Chrząszcze – najliczniejsze owady na świecie

Charakterystyka

Wygląd

Ich alternatywna nazwa – tęgopokrywe – ma związek z wyjątkowo twardym szkieletem zewnętrznym (egzoszkieletem) i pokrywami (stwardniała, pierwsza para skrzydeł). Egzoszkielet składa się wielu płytek zwanych sklerytami, połączonych ze sobą szwami, dzięki którym owad może swobodnie się poruszać, mimo solidnego pancerza. Anatomia chrząszczy jest raczej jednolita, ale konkretne narządy i części ciała mogą znacznie różnić się między rodzinami pod względem funkcji. Podobnie do pozostałych owadów ciało chrząszczy podzielone jest na 3 segmenty: głowę, tułów i odwłok.

Głowa

Głowa zakończona jest wystającym, mocno stwardniałym aparatem gębowym, którego kształt zmienia się w zależności od gatunku. Nad nim widoczne są oczy złożone, posiadające wiele ciekawych cech przystosowawczych, np. u wodnych krętakowatych (Gyrinidae) są w stanie odbierać obraz zarówno spod, jaki znad wody. Kilka gatunków posiada także przyoczka, umieszczone zazwyczaj na wierzchołku głowy.

Głównym narządem identyfikacji zapachowej są czułki, choć mogą też pełnić rolę rozpoznawania obiektów w przestrzeni. U niektórych rodzin wykorzystywane są podczas godów, a nawet pełnią rolę broni. Generalnie jest to narząd mocno zróżnicowany pod względem wyglądu, ale w obrębie danej rodziny czułki są do siebie bardzo podobne. Istnieją gatunki, u których są one rodzajem dymorfizmu płciowego (czułki są inne u samic i samców).

Aparat gębowy chrząszczy jest podobny do tych występujących u koników polnych (typ gryzący). Najbardziej charakterystyczne są żuwaczki, u kilku gatunków wyposażone w duże szczypce. W szczęce dolnej rosną zębopodobne struktury, poruszające się w poziomie. Ich zadaniem jest rozdrabnianie, zgniatanie i cięcie pokarmu bądź ranienie przeciwnika. Wokół otworu gębowego widoczne jest często palcowaty twór wargowy, mający za zadanie przesuwać pokarm. U wielu gatunków chrząszczy żuwaczki są elementem dymorfizmu płciowego – u samców osiągają znacznie większe rozmiary niż u samic.

Tułów

Tułów składa się z 3 segmentów (przedtułowia, śródtułowia i zatułowia). W tej części występują 3 pary odnóży i skrzydła. Na górnej powierzchni, przy głowie zobaczymy tzw. przedplecze (płyta grzbietowa przedtułowia), a na spodzie widoczna jest płyta brzuszna nazwana przedpiersiem. Tylna część tułowia ukryta jest pod błoniastą drugą parą skrzydeł chronioną natomiast pierwszą, stwardniałą parą skrzydeł – pokrywami (inaczej. Elytrami). Na brzuchu występuje dodatkowa segmentacja (liczne pierścienie) umożliwiająca oddychanie.

Odnóża

Kończyny składają się z 2-5 niewielkich segmentów. Na końcu każdej nogi widnieje charakterystyczny twór przypominający pazur. Większość chrząszczy używa swych odnóży do chodzenia, ale np. flisakowate (Haliplidae), pływakowate (Dytiscidae) i wiele gatunków kałużnicowatych (Hydrophilidae) posiadają odnóża (zwłaszcza ostatnią parę) przystosowane do pływania. Często również kończyny pokrywają długie rzęski ułatwiające wodny tryb życia. Sporo chrząszczy lądowych posiada natomiast kończyny przypominające łopaty umożliwiające kopanie nor. Dobrym przykładem takiego przystosowania są poświętnikowate/żukowate (Scarabaeidae), biegaczowate (Carabidae) i gnilikowate (Histeridae). Tylne odnóża niektórych chrząszczy, takich jak niektóre stonkowate, zostały powiększone i przystosowane do wykonywania skoków.

Komunikacja

Chrząszcze dysponują rozmaitymi sposobami komunikowania się. Wiele z nich wykorzystuje tzw. język chemiczny oparty na wysyłaniu feromonów mających za zadanie przyciągnąć lub odstraszyć innego chrząszcza. Taką technikę porozumiewania się prezentują korniki z gatunku Dendroctonus ponderosae, które wykorzystują feromony, dzięki którym nie dochodzi do konkurencji wewnątrzgatunkowej. Ślady chemiczne zostawiają na korze poprzez ocieranie wywołujące dźwięk niesłyszalny dla człowieka.

Samce i samice odnajdują się poprzez wysyłanie określonych feromonów. Kiedy samica wyczuje obecność potencjalnego partnera, rozpoczyna wysyłanie chemicznych sygnałów dających do zrozumienia innym samcom, że znalazła już osobnika płci przeciwnej. Czasem jednak pogoda (np. silny wiatr, skrajne temperatury) zakłóca stosowanie tej formy komunikacji.

Dieta

Dieta chrząszczy jest mocno zróżnicowana. Niektóre gatunku są wszystkożerne, inne są wysoko wyspecjalizowane w zdobywaniu określonego pokarmu. Wiele gatunków kózkowatych (Cerambycidae) i stonkowatych zjada tylko jeden gatunek roślin, a np. wśród biegaczowatych i kusakowatych (Staphylinidae) przeważają osobniki mięsożerne, żywiące się innymi stawonogami, dżdżownicami i ślimakami. Podstawą diety wielu chrząszczy jest gnijąca materia organiczna (roślinna i zwierzęca) oraz kał spożywany przez koprofagi – żukokształtne.