Dniepr – jedna z największych rzek Europy
Kiedy Rzędzian, bohater powieści „Ogniem i mieczem”, pierwszy raz w życiu widzi Dniepr, wydaje mu się morzem. Nie dziwota – Dniepr, w XVII wieku znajdujący się na terytorium Rzeczpospolitej Obojga Narodów, był największą rzeką w kraju. Dziś jest zaś największą rzeką Ukrainy.
Dniepr jest jedną z największych rzek w Europie. Wspominają o nim już kroniki starożytne, chociaż nosi w nich inną nazwę. Obecna pochodzi od sarmackiego terminu Danu apara, co w wolnym tłumaczeniu znaczy „Rzeka z dalekich stron”. Miało to oznaczać, że rzeka dopływała z odległych, mało znanych krain.
Geografia
Źródła Dniepru leżą we wzgórzach Wałdaj w Rosji, na wysokości 220 m n.p.m. Rzeka płynie na południe przez Nizinę Wschodnioeuropejską i uchodzi do tzw. Limanu Dniepru i Bohu – płytkiej zatoki powstałej przez zalanie dawnej doliny rzecznej. Całkowitą długość ocenia się rozmaicie według różnych źródeł, ale najczęściej podaje się wartość 2201 km. 485 km rzeki przypada na Rosję, 700 km znajduje się na Białorusi, a 1095 km – na Ukrainie, przy czym przez 115 km jej koryto stanowi granicę ukraińsko-białoruską.
Dniepr ma aż 32 tysiące dopływów, z których 89 to rzeki liczące ponad 100 km, w tym m.in. Berezyna i Prypeć. Tysiące spośród drobnych dopływów są od czasów historycznych źródłami wody dla położonych nad rzeką miejscowości. Ogólnie Dniepr i jego dopływy stanowią ponad 80% zasobów wodnych Ukrainy. Poza tym rzeka łączy się z kilkoma kanałami zbudowanymi w celu usprawnienia żeglugi śródlądowej.
Nad Dnieprem już w czasach starożytnych rozwijało się osadnictwo, które dało początek miastom. Dzisiaj nad rzeką znajduje się kilkanaście miast liczących ponad 100 tys. mieszkańców. Wśród nich są Smoleńsk i Orsza w Rosji, Mohylew na Białorusi oraz Kijów, Zaporoże i Cherson na Ukrainie.
Porohy
Na odcinku około 70 km, pomiędzy współczesnymi miastami Dniepr i Zaporoże, znajdują się Porohy Dniepru. Są to bystrza – miejsca, w których dochodzi do lokalnego przyspieszenia przepływu wody. Mają one postać przegradzających całkowicie koryto rzeki progów skalnych. Od ich nazwy pochodzi nazwa historycznej krainy Zaporoża. Niegdyś Porohy utrudniały żeglugę, jednocześnie stanowiąc linię obrony dla ludów zamieszkujących tamte tereny. Obecność Porohów wymuszała stosowanie na Dnieprze specyficznych płaskodennych łodzi, które można było na tym odcinku wyciągnąć na brzeg i transportować lądem.
Obecnie Porohy nie odgrywają praktycznie żadnej roli – w 1932 r zostały całkowicie zalane po uruchomieniu Dnieprowskiej Elektrowni Wodnej. Jedyną pamiątką po nich są historyczne nazwy geograficzne, liczne obrazy i fotografie.
Historia
Ze względu na swoją wielkość Dniepr od czasów starożytnych odgrywał ogromne znaczenie w transporcie towarów i komunikacji między osiadłymi na jego brzegach społecznościami. Wspominał o nim Herodot w 445 r. p.n.e., który nazwał go trzecią największą rzeką na świecie (po Nilu i Dunaju). W czasach starożytnych nosił nazwę Borysthenes, od greckiego miasta od tej samej nazwie położonego u jego ujścia – to z kolei wzięło nazwę od niezamieszkałej wyspy znanej dziś jako Berezań.
Później, we wczesnym średniowieczu Dniepr był częścią szlaku handlowego łączącego Skandynawię z Konstantynopolem, noszącego nazwę „Od Waregów do Greków”. Obecność tego szlaku korzystnie wpłynęła na rozwój miast znajdujących się nad rzeką, w tym Kijowa – było to w tamtym czasie jedno z najbogatszych miast znanego ówcześnie świata. Poza tym w dorzeczu rzeki powstało państwo – Ruś Kijowska.
Ruś Kijowska upadła pokonana przez Złotą Ordę, a później, od XIV w. ziemie te znalazły się pod panowaniem Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od 1569 r. niemal całe dorzecze Dniepru – poza górnym odcinkiem i ujściem – należało do Korony Królestwa Polskiego. Od XVII w. aż do II rozbioru Polski wzdłuż rzeki biegła granicą z Rosją.
Górny bieg rzeki biegnie przez obszar zwany Bramą Smoleńską (teren biegnący między dużymi ciekami wodnymi i innymi przeszkodami terenowymi), który jest najłatwiejszą i najkrótszą drogą łączącą Europę z centralną Rosją. Dlatego nad Dnieprem wielokrotnie rozgrywały się bitwy o panowanie nad rzeką, a także odbywały się tutaj liczne przemarsze wojsk.
Zapory wodne
Największe zmiany na rzece zaszły za czasów ZSRR. Władze zdecydowały się wykorzystać Dniepr, podobnie jak Wołgę, do produkcji prądu. W tym celu utworzono system sześciu zapór. Każda z nich wiązała się oczywiście z powstaniem sztucznego zbiornika wodnego. Ich pojawienie się wywołało ogromne zmiany w ekosystemie rzeki.
Największą z zapór Dniepru jest Dnieprzańska Elektrownia Wodna powstała Zaporożu, którą otwarto w 1932 r. W chwili otwarcia była to największa zapora w Europie – liczyła 760 m szerokości 60 m wysokości.
Wiąże się z nią ogromna tragedia, której okoliczności przez wiele lat były trzymane w tajemnicy. W 1941 r. zapora została wysadzona przez NKWD na osobisty rozkaz Stalina, aby zatrzymać ofensywę niemiecką. Skutkiem tego powstała wysoka na 30 m fala, która zalała leżące niżej miejscowości. Nigdy nie zdecydowano się ujawnić, ilu ludzi wówczas zginęło – ocenia się, że fala pochłonęła od 30 tys. do nawet 120 tys. ofiar. Byli wśród nich mieszkańcy nadrzecznych miejscowości, a także żołnierze wojsk radzieckich i niemieckich. Ofiara krwi była daremna – ofensywy niemieckiej nie udało się wówczas zatrzymać. Sprawę wykorzystano jednak propagandowo – w ZSRR rozgłoszono, że zaporę wysadzili Niemcy. Wieść ta spowodowała wzburzenie mieszkańców i zmotywowała ich do dalszej wzmożonej walki z wrogiem.
Elektrownię odbudowano w 1947 r. Kolejnych 5 zapór budowano od końca lat 50. do połowy 70. Obecnie wszystkie sześć elektrowni naddnieprzańskich produkuje 10% energii elektrycznej Ukrainy. Ciemną stroną ich obecności jest to, że na dnie zbiorników wodnych prawdopodobnie składowane są odpady radioaktywne i biologiczne.
Dniepr i ludzie
Obecnie Dniepr jest żeglowny na znacznej większości swojego biegu – jest to niemal 2000 km. Odgrywa ogromną rolę w transporcie Ukrainy – do Kijowa mogą wpływać statki pełnomorskie o wymiarach nawet 270 m długości i 18 szerokości. Oprócz towarów po Dnieprze przewozi się również pasażerów, choć głównie w roli turystów. Żegluga nie jest możliwa zimą z powodu zamarzania rzeki oraz silnych wiatrów.
Ze względu na olbrzymie znaczenie, również jako symboliczna granica między wpływami różnych kultur, Dniepr był wielokrotnie bohaterem dzieł literackich i malarskich. Jest częstym motywem w literaturze ukraińskiej i rosyjskiej; pisali o nim również Polacy, m.in. Henryk Sienkiewicz, Juliusz Słowacki oraz Ignacy Kraszewski. Dzisiaj rzeka jest narodowym symbolem Ukrainy, podobnie jak u nas Wisła.
Szczegółowe dane
Rzeka Dniepr
- Długość: 2201 km
- Powierzchnia dorzecza: 504 000 km2
- Średni przepływ: 1670 m3/s
- Całkowita różnica wysokości od źródła do ujścia: 220 m
Dniepr – ciekawostki
- Aluzje do budowy i wysadzenia zapory na Dnieprze w 1943 r. można znaleźć w „Folwarku Zwierzęcym” G. Orwella. Pojawia się tam motyw budowy wiatraka, który zostaje wysadzony podczas bitwy z ludźmi, co powoduje furię zwierząt i daje im energię do wygnania wroga.
- W hymnie Ukrainy rzeka jest personifikowana i nazywana „Dziadem Dnieprem”.
- Dniepr dzieli terytorium Kijowa, stolicy Ukrainy, na dwie (niemal) równe części. W Kijowie szerokość koryta rzeki dochodzi do 1,5 km, głębokość dochodzi do 9-12 m, brzegi Dniepru w Kijowie połączone są 7 mostami.
Polecamy
