Jeże (Erinaceidae) – kolczaste ssaki

Jeże (Erinaceidae) – kolczaste ssaki

Jeż to jeden z najbardziej rozpowszechnionych ssaków na terytorium Polski. Z tego powodu nie ma chyba osoby, która nie potrafiłaby opisać jego wyglądu. Mimo tego, tryb życia i zachowania tego zwierzęcia wciąż pozostają dla wielu tajemnicą. Powszechną opinią jest m.in. twierdzenie, że jeże transportują jabłka na swoich kolczastych grzbietach.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Podgromada: ssaki żyworodne
• Infragromada: łożyskowce
• Rząd: Erinaceomorpha
• Rodzina: jeżowate (Erinaceidae)

Rodzina Erinaceidae mieści w sobie jedynych żyjących przedstawicieli rzędu Erinaceomorpha. Zgodnie z oficjalną klasyfikacją w jej skład wchodzi 12 rodzajów i 43 gatunki jeżowatych.

Ewolucja

Jeże po raz pierwszy pojawiły się na świecie w epoce eocenu. Do dziś pozostały dość prymitywnymi ssakami łożyskowymi, które niewiele zmieniły się od tamtego czasu. Modyfikacji uległ jedynie ich rozmiar. Największy z nich mógł mieć w przeszłości wielkość dużego królika i żywić się raczej padliną oraz kręgowcami niż owadami.

Występowanie i środowisko naturalne

Jeże występują ta terenach Europy, Azji, Afryki oraz Nowej Zelandii. W Ameryce Północnej można było zaobserwować je do okresu miocenu, jednak aktualnie nie występują na obszarze ani jednej ani drugiej Ameryki.

W Polsce występują dwa gatunki jeży: jeż zachodni (Erinaceus europaeus) oraz jeż wschodni (Erinaceus roumanicus).

Środowisko naturalne jeżowatych to przeważnie środowiska leśne, trawiaste, ale w niektórych rejonach świata zasiedlają nawet obszary pustynne. W Polsce bez problemu zobaczymy jeża także na terenach zurbanizowanych.

Charakterystyka

Jeże to dość duże zwierzęta owadożerne, o mocnej i krępej budowie ciała. Mają spłaszczoną głowę o klinowatym kształcie i masywnej czaszce. Kończy się ona wydłużonym ryjkiem. Charakterystyczną cechą jeżowatych są także duże oczy i uszy w porównaniu z proporcjami reszty ciała.

Zwierzęta te posiadają także krótkie ogony

Najbardziej charakterystyczna cecha jeży to jednak kolce, które pokrywają ich grzbiet oraz boki ciała. W rzeczywistości są to przekształcone włosy zawierające bardzo dużą ilość keratyny – substancji nadającej im sztywność.

Z rodziny jeżowatych jedynie rodzaj Podogymnura, w którego skład wchodzi gołyszek złocisty (Podogymnura aureospinula) oraz szczurojeż filipiński (Podogymnura truei), ma normalne włosy zamiast kolców.

Dieta

Jeże to zwierzęta wszystkożerne. Żywią się głównie owadami, ale w skład ich diety wchodzą także ślimaki, dżdżownice, jaja ptaków niewielkie ssaki i płazy.

Wbrew powszechnej opinii jeże nie jedzą jabłek.

W ciągu jednego dnia jeż jest w stanie zjeść aż 200 gramów owadów. Z tego względu stanowi on wyjątkowo ważny składnik ekosystemu, który pozwala zmniejszyć populację szkodników na polach uprawnych. Zdarza się jednak, że gdy spożyje owady zabite przez pestycydy – sam ulega zatruciu.

Tryb życia

Jeże to zwierzęta prowadzące nocny tryb życia. W dzień śpią ukryte pod liśćmi lub w wykopanych w ziemi norach, a w nocy opuszczają je w poszukiwaniu jedzenia pokonując nawet 2-3 kilometry. Są to w dużej mierze ssaki naziemne, jednak potrafią wspinać się, a nawet pływać. Jeżowate żyjące w strefie klimatów umiarkowanych zapadają w sen zimowy – zakopują się najczęściej pod stertą uschłych jesienią liści, aby przetrwać w ten sposób chłodne miesiące.

Rozmnażanie i rozwój

Jeże prowadzą samotny tryb życia – wyjątek stanowi tu okres lęgowy, gdy zaczynają szukać sobie partnera.

Większe gatunki jeży żyją w naturze od 4 do 7 lat, a mniejsze od 2 do 4 lat, w niewoli do 7 lat. Najstarszy zarejestrowany przedstawiciel rodziny jeżowatych dożył aż lat 16.

Kolce – ochrona przed drapieżnikami

Kolce pokrywające ciało jeży to przede wszystkim dobra ochrona przed drapieżnikami, która w większości przypadków jest skuteczna. W chwili zagrożenia zwierzę zwija się w kolczastą kulkę, której widok odstrasza atakującego.

Jeże nie są jadowite, lecz jeśli ich kolce wbiją się w ciało, bardzo trudno je wyjąć.

Zagrożenia

Jeże mają kilku naturalnych wrogów – m.in. borsuki. Jednak, jako że można spotkać je przy drogach i terenach zurbanizowanych dużym zagrożeniem jest dla nich ruch uliczny. Często padają one ofiarami wypadków samochodowych.

Jeże w Polsce

W Polsce najbardziej popularnym gatunkiem jeża jest jeż zachodni (Erinaceus europaeus), zwany inaczej jeżem europejskim. Długość jego głowy i tułowia wynosi od 20 do 30 centymetrów, ogona od 2 do 5 centymetrów, a waga waha się od 0,6 do 1,2 kilograma. Jego kolce mają ubarwienie szarobrunatne i długość około 2-3 centymetrów.

Tryb życia jeża europejskiego nie różni się praktycznie od tego, który przejawiają pozostali przedstawiciele rodziny jeżowatych.

Drugim gatunkiem, który można spotkać na terenie Polski jest Jeż wschodni (Erinaceus roumanicus). Wcześniej uważany był on za podgatunek jeża europejskiego oraz wschodnioeuropejskiego, ale od 1990 roku opisywany jest ze względu na cechy morfologiczne, jako osobny gatunek.

Różni się od swojego zachodniego kuzyna wielkością, ubarwieniem oraz ilością kolców. Jeż wschodni ma zazwyczaj biały brzuch i jest nieco mniejszy. Liczba posiadanych przez niego kolców to około 6,5 tysiąca, podczas, gdy jeż zachodni ma ich aż 8 tysięcy.

Dane/wymiary

Jeżowate to rodzina o bardzo zróżnicowanych wymiarach. Najmniejsi przedstawiciele mogą mierzyć od 10 do 15 centymetrów i ważyć około 40-60 gramów.

Największy jeż

Największym z przedstawicieli jeżowatych jest gołyszek (Echinosorex gymnura), który osiąga długość ciała do 46 centymetrów, w tym ogona około 21 centymetrów i waży średnio 1,4 kilograma. Gołyszek jest owadożerny i nie posiada kolców. Szczerze mówiąc bardziej przypomina szczura…niż jeża.

Jeże – ciekawostki

• Jeże, choć często utożsamiane z jeżozwierzami, nie są z nimi spokrewnione. Jeżezwierze (Hystricidae) należą do rzędu gryzoni, jeże zaś do rzędu Erinaceomorpha.
• Jeże występujące w rejonach pustynnych są doskonale przystosowane do ekstremalnych warunków środowiskowych. Bez jedzenia i wody mogą wytrzymać nawet sześć tygodni.
• Jeże są odporne na wiele różnych trucizn – odporność ta jest o 40% większa niż u świnki morskiej.
• Najbardziej rozpowszechnionym pasożytem jeży są pchły. Większość z nich nie jest jednak niebezpieczna dla ludzi, ponieważ krew człowieka nie stanowi dla tego rodzaju pcheł atrakcyjnego pożywienia.

Polecamy

• Jeżozwierze
• Świstaki
• Borsuk