Trzęsienia ziemi w filmach

Trzęsienia ziemi w filmowym świecie

Ziemia rozstępuje się pod nogami, czyli kiedy świat tańczy w kinie

Trzęsienia ziemi to temat wręcz stworzony dla kina katastroficznego. Wystarczy, że ziemia zadrży, a na ekranie już wszystko wali się jak domki z kart. Ale co tak naprawdę dzieje się pod naszymi stopami i dlaczego filmowe trzęsienia ziemi to często festiwal bzdur? Czas odkryć, gdzie kończy się nauka, a zaczyna filmowa fantazja.

Ziemia pęka na pół… zawsze dokładnie na granicy miasta

W filmach trzęsienia ziemi uwielbiają rozrywać miasta na idealnie symetryczne połowy. Linie pęknięć biegną przez główne ulice, między wieżowcami i dokładnie pod nogami głównych bohaterów. W rzeczywistości pęknięcia nie są tak uprzejme – to skomplikowane, nieregularne zjawiska, a największe szczeliny tworzą się zazwyczaj poza miastami, często pod wodą.

Naukowe wyjaśnienie

Pęknięcia w ziemi tworzą się wzdłuż uskoków tektonicznych, które mają skomplikowaną strukturę. Ziemia nie rozstępuje się jak ciasto, lecz deformuje w różnych kierunkach. Przykładowo, uskok San Andreas to strefa o szerokości kilkudziesięciu kilometrów, gdzie dochodzi do przesunięć tektonicznych – niestety (dla filmowców) raczej poziomych niż pionowych.

Filmowe przykłady

• San Andreas (2015) – wielka szczelina dosłownie rozcina Kalifornię na pół.
• 2012 (2009) – ziemia otwiera się pod całymi miastami, jakby ktoś ciął je nożem.
• Crack in the World (1965) – klasyczny film, w którym Ziemia pęka na dwie części po nieudanym eksperymencie naukowym.

Wieżowce przewracają się jak kostki domina

Kiedy trzęsienie ziemi uderza, budynki w filmach zazwyczaj przewracają się z gracją drzewa ścinanego siekierą. W rzeczywistości współczesne wieżowce są projektowane tak, aby wytrzymać drgania, nawet te bardzo silne. Zamiast się przewracać, kołyszą się elastycznie jak gigantyczne sprężyny. No, chyba że mówimy o konstrukcjach sprzed ery nowoczesnych norm budowlanych.

Naukowe wyjaśnienie

Wieżowce są wyposażone w systemy antysejsmiczne, takie jak tłumiki masowe (ang. tuned mass dampers), które pochłaniają energię drgań. Dodatkowo stosuje się elastyczne fundamenty i zbrojenia odporne na rozciąganie. W rzeczywistości większym problemem są stare budynki z betonu niespajanego stalą.

Filmowe przykłady

• Trzęsienie ziemi (Earthquake, 1974) – klasyk gatunku z efektami specjalnymi sprzed epoki CGI.
• Wstrząs (Aftershock, 2010) – dramat oparty bardziej na realizmie, ale wciąż z hollywoodzką przesadą.

Trzęsienie ziemi zawsze zapowiada groźne dudnienie i falę ostrzeżeń

W kinie najpierw jest groźny pomruk Ziemi, potem drżą szklanki, a na koniec nadchodzi apokalipsa. W rzeczywistości trzęsienia ziemi nie zawsze dają ostrzeżenia. Czasem przychodzą bez zapowiedzi, a pierwsze wstrząsy mogą być jednocześnie najsilniejsze.

Naukowe wyjaśnienie

Fale sejsmiczne dzielą się na dwie główne kategorie: fale P (podłużne) i fale S (poprzeczne). Fale P docierają pierwsze (są najszybsze z fal sejsmicznych), ale są mniej niszczące. Fale S, które przychodzą później, powodują największe zniszczenia. Czasem różnica między nimi jest tak krótka, że nie daje się jej zauważyć.

Filmowe przykłady

• San Andreas (2015) – cała fabuła opiera się na tym, że naukowcy potrafią przewidzieć gigantyczne trzęsienie ziemi.
• Wulkan (Volcano, 1997) – groźne pomruki zapowiadają nadciągające nieszczęście, choć bardziej wulkaniczne niż tektoniczne.

Ucieczka samochodem przed pękającą ziemią

Nie ma nic bardziej „filmowego” niż scena, w której bohaterowie uciekają samochodem przed rozstępującą się ziemią. Często w ostatniej chwili skaczą nad przepaścią, której szerokość wzrasta w tempie ekspresowym. Niestety, w prawdziwym świecie takie akcje kończą się raczej złamanym zawieszeniem niż efektowną ucieczką.

Naukowe wyjaśnienie

W czasie trzęsienia ziemi drogi ulegają deformacji, ale nie pękają tak widowiskowo. Jeśli nastąpi uskok, będzie miał nieregularny przebieg, a jego tworzenie trwa znacznie dłużej niż kilka sekund.

Filmowe przykłady

• 2012 (2009) – cała sekwencja ucieczki z Los Angeles to jeden wielki pościg przed pękającym światem.
• The Day After Tomorrow (2004) – choć bardziej o zmianach klimatycznych, scena ucieczki po zamarzniętej powierzchni Ziemi przypomina filmowe klisze.

Tsunami zawsze następuje po trzęsieniu ziemi

Według kina katastroficznego, każde trzęsienie ziemi generuje gigantyczne tsunami, które pędzi na ląd jak wodny młot bojowy. W rzeczywistości tylko trzęsienia podmorskie o dużej magnitudzie mogą wywołać tsunami. A nawet wtedy, między wstrząsem a falą mija czas pozwalający na ostrzeżenie mieszkańców.

Naukowe wyjaśnienie

Tsunami powstają, gdy dno oceanu gwałtownie się podnosi lub opada, przesuwając ogromne masy wody. Największe fale powstają w wyniku tzw. megatrzęsień ziemi o magnitudzie powyżej 8.

Filmowe przykłady

• Tsunami – po katastrofie (Tsunami: The Aftermath, 2006) – choć oparty na prawdziwej historii, wciąż przerysowany.
• Niemożliwe (The Impossible / Lo imposible, 2012) – realistyczne przedstawienie tsunami na podstawie wydarzeń z 2004 roku.

Podsumowanie

Trzęsienia ziemi to potężne, skomplikowane i nieprzewidywalne zjawiska. Choć filmowe katastrofy bywają widowiskowe, nie dajmy się zwieść – w rzeczywistości ziemia nie pęka jak arbuz, a przewidywanie trzęsień pozostaje jednym z największych wyzwań nauki. Ale kto wie? Może kiedyś naukowcy rzeczywiście opracują system ostrzegania rodem z San Andreas. Oby tylko nie musieli rozmawiać z kamieniami.

Polecamy

• Mity i fakty o wulkanach w kinie
• Wulkany – czego reżyser nie pokaże w kinie
• Wulkany – sprawy lawy i piroklastyczne zabawy
• Wulkany: czary-mary solfatary, kwasy stężone, fumarole, mofety
• Wulkany i wulkanizm
• Wulkany
• Toba – superwulkan
• Wulkan Tambora
• Korzyści z wulkanów
• Wulkan Etna
• Wulkan Krakatau
• Wezuwiusz