Torbacze, workowce (Marsupialia)

Torbacze, workowce (Marsupialia)

Zwierzęta z torbami? Dla nas egzotyka, dla Australijczyków – norma. Dziś prezentujemy przegląd torbaczy, które ku zdumieniu wielu osób, nie występują jedynie w Australii…

Łacińskie słowo Marsupium oznacza po prostu „torba”. Łatwo domyślić się zatem do czego odnosi się nazwa naukowa torbaczy. Charakterystyczne torby lęgowe to jednak nie jedyna niezwykła cecha tej grupy ssaków. Wiele z nich może bowiem zaskoczyć lub rozbawić. Nie zmienia to jednak faktu, że torbacze to jedne z najciekawszych i bardziej egzotycznych (dla nas) zwierząt na naszej planecie.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Infragromada: ssaki niższe
• Nadrząd: torbacze
  

Występowanie – nie tylko Australia

Prawdą jest, że większość (70%) współczesnych torbaczy występuje w Australii, Nowej Gwinei i na okolicznych wyspach (236 gatunków). Pozostałe gatunki, a jest ich 100, zamieszkują natomiast Amerykę Północną (1 gatunek), Amerykę Środkową (13 gatunków) i Amerykę Południową (86 gatunków).

Zajmują rozmaite siedliska: lasy, lasy tropikalne, chaparral, sawanny, a nawet obszary miejskie (dydelf wirginijski na przykład chętnie poszukuje pożywienia w śmietnikach). Jedynym przedstawicielem torbaczy żyjącym na terenach, gdzie pada śnieg (Alpy Australijskie) jest drzewnica górska (Burramys parvus).

W zależności od gatunku, prowadzić mogą nadrzewny lub naziemny tryb życia. Kilka z nich, głównie wombatowate, tworzą także podziemne nory.

Charakterystyka ogólna

Większość torbaczy porusza się na 4 kończynach, np. wombaty i oposy. Spora część tych ssaków, głównie kangury i walabie (które należą do rodziny kangurowatych), potrafi jednak poruszać się na dwóch silnych i dużych nogach tylnych. Kończyny przednie zostały za to wyraźnie skrócone. Chwytne palce łap przednich u kangurowatych zostały dodatkowo zrośnięte.

Swą nazwę wspólną torbacze zawdzięczają oczywiście torbie lęgowej – marsupium, nazywanej czasem również komorą lęgową. U wszystkich samic torbaczy ulokowana ona jest na brzuchu, a wejście do niej znajduje się w górnej części, tuż pod klatką piersiową. Z tego też powodu kojarzona jest czasem z kieszenią. Niektóre ssaki workowate, takie jak wombaty i dydelf wirginijski (Didelphis virginiana), mają nieco inaczej zbudowaną torbę. Wejście marsupium znajduje się u nich tuż pod ogonem.

Torbacze mają bardzo dobry węch i słuch. Większość workowców porusza się po ziemi, wiele z nich to świetni wspinacze, a jeden – japok (Chironectes minimus) – potrafi pływać.

Prowadzą zazwyczaj zmierzchowy (aktywność o poranku i o zmierzchu) lub nocny tryb życia. Wyjątkiem jest mrówkożer workowaty (Myrmecobius fasciatus), który wykazuje aktywność dzienną.

Układ rozrodczy

Pod względem budowy układu rozrodczego torbacze bardzo różnią się od ssaków łożyskowych. Samice produkują swego rodzaju błonę płodową, zwaną pęcherzykiem żółtkowym. Jego zadaniem jest dostarczanie składników odżywczych rozwijającemu się zarodkowi.

Ciąża, w porównaniu do ssaków łożyskowych, trwa raczej krótko – 4-5 tygodni. Po tym czasie samica rodzi młode, które jest w bardzo wczesnej fazie rozwoju.

Wiadomo, że zarówno samce, jak i samice torbaczy posiadają stek (kloakę), który jest połączony z układem moczowo–płciowym. Do steku odprowadzane są niepotrzebne produkty przemiany materii wydalane przez nerki, a także niestrawione przez układ pokarmowy resztki pożywienia.

Dwa penisy i dwie pochwy

Samice torbaczy posiadają dwie pochwy, co przyczyniło się do rozdzielenia macicy na dwie komory. Mimo to obie pochwy posiadają tylko jedno wejście. Trzeci kanał, zwany pochwą środkową, wykorzystywany jest w czasie porodu.

Samce, przystosowane do budowy ciała samic, posiadają z kolei dwa penisy, a raczej jeden rozwidlony penis. Jego funkcją jest oczywiście wprowadzenie nasienia do pochwy samicy, nie jest on jednak połączony z układem moczowym. Ani samce torbaczy, ani stekowców nie posiadają natomiast kości prącia, występującej często wśród ssaków łożyskowych.

Narodziny

Młody torbacz rodzi się na bardzo wczesnym etapie rozwoju. Po narodzinach czołga się po ciele matki w kierunku torby, w której znajdują się sutki. Jest to przełomowy etap w życiu małych torbaczy – nie wszystkie dadzą radę dotrzeć na miejsce. Jeśli jednak misja ta powiedzie się, młode przyczepia się do sutka matki. Aby jednak to osiągnąć, musi przyjść na świat z dobrze rozwiniętymi kończynami przednimi i pyskiem, aby być w stanie pobierać pokarm od matki. Dzieje się to poprzez przyspieszony proces rozwoju głowy i kończyn, który u ssaków łożyskowych trwa o wiele dłużej. U małych torbaczy z czasem zaczynają się rozwijać także kończyny tylne i mózg.

Kiedy młode dostanie się do sutka, ten „puchnie” w jego jamie ustnej, aby młode nie mogło się od niego odczepić i, co za tym idzie, mieć ciągły dostęp do pożywienia. Okres „przyspawania” do sutka trwa kilka tygodni. Kiedy młode jest wystarczająco rozwinięte, może opuszczać torbę matki na krótki czas. Ponieważ jednak jest to nadal dla niego jedyne źródło ochrony, ciepła i pożywienia, wraca do niej regularnie i „mieszka” w niej.

Dieta

Każda grupa torbaczy ma nieco inaczej zbudowane zęby, jednak cechą charakterystyczną torbaczy jest większa ilość siekaczy, niż u ssaków łożyskowych.

Spotyka się torbacze owocożerne, mięsożerne, a także jedzące głównie liście (na przykład eukaliptusa) i nasiona.

Do torbaczy roślinożernych zaliczamy koalowate, wombatowate i kangurowate. Torbacze mięsożerne to przedstawiciele rzędu niełazowatych (Dasyuromorphia), do których zaliczany jest największy żyjący torbacz mięsożerny – diabeł tasmański (Sarcophilus harrisii). Wszystkożercami w obrębie nadrzędu są jamrajokształtne (Peramelemorphia), oposy karłowate (Phalangeriformes) i dydelfowate (Didelphidae), zwane również szczurami workowatymi.

Tryb życia

Torbacze prowadzą z reguły samotny żywot, wyjątkiem jest jedynie sezon godowy. W tym czasie samce i samice mogą kopulować z wieloma partnerami. Po zapłodnieniu każde idzie w swoją stronę.

Młode znajdują się wyłącznie pod opieką matek. Kangury i koale rodzą zazwyczaj jedno młode, ale u reszty torbaczy jednorazowo pojawia się kilka młodych. Torby torbaczy „wielodzietnych” są płytsze od toreb kangurów. Kiedy rodzeństwo jest na tyle samodzielne, że może chodzić, wychodzi z torby matki i wchodzi jej na grzbiet, aby nie obciążać zanadto płytkiej i ciasnej torby.

U niektórych gatunków młode mogą przebywać z matką nawet przez 2 lata, natomiast wiele małych kangurów mieszka w torbie samicy przez ok. 1 rok.

Szczegółowe dane

Torbacze, workowce (Marsupialia)

• Długość/Wysokość ciała: 4,5-210 cm
• Waga: 0,002-91 kg
• Długość życia: 1-26 lat w zależności od gatunku
• Liczba młodych w jednym miocie: 1-50

Torbacze, workowce (Marsupialia) – ciekawostki

• W nadrzędzie torbaczy sklasyfikowano 7 rzędów, 19 rodzin, 83 rodzaje i 336 gatunków.
• Przodkowie współczesnych torbaczy oddzielili się najprawdopodobniej od ssaków łożyskowych środkowej jurze. Nie ma na to jednak dowodów kopalnych.
• Najmniejszym żyjącym gatunkiem torbacza jest przedstawiciel niełazowatych z gatunku Ningaui timealeyi, największym jest natomiast samiec kangura rudego (Macropus rufus).
• Relacje ewolucyjne między ssakami łożyskowymi, stekowcami i torbaczami przez wiele lat były przedmiotem sporów. Większość cech morfologicznych, takich jak liczba i rozmieszczenie zębów, budowa układu moczowo–płciowego oraz dowody na poziomie genetycznym i molekularnym wykazały, że torbacze są bliżej spokrewnione z ssakami łożyskowymi, aniżeli ze stekowcami.
• Torbacze to w znacznym stopniu zwierzęta pożyteczne dla człowieka i przyrody w ogóle. Rozsiewają nasiona, zapylają rośliny oraz kontrolują populację owadów będących szkodnikami. Gatunki tworzące podziemne nory spulchniają glebę, a wszystkożercy tacy jak dydelf wirginijski (Didelphis virginiana) oczyszczają środowisko z padliny, gnijących owoców i innych odpadków.

Polecamy

• Australia
  
• Fauna Australii