Mrówkożer workowaty – torbacz bez torby

Mrówkożer workowaty (Myrmecobius fasciatus)

Torbacz bez torby

Na tle innych torbaczy wydaje się niepozorny i mało interesujący. Przypominający wiewiórkę mrówkożer to nie tylko zabawny zwierzak. To przede wszystkim zdolny łowca o dobrym wzroku – u innych przedstawicieli torbaczy bowiem, zmysł ten został osłabiony. Jego tryb życia i niektóre cechy anatomiczne wyraźnie więc odróżniają go od pozostałych krewnych. Nawet jego nazwa gatunkowa nie do końca oddaje jego nawyki żywieniowe. Oto przewrotny torbacz – mrówkożer workowaty.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Nadrząd: torbacze
• Rząd: niełazokształtne
• Rodzina: mrówkożerowate
• Rodzaj: Myrmecobius
• Gatunek: mrówkożer workowaty
• Podgatunki:
  • Myrmecobius fasciatus fasciatus
  • Myrmecobius fasciatus rufus – wymarły

Występowanie

W przeszłości mrówkożery workowate przebywały praktycznie na całym obszarze Australii południowej, w tym w północno–zachodniej Nowej Południowej Walii, a także w Australii Zachodniej. Po przybyciu Europejczyków populacja drastycznie zmalała – współcześnie ssaki te żyją wyłącznie na niewielkich obszarach Rezerwatu Przyrody Perup i Dryandra Woodland. W ostatnich latach udało się jednak wprowadzić gatunek do Yookamurra Sanctuary w Australii Południowej oraz w Scotia Sanctuary w Nowej Południowej Walii.

Mrówkożer workowaty zamieszkuje lasy eukaliptusowe, jednak w czasach gdy populacja była bardzo liczna, występował również w wielu innych rodzajach półpustynnych lasów, na użytkach zielonych, a także na terenach wydmowych.

Charakterystyka

Wygląd, rozmiary i budowa

Mrówkożer workowaty mierzy 35-45 cm długości wraz z ogonem, ciężar waha się natomiast od 280 do 700 g. Pysk jest wąski i wydłużony, oczy średniej wielkości, okrągłe, ciemne, uszy natomiast sterczące, małe i zaokrąglone. Zwierzę porusza się na 4 krótkich, ale silnych kończynach. W pysku znajduje się cienki język, przystosowany do zdobywania pokarmu w bardzo wąskich szczelinach i otworach. Lepka ślina umożliwia łowienie małych owadów, takich jak mrówki i termity. Ponieważ pokarm zdobywa za pomocą języka, zęby jakie posiada nie są zbyt przydatne. Z tego też powodu zostały wyraźnie zredukowane.

Ubarwienie

W obrębie gatunku spotyka się wiele wariantów kolorystycznych. Mrówkożery mogą mieć sierść w odcieniach szarości, rudości i pośrednich. Często grzbiet ma kolor cegły, zawsze natomiast widoczny jest czarny pasek przechodzący od czubka pyska, przez oczy aż do podstawy uszu. Na zadzie pojawia się od 4 do 11 białych pręg. Spód ciała jest kremowy lub jasnoszary. Długi ogon pokrywają jasne włosy tworzące pióropusz.

Dieta

Ten mały i niepozorny ssak jest prawdziwym łowcą termitów. Pomaga mu w tym długi, cienki język pokryty lepką śliną, produkowaną przez ślinianki podżuchwowe. Aby mrówkożer mógł efektywnie żywić się termitami, jego podniebienie miękkie pokrywają żłobienia, dzięki którym zwierzę może „zeskrobywać” owady z języka.

Układ trawienny jest raczej prosty, dobrze przystosowany do trawienia termitów. Ssak miałby jednak trudności ze strawieniem np. mrówek, których egzoszkielet jest twardszy niż ten u termitów.

Kopce termitów mrówkożer znajduje zazwyczaj za pomocą węchu, bardzo mu jednak pomaga wzrok – zmysł u większości torbaczy raczej słaby. Dobry wzrok to prawdopodobnie przystosowanie do dziennego trybu życia. Sprawny zmysł wzroku pomaga także w szybszym wykryciu drapieżnika.

Tryb życia

Aktywność dzienna zdeterminowana została przez nawyki żywieniowe mrówkożera. Termity wykazują bowiem największą aktywność za dnia, dlatego też łatwiej je wtedy znaleźć.

Poszukiwanie termitier zajmuje większą część życia mrówkożera. Robi to głównie za pomocą węchu – w czasie poszukiwań chodzi z nosem przy ziemi. Kiedy wyczuje podziemny korytarz, staje na dwóch tylnych łapach, a przednimi, wyposażonymi w ostre pazury, zaczyna rozkopywać ziemię. Następnie używa lepkiego języka, którym zlizuje owady.

Czasem może zjadać także mrówki, ale zdarza się to stosunkowo rzadko. Mrowiska często bowiem znajduje przy okazji poszukiwań termitier. Jego nazwa gatunkowa może więc wprowadzać w błąd.

Niezwykły sposób obrony

Nocą mrówkożer sypia w wydrążonych kłodach, zbyt wąskich dla dużych drapieżników takich jak lis. Kiedy jednak poczuje się zaatakowany, odwraca się zadem do przeciwnika – na tej części ciała występuje bardzo gruba skóra. Dzięki temu zwierzę wykorzystuje tylną część ciała jako „korek” zatykający wejście do nory. Gruba skóra zapobiega groźnym ranom, natomiast reszta ciała znajduje się bezpiecznie w jamie.

Żyje samotnie przez większość roku. W relacje z innymi mrówkożerami wchodzić będzie dopiero w sezonie godowym.

Rozród

Gody odbywają się między grudniem i styczniem. W tym czasie samce wydzielają oleistą substancję z gruczołów zapachowych, znajdujących się na klatce piersiowej. Substancję tę zostawiają na drewnianych kłodach i skałach. Zapach ten ma za zadanie nie tylko przyciągnąć partnerkę, ale również ostrzec inne samce, że znajdują się na terytorium rywala.

Kiedy samiec spotyka samicę, obwąchuje ją, potem partnerzy porozumiewają się ze sobą za pomocą wokalizacji przypominających kliknięcia. Jeśli samica odrzuci samca, dochodzi między nimi do głośnej „kłótni”. Samica będzie wtedy emitować niskie, gardłowe, pełne agresji pomruki przez zamknięty pyszczek. Kiedy jednak para „dogada się”, dochodzi między nimi do kopulacji.

Po stosunku samiec często ucieka w poszukiwaniu kolejnej partnerki lub chowa się w kryjówce dopóki sezon godowy nie zakończy się. Samice same opiekują się potomstwem, samce natomiast co roku kopulują z innymi samicami.

Miot i młode

Samice z reguły wyprowadzają jeden miot rocznie. W jednym sezonie godowym mają one jednak kilka cykli. W ten sposób matki, które straciły swoje potomstwo lub poroniły, mogą szybko zajść w ciążę ponownie. Swój cykl płodności posiadają także samce – plemniki produkowane są na początku grudnia, ich liczba spada w lutym, a już w marcu ich produkcja zatrzymuje się całkowicie.

Brak torby lęgowej

Ciąża trwa ok. 14 dni, po której na świat przychodzą maksymalnie 4 młode. Rodzą się nie w pełni rozwinięte, mierzą wówczas zaledwie 20 mm długości, ale są w stanie przenieść się do sutków matki. W przeciwieństwie jednak do innych torbaczy samice mrówkożera nie dysponują torbą lęgową.

Sutki znajdują się pośród złocistej sierści, otoczone fałdami skórnymi. Młode przytwierdzają się do sutków matki na około 6 miesięcy. Kiedy młode są na tyle duże, że matka nie może chodzić, odczepiają się. Ma to miejsce pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Po tym wydarzeniu młode przebywają w gnieździe. Choć oderwały się od sutków, do ok. 9 miesiąca życia będą jednak karmione mlekiem matki. Pod koniec września młode zaczynają polować, stają się niezależne i wyruszają na poszukiwania własnego terytorium.

Szczegółowe dane

Mrówkożer workowaty (Myrmecobius fasciatus)

• Długość ciała z ogonem: 35-45 cm
• Długość ogona: 12-22 cm
• Waga: 305-752 g
• Długość życia: 5 lat na wolności, ok. 11 lat w niewoli

Mrówkożer workowaty – ciekawostki

• Mrówkożer workowaty jest jedynym przedstawicielem rodziny mrówkożerów (Myrmecobiidae).
• Mrówkożer workowaty ma najlepszy zmysł wzroku spośród wszystkich torbaczy. W siatkówce występuje dużo czopków – światłoczułych receptorów absorbujących światło. Jest to rzadka cecha wśród torbaczy.
• Mrówkożer cyklicznie wchodzi w stan odrętwienia (apatii). Może ono trwać nawet 15 godzin dziennie w miesiącach zimowych.
• Mrówkożer to jedyny torbacz żywiący się wyłącznie owadami społecznymi. Dziennie zjada ich ok. 20 000. Ich całkowita waga stanowi zatem ok. 10% całkowitej masy ciała ssaka.
• Mrówkożery są zazwyczaj bardzo ciche. Odzywają się tylko w dwóch sytuacjach: w okresie godowym oraz w okresie niemowlęctwa, kiedy chcą skontaktować się z matką.
• Szacuje się, że w stanie dzikim żyje ok. 1000 mrówkożerów workowatych – gatunek klasyfikowany jest jako zagrożony wyginięciem.
• Mrówkożery oddzieliły się od innych torbaczy 42-32 mln lat temu, w późnym eocenie.

Polecamy

• Fauna Australii
• Torbacze
• Wombaty
• Kangury
• Koala
• Australia
• Mrówkojad
• Tamandua
• Pangolin