Salamandra plamista (Salamandra salamandra)

Salamandra plamista, jaszczur plamisty, jaszczur ognisty (Salamandra salamandra)

Niech nie zwiedzie Was ich gadzi wygląd. Mimo, iż salamandry są łudząco podobne do jaszczurek, należą do gromady płazów. Poruszają się na 4 niezbyt długich nogach, a w chodzeniu pomaga im stosunkowo długi ogon.

Nazwa

Nazwa polska i łacińska salamandry sięgają rodowodem języka perskiego, w którym to nazwa ta oznacza „żyjącego w ogniu”, stąd między innymi nazwa jaszczur ognisty.

Klasyfikacja

• Gromada: płazy
• Rząd: płazy ogoniaste
• Podrząd: Salamandroidea
• Rodzina: salamandrowate
• Rodzaj: Salamandra
• Gatunek: salamandra plamista

Występowanie

Salamandra plamista to płaz występujący w środkowej i południowej części Europy. Przebywa na całym obszarze Francji, Szwajcarii i Lichtensteinu. Żyje na południu Polski, w Andorze, San Marino, w środkowych Włoszech (na Sycylii nie występuje). Spotykana w Słowenii i Chorwacji (poza północno-wschodnimi terenami). Żyje w Bośni i Hercegowinie, Czarnogórze, Macedonii, Albanii. Przebywa na prawie całym obszarze Grecji. W południowej Europie spotykana zatem w większości krajów. Poza Europą obserwowano ją w Syrii, Izraelu i Iranie. Nie potwierdzono natomiast jej istnienia na terenie Turcji.

Środowisko

Spotykana w lasach liściastych, mieszanych, rzadko w iglastych, na łąkach, polach uprawnych, pastwiskach, na zboczach skał, w małych formacjach leśnych. Preferuje tereny wilgotne lub bogate w zbiorniki wodne, ale nie jest to niezbędne dla jej życia, bowiem jest zwierzęciem lądowym. Dobrze przystosowuje się do wielu środowisk, nierzadko można na nią trafić we własnym ogrodzie. Bardzo lubi roślinność śródziemnomorską i lasy bukowe. Wybiera najczęściej tereny podgórskie między 800 m n.p.m., a 1087 m n.p.m.

Charakterystyka – największy płaz w Europie

Salamandra plamista jest największym płazem ogoniastym w Europie o krępym, cylindrycznym ciele (podobne do niej rozmiary osiąga (salamandra Waltla (Pleurodeles waltl)). Głowa jest szeroka, płaska i dosyć duża w stosunku do długości ciała. Pysk jest zaokrąglony, wyposażony w mocno wyłupiaste, czarne oczy. Po bokach głowy posiada parotydy – gruczoły przyuszne wyróżniające się jasnym zabarwieniem.

W szczęce rosą drobne zęby (dwa rzędy), natomiast na środku podniebienia widoczne jest nieco inaczej wyglądające uzębienie. Na środku grzbietu posiada dwa rzędy porów połączonych z gruczołami jadowymi. Jest to jeden z elementów obrony przed napastnikami.

Nogi są krótkie, masywne, zakończone krótkimi palcami, na przednich kończynach wyodrębniły się 4, na tylnych – 5 palców. Ogon dosyć długi, nie spiczasty, o okrągłym przekroju poprzecznym. Ponieważ salamandra żyje głównie na lądzie, między palcami nie wykształca się błona pławna.

Skóra

Skóra jest wilgotna i błyszczy się, a jej ubarwienie charakteryzuje się jaskrawymi plamami lub paskami. Kolor i wzór na ciele jest zróżnicowany, unikalny dla każdego osobnika. Skóra na spodzie ciała jest cieńsza od tej na grzbiecie i ma jednolity, szaro-czarny lub brązowo-czarny odcień.

Czasem zdarzają się osobniki melanistyczne (całkowicie czarne), łudząco podobne do salamandry czarnej (Salamandra atra). Szczęściarze mogą spotkać również osobnika albinotycznego (całkowicie białego). Rolą unikalnego dla każdej salamandry ubarwienie jest kamuflaż umożliwiający ukrycie się leśnym runie. Ponadto, w konfrontacji z drapieżnikiem informują go, że płaz nie nadaje się do jedzenia, ponieważ jest trujący.

Dymorfizm

Dosyć wyraźny dymorfizm płciowy – samice są większe od samców, masywniej zbudowane i posiadają nieco krótsze kończyny. Samce natomiast mają grubszy ogon u podstawy i wydatniejszą kloakę. Nie zaobserwowano natomiast różnić w ubarwieniu.

Jad

Jad ma gęsta konsystencję, jest biało-żółty i gorzki. Skutkiem zetknięcia z tą substancją jest uczucie pieczenia. Nie trzeba się obawiać zagrożenia życia ze strony jadu salamandry, ale działa on silnie drażniąco, zwłaszcza na oczy, zatem lepiej nie dotykać tego ogoniastego płaza.

Tryb życia

Prowadzi samotniczy tryb życia, ale często zimuje z wieloma osobnikami w jednym miejscu. Aktywna nocą, w sezonie rozrodczym samice funkcjonują również za dnia, a w deszczowe dni obie płcie są bardziej „ruchliwe”. Poza tymi wyjątkowymi sytuacjami, za dnia przebywa w norach lub pod kłodami. Często spotykana tam, gdzie rośnie mech. Poluje wyłącznie w nocy, albo w pochmurne dni. Upały to dla niej męczarnia, staje się wtedy ospała. Właściwie lato jest dla niej okresem najmniejszej aktywności.

Bardzo słabo pływa, tonie, jeśli nie może wydostać się ze zbiornika wodnego. Mimo tych niedociągnięć, nie ma wielu naturalnych wrogów. Największym zagrożeniem są ryby z rodziny łososiowatych i raki. Na przełomie października i listopada zapada w sen zimowy, choć zdarza się, że hibernuje się dopiero w grudniu. W cieplejsze zimowe dni przebudza się, całkowicie wychodzi z hibernacji już w marcu.

Odżywianie

Żywi się pierścienicami i ślimakami bezmuszlowymi. Jest wytrzymała na głód – potrafi przeżyć bez jedzenie kilka tygodni.

Gody i rozmnażanie

Gody odbywają się zależnie od klimatu – późną wiosną, latem lub jesienią. Na najcieplejszych obszarach występowania rozród ma miejsce nawet w zimowe miesiące. Widoczna jest zmiana zachowania: pobudzone samce intensywnie poszukują samic za pomocą wzroku i węchu. Nierzadko obserwuje się w tym czasie walki o partnerkę. Do kopulacji dochodzi na lądzie, albo w płytkiej wodzie. Samiec wchodzi pod samicę, łapie nogami jej tułów, unosząc na swoim grzbiecie. Wtedy dochodzi do uwolnienia spermatoforów (wielu plemników) przez samca; samica natomiast „wyłapuje” je wargami kloakalnymi. Do zapłodnienia jaja dochodzi w jajowodach.

Ciąża trwa ok. 5 miesięcy, a poród odbywa się z reguły na wiosnę, po hibernacji. Na przełomie kwietnia i maja samice zaczynają szukać dogodnego miejsca (z reguły spokojnego potoku lub płytkiej wody), w którym rodzą rozwinięte larwy. Czasem samica rodzi jaja, z których młode wylęgają się zaraz po porodzie. Poród jest trudny i ryzykowny, ponieważ matka musi przyjąć odpowiednią pozę – zanurza tylną część ciała wodzie, a – jak już wiadomo – salamandry nie potrafią dobrze pływać i przy zbyt silnym nurcie samica może utonąć. W jednym lęgu pojawia się 20 – 80 (najczęściej ok. 40) larw mierzących 22 – 37 mm długości.

Młode

Kijanki są błyszczące, plamkowane i mają skrzela zewnętrzne, natomiast głowa jest bardzo duża w stosunku do ciała. Ich przednie i tylne kończyny są dobrze wykształcone i, w przeciwieństwie do osobników dorosłych, posiadają płetwę ogonową. Od momentu przyjścia na świat polują (z zasadzki) na pierścienice i skorupiaki.

Żywią się także larwami muchówek. Ich temperament powoduje, że nierzadko pragną zapolować na zwierzęta wodne większe od nich samych. Większość czasu spędzają na dnie zbiornika wodnego, chowając się pośród roślinności i kamieni. Dorosłą postać, przez przeobrażenie, przybierają między lipcem, a sierpniem. W 2 roku życia ich ubarwienie również się zmienia, natomiast dojrzałość płciową osiągają 3 – 4 lat po przybraniu „dorosłych” barw.

Dane/wymiary

Salamandra plamista (Salamandra salamandra)

• Długość: 15 – 25 cm
• Masa: ok. 40 g
• Długość życia: ok. 10 lat na wolności, do 20 lat w niewoli

Ochrona.

Salamandra plamista (Salamandra salamandra) w Polsce jest gatunkiem ściśle chronionym, wymagającym ochrony czynnej.

Polecamy:

• Płazy
• Żaby