Waran wielki (Varanus giganteus) – największa jaszczurka Australii

Waran wielki (Varanus giganteus)

Największa jaszczurka Australii

Ten pstrokaty jaszczur, choć okazały i skuteczny w czasie polowania na mniejsze i większe zwierzęta, wykazuje dużą rezerwę względem ludzi. Szkoda, bowiem ujrzenie go na własne oczy z pewnością byłoby przeżyciem równie wielkim, jak on sam. Oto największa jaszczurka Australii, jedna z największych jaszczurek świata oraz bliski krewny smoka z Komodo – waran wielki.

Klasyfikacja

• Gromada: gady
• Rząd: łuskonośne
• Podrząd: jaszczurki
• Rodzina: waranowate, warany
• Rodzaj: Varanus
• Gatunek: waran wielki

Występowanie i siedliska

Waran wielki zajmuje tereny na zachód od Wielkich Gór Wododziałowych. Występuje zatem w centralnej, południowej i zachodniej Australii oraz na Terytorium Północnym. Widywany jest także na wyspie Barrowa, ulokowanej na północny zachód od wybrzeży Australii.

Preferuje obszary suche, ponieważ na piaszczystym podłożu łatwiej kopać nory. Poza tym spotykany jest na terenach skalistych, w wąwozach, na półpustynnych sawannach, w jaskiniach i szczelinach skalnych. Ze względu na dużą nieśmiałość względem ludzi, unika zabudowań i obszarów zurbanizowanych.

Charakterystyka

Wygląd

Osiąga maksymalnie ponad 2 m długości, ale średnio mierzy ok. 1,75-2 m. Maksymalny ciężar warana wielkiego dochodzi do 15 kg, ale najcięższe jaszczurki z tego gatunku mogą ważyć ponad 20 kg. Ze względu na swe gabaryty uznawany jest za największą jaszczurkę Australii. Mimo to posiada szczupłą sylwetkę; jest więc mniej masywny od największej współczesnej jaszczurki świata – warana z Komodo (Varanus komodoensis) oraz innych przedstawicieli rodziny. Daleko mu również rozmiarami do największej jaszczurki, jaka żyła na terenie Australii – Megalanii.

Skóra ma kolor kremowy, ale z wiekiem ciemnieje do odcieni brązu (czasem zmieszanych z czerwienią). Ciało, razem z ogonem, pokrywają jasne cętki tworzące tzw. plaster miodu. Formują one unikalny dla każdego osobnika wzór, dzięki któremu można rozpoznawać konkretne jaszczurki.

Jadowitość

Od roku 2005, dzięki naukowcom z Uniwersytetu w Melbourne wiemy, że zarówno waran wielki, inne waranowate oraz gady z podrzędu Iguania mogą być w pewnym stopniu jadowite. Wcześniej sądzono, że ukąszenia tych zwierząt są po prostu bardziej podatne na infekcje wywołane bakteriami zawartymi w ślinie gadów.

Z czasem jednak badaczom udało się ustalić, że te nieprzyjemne skutki ukąszenia są wynikiem łagodnej odmiany toksyny. Objawami zatrucia śliną warana jest m.in. gwałtowny miejscowy obrzęk, który pojawia się w ciągu kilku minut od ugryzienia oraz zaburzenia krzepnięcia krwi.

Dieta

Zalicza się do jaszczurek mięsożernych, ale nie jest zbyt wybredny pod względem preferencji żywieniowych. Poluje na małe ssaki, ptaki, inne jaszczurki, zjada także jaja żółwi oraz owady. Ponoć największe osobniki są w stanie upolować małego kangura, wombata, a nawet samotnego psa dingo – nie wiadomo jednak, czy są to informacje potwierdzone. Kiedy jaszczur złapie ofiarę, potrząsa nią mocno dopóki ta nie umrze, a następnie (w przypadku mniejszych) połyka ją w całości.

Podobnie do swych kuzynów z rodzaju Varanus poluje poprzez śledzenie ofiary, którą wcześniej namierza za pomocą długiego, rozwidlonego języka odbierającego sygnały chemiczne z powietrza. Podobną technikę uskutecznia w okresie rozrodczym, aby odnaleźć partnera/partnerkę do kopulacji.

Z innymi waranowatymi łączy go również wysoka inteligencja. Przejawia się ona w zapamiętywaniu miejsc bogatych w pożywienie, do których wraca regularnie w trakcie żerowania.

Szybkość

Rozwija duże prędkości na długich dystansach, co wyraźnie odróżnia go od innych waranowatych. Osiąga prędkość dochodzącą do 40 km/h, pozwala mu to więc na pogoń za szybko poruszającymi się ssakami, takimi jak króliki.

Aby to osiągnąć, kończyny ustawia pod spód ciała, podobnie do ssaków. Potrafi również biegać tylko na tylnych nogach. Umiejętności te, połączone z bardzo dobrym wzrokiem, czynią z warana wielkiego niebywale skutecznego łowcę.

Zachowanie

Niezbyt często pokazuje się ludzkim oczom, ponieważ na ogół unika kontaktu z człowiekiem. W razie spotkania nie reaguje agresją, ale zwyczajnie wycofuje się. Z reguły chowa się w norze, którą sam wykopał. W tworzeniu jam jest wręcz specjalistą – potrafi ją stworzyć w zaledwie kilka minut. Może tego dokonywać dzięki długim pazurom, które dodatkowo umożliwiają mu wspinanie się na drzewa.

Otoczenie obserwuje jak… surykatka – staje na dwóch tylnych nogach podparty dodatkowo ogonem, aby mieć lepszy widok na terytorium. Zachowanie to jest dość powszechne wśród waranowatych, ale również ssaków takich jak wspomniane surykatki i kangury.

W przypadku zagrożenia gad zastyga w bezruchu. Leży wtedy płasko na ziemi do momentu, aż zagrożenie minie. Jeśli jednak napastnik go zauważy, waran ucieka. Przyparty do muru zacznie się jednak zawzięcie bronić pazurami, zębami i uderzeniami silnego ogona.

Zanim jednak przejdzie do ataku, zaczyna syczeć, a podgardle zaczyna „puchnąć” z nadmiaru powietrza (wypuszczane powietrze wywołuje z kolei głośne, gardłowe dźwięki). Może także z otwartą paszczą przybliżać się do napastnika, aby go wystraszyć swymi zębami lub „uraczyć” jadem zawartym w ślinie.

Rozmnażanie

Samce warana wielkiego są silnie terytorialne, dlatego będą walczyć z innymi osobnikami płci męskiej o prawo do kopulacji. W czasie walki jaszczurka staje na dwóch tylnych nogach próbując powalić przeciwnika. Rywal broni się ciosami ogonem, drapaniem i syczeniem.

Zaloty waranów wielkich bardzo przypominają rytuały innych waranowatych. Samiec liże i obwąchuje samicę, po czym dochodzi do kopulacji. Okres lęgowy ma miejsce między wiosną i początkiem lata. W tym czasie samice składają 8-11 jaj, które muszą być inkubowane przez ok. 8 miesięcy. Jaja waranów wielkich są jednak bardzo podatne na uszkodzenia, ponieważ ich skorupka jest cienka. Aby więc chronić lęg i utrzymywać stałą temperaturę otoczenia, w którym się znajduje, samice składają go w gniazdach termitów. Dzięki temu poziom wilgotności i temperatura utrzymywane są na stałym poziomie.

Szczegółowe dane

Waran wielki (Varanus giganteus)

• Długość ciała: 1,75-2 m (największe osobniki osiągają 2,3-2,5 m)
• Waga: 6-15 kg, max ok. 20 kg
• Długość życia: do 20 lat

Waran wielki (Varanus giganteus) – ciekawostki

• Waran wielki jest największą jaszczurką Australii i 4 największą jaszczurką świata, zaraz po smoku z Komodo, waranie papuaskim/krokodylowym (Varanus salvadorii) i waranie paskowanym/leśnym (Varanus salvator).
• Waran wielki stoi na wysokiej pozycji w wierzeniach Aborygenów. Ma on związek z totemami, a także symbolami w snach ludów australijskich. Tylko wybrani mogą jeść jego mięso, a tłuszcz używany jest do celów leczniczych oraz w czasie obrzędów.
• Waran wielki jest jednym z kilku gatunków zaliczanych do grupy tzw. Goanna. W jej skład wchodzi ok. 30 gatunków mięsożernych gadów z Australii i Azji Południowo–Wschodniej. Goanna zajmują czołowe miejsce w mitologii aborygeńskiej oraz w folklorze rdzennych mieszkańców Azji i Australii.
• Słowo Goanna pochodzić może od słowa „iguana”, jako pierwsze określenie europejskich osadników porównujących w ten sposób jaszczurki z Australii do tych z Ameryki Południowej. Możliwe również, że słowo goanna jest zapożyczeniem od nazwy leguaan – określenia używanego w stosunku do południowoafrykańskich waranów nilowych (Varanus niloticus).

Polecamy

• Jaszczurki
• Waran z Komodo
• Waran paskowany
• Waran papuaski
• Megalania
• Fauna Australii
  
• Iguana