więcej futra na plecach (włos futra do 30 cm długości).
Wargacz (Melursus ursinus) – ciekawostki
- Na początku niedźwiedzia tego sklasyfikowano jako krewnego południowoamerykańskich leniwców. Stąd angielska nazwa Sloth bear. Przyczyną takiej klasyfikacji były m.in. długie, jasne pazury oraz brak górnych siekaczy.
- U większości wargaczy zęby są w złej kondycji ze względu na rzadkie ich używanie.
- Wargacz posiada najdłuższy ogon spośród wszystkich członków rodziny niedźwiedziowatych.
- Wargacz, jako jedyny niedźwiedź, posiada długą sierść na uszach.
- Wargacz potrafi wyczuć larwy termitów i mrówek ulokowane nawet 90 cm pod ziemią.
- Dzięki sporym rozmiarom, dużym kłom i agresywnemu usposobieniu wargacz potrafi skonfrontować się z dużymi niebezpiecznymi zwierzętami, takimi jak tygrysy, nosorożce i słonie.
Polecamy
