Plankton (planktós) – błąkający się

Plankton (planktós) – wędrujący…

Kiedy słyszymy słowo „plankton”, przed oczami pojawiają się nam stworzenia o dziwnej budowie, których rozmiary są wręcz mikroskopijne. Co ciekawe, to wraz z nimi przychodzą nam na myśl największe zwierzęta świata – wieloryby. Co mają ze sobą wspólnego? Jeśli ktoś jeszcze nie wie, to bez trudu znajdzie odpowiedź w artykule 🙂

Wielu przedstawicieli tej grupy jest rzeczywiście niewidoczna gołym okiem, ale są i tacy, których wielkość zbliżona jest do średniej ryby. Pod określeniem „plankton” kryją się bowiem różnorodne stworzenia ze wszystkich znanych królestw, a ich funkcje dla środowiska są większe, niż mogłoby nam się wydawać.

Jaka klasyfikacja?

Planktonem nie określa się konkretnej gromady zwierząt. Nazwy tej używa się w stosunku do organizmów żyjących w toni wodnej (otwartych wodach słonych i słodkich), które są zbyt małe i słabe, aby poruszać się pod prąd. W związku z tym przemieszczają się swobodnie wraz z ruchem wody.

Plankton to niektóre glony, bakterie, pierwotniaki, jamochłony, a nawet skorupiaki i mięczaki. Oznacza to, że do planktonu zaliczają się rozmaite stworzenia z różnych gromad oraz królestw.

Ta grupa organizmów jest źródłem pożywienia dla dużych zwierząt, takich jak wieloryby i ryby.

Plankton a podobne grupy organizmów

Nekton

W przeciwieństwie do planktonu, potrafi pływać pod prąd i panować nad pozycją ciała. Zaliczają się do niego takie organizmy wodne jak ssaki morskie, kalmary czy ryby.

Bentos

To osiadłe, pełzające organizmy, często penetrujące dno akwenu. Nazywanie ich planktonem jest uważane za błąd.

Co nie jest planktonem?

Do planktonu nie zaliczają się również duże wodorosty morskie, np. glony z rodzaju gronorostów. Trawa morska i rozmaite wielokomórkowe algi nazywane są pleustonem. Organizmy żyjące na błonce powierzchniowej wody (na granicy wody i atmosfery) klasyfikuje się natomiast jako neuston.

Występowanie

Plankton zamieszkuje morza, oceany, jeziora, stawy. Jego obfitość jest zmienna w ułożeniu poziomym i pionowym, uzależniona jest również od pory roku. Główną przyczyną tej zmienności jest natężenie światła. Wszystkie ekosystemy organizmów planktonowych uzależnione są nie tylko od energii słonecznej, ale również od ilości pokarmu.

Choć największa liczba stworzeń planktonowych występuje na powierzchni wody, spotykamy go na każdym poziomie. W głębinach, gdzie światła słonecznego jest najmniej, zooplankton i bakterioplankton spożywa tonący materiał organiczny, który powstał w bardziej produktywnych wodach powierzchniowych (ang. marine snow – „morski deszcz” szczątków organicznych, spadających z górnych warstw wody).

Rodzaje planktonu

Grupę tych organizmów podzielić można na 3 rodzaje:

Zooplankton (gr. zoon – „zwierzę”)

W grupie tej dokonano również podziału na 2 grupy. Przedstawiciele bentosu i nektonu, które w larwalnych lub młodocianych stadiach rozwoju mają postać planktonu nazywamy meroplanktonem (np. ślimaki, małże). Organizmy typowo planktonowe, które przez całe życie mają tę samą formę określamy mianem holoplanktonu. Pierwszą grupę spotyka się najliczniej na obszarach przybrzeżnych w określonych porach roku. Ich występowanie jest bowiem uzależnione od okresu rozrodczego danego organizmu. W skład holoplanktonu wchodzą natomiast przedstawiciele praktycznie wszystkich gromad królestwa zwierząt, m.in. meduzy.

Najważniejszymi przedstawicielami zooplanktonu są skorupiaki. Na przykład widłonogi z gatunku kalanus są ważnym elementem diety śledzi, a młodociane formy gatunku szczętek (in. krylu) – krylu antarktycznego – są podstawą menu finwali i płetwali błękitnych pływających w Oceanie Antarktycznym. Walenie te migrują w miejsca, w których dochodzi do tarła tych skorupiaków, aby najeść się do syta.

Niesamowitym jest fakt, że największe zwierzę świata – płetwal błękitny – osiąga ogromne rozmiary tylko dzięki spożywaniu tych niewielkich zwierząt.

Fitoplankton (gr. phyton – „roślina”)

Głównym elementem fitoplanktonu są glony: okrzemki (gromada jednokomórkowych glonów), Coccolithophorids i bruzdnice. Fitoplankton słodkowodny składa się zazwyczaj z alg zielonych, również obejmujących okrzemki, ale też sinice i niektóre bruzdnice. W oceanach ilość fitoplanktonu uzależniona jest od zmian temperatury powierzchniowej wody.

Bakterioplankton

Zarówno bakterie, jak i grzyby pełnią ważną rolę w przetwarzaniu martwego materiału organicznego. Niektóre spośród tych słodko- lub słonowodnych mikroorganizmów (w tym sinice) wyłapują azot z wody i łączą go z tlenem tworząc amoniak lub inne składniki niezbędne dla rozwoju fitoplanktonu. Choć niewiele wiadomo na temat stopnia wiązania azotu, bakterie oraz grzyby zawsze znajdują się w próbkach takiej wody.

Szczególna sytuacja ma miejsce w Morzu Czarnym, którego beztlenowe wody na głębokości 130-180 m zawierają siarkowodór. W tych warunkach żyją wyłącznie bakterie.

Znaczenie dla ekosystemu i człowieka

Plankton nie pełni wyłącznie roli pokarmu dla większych stworzeń. Mimo, że znajduje się praktycznie na końcu łańcucha pokarmowego, bierze także udział w wielu ważnych cyklach biochemicznych.

Tworzy mnóstwo pierwiastków, odpowiada też za obieg węgla. Proces ten opiera się przede wszystkim na dostarczaniu przez zooplankton węgla do sieci pokarmowej poprzez jedzenie fitoplanktonu, oddychanie lub osadzenie się po śmierci na dnie akwenu. Materiał organiczny jest zwykle gęstszy od wody morskiej, w wyniku czego tonie transportując węgiel w niższe partie wody.

Proces ten nazywamy pompą biologiczną, ponieważ oceany są największymi pochłaniaczami dwutlenku węgla na Ziemi.

W kosmosie…

Fitoplankton może stać się ważnym źródłem pożywienia i wymiany gazowej w czasie podróży kosmicznych. Dwutlenek węgla wydychany przez załogę statku zostałby przekształcony w substancje organiczną, a tlen uwalniany w trakcie tego procesu umożliwiałby oddychanie poza Ziemią.

Szczegółowe dane/wymiary

Plankton (planktós)

Wielkość organizmów planktonowych

• Femtoplankton: < 0,2 μm (mikrometra)
• Pikoplankton: 0,2-2 μm
• Nanoplankton: 2-10 μm
• Mikroplankton: 20-200 μm
• Mezoplankton: 0,2-20 mm
• Makroplankton: 2-20 cm
• Megaplankton: > 20 cm

Plankton – ciekawostki

• Słowo „plankton” pochodzi od greckiego przymiotnika planktós oznaczającego „błądzący”. Pojęcie to rozszerzono o tłumaczenie „wędrowiec”. Jak nietrudno się domyślić, nazwa ta odnosi się zatem to trybu życia planktonu – organizmów podróżujących bezwładnie wraz z prądem wodnym.
• Wiele organizmów planktonowych nie zalicza się ani do królestwa zwierząt, ani królestwa roślin. Klasyfikuje się je natomiast jako pierwotniaki.
• Najwięcej fitoplanktonu powstaje zazwyczaj 5-10 m pod powierzchnią wody.
• Nauka zajmująca się badaniem planktonu to planktologia. Zaliczana jest do działu hydrobiologii – nauki o życiu organizmów w środowisku wodnym.
• Jeśli ktoś oglądał „Życie Pi” i zastanawiał się, czy niesamowite zjawisko przepięknie podświetlonego nocą oceanu (i wynurzający się z niego humbak) jest prawdziwe, śpieszymy z odpowiedzią – tak jest prawdziwe 🙂 W przyrodzie występuje bowiem bioluminescencyjny fitoplankton (Lingulodinium polyedrum) który stał się inspiracją tej niezwykłej sceny w filmie.
• Najprawdopodobniej również twórcy Avatara (główne zdjęcie artykułu ;)) tworząc nocny świat Pandory również zainspirowani byli zjawiskiem bioluminescencji planktonu.

Polecamy:

• Najmniejsze organizmy, zwierzęta i rośliny
• Morskie