Człowiek rozumny (Homo sapiens)

Człowiek rozumny (Homo sapiens)

Posiadacz zarówno mocy niszczycielskich, jak i wspaniałych talentów ułatwiających życie. Geniusz i głupiec, drapieżnik i ofiara. Anioł i diabeł. Człowiek rozumny to połączenie dobra i zła. Z tym, że to drugie bardziej rzuca się w oczy.

Potrafimy myśleć abstrakcyjnie, stworzyliśmy pojęcie liczby, cyfry, idealnych figur geometrycznych. Mamy logiczne umysły, a mimo to popełniamy mnóstwo błędów. Potrzebujemy wielu lat, aby stać się niezależnymi jednostkami. Wymagamy ogromnych nakładów energii ze strony naszych rodziców, aby wzrastać w harmonii. Mimo to w dorosłym życiu mamy wiele problemów natury psychicznej i emocjonalnej. A przecież, z biologicznego punktu widzenia, jesteśmy czołowymi drapieżcami, nie posiadającymi naturalnych wrogów… z wyjątkiem nas samych.

Nie istnieje na Ziemi bardziej skomplikowana i pogmatwana istota. O naszych zachowaniach, potrzebach, nawykach powstają setki książek. Poniższy artykuł to tylko kropla w oceanie. Mamy jednak nadzieję, że ten skromny wkład w opisanie człowieczeństwa pomoże choć trochę zrozumieć postępowanie nasze i naszych współbraci.

Klasyfikacja

• Gromada: ssaki
• Rząd: naczelne
• Nadrodzina: małpy właściwe
• Rodzina: człowiekowate
• Rodzaj: Homo
• Gatunek: człowiek rozumny

Ewolucja i ekspansja

Bezpośredni przodkowie człowieka rozumnego wyewoluowali w Afryce ok. 1-2 mln lat temu, oddzielając się od linii szympansiej. Homo sapiens pojawił się ok. 200 000 lat temu. Ostatnie odkrycia, o których pisaliśmy w artykule na temat ewolucji człowieka, kwestionują te ustalenia. Na tereny Eurazji zaczął migrować 125 000-60 000 lat temu, w Australii pojawił się nieco później – ok. 40 000 lat temu. Na kontynent amerykański i najodleglejsze wyspy (w tym Hawaje, Madagaskar, Nową Zelandię) przedostał się ok. 15 000 lat temu.

Większość ludzi pozostała jednak na Czarnym Lądzie, dostosowując się do otoczenia. Grupa migrująca do Europy nie była zbyt liczna (szacuje się, że zawierała zaledwie kilkaset osób / osobników). Stamtąd, na skutek hybrydyzacji (krzyżowanie z tubylczymi człowiekowatymi), rozprzestrzenili się na Azję, Oceanię i Amerykę.

Zachowania i potrzeby typowo ludzkie (ang. Behavioral modernity) pojawiły się prawdopodobnie w okresie górnego paleolitu, czyli 50 000-10 000 lat temu. Do zachowań tych zaliczamy mowę (język), muzykę oraz tzw. uniwersalia kulturowe (elementy występujące w każdej znanej kulturze).

Nie wiadomo, jak wyglądały relacje Homo sapiens z innymi gatunkami człowiekowatych (np. neandertalczykiem czy denisowianinem (Człowiek z Denisowej Jaskini)). Być może zaczęli się ze sobą krzyżować, tworząc dla nas podwaliny genetyczne. Nie są to bynajmniej domysły wyssane z palca. W marcu 2016 roku wyniki badań sugerowały, że pierwotny Homo sapiens mógł wchodzić w relacje seksualne ze wspomnianymi wyżej człowiekowatymi. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że jesteśmy hybrydami. Nie można też wykluczyć, że sukces Homo sapiens wynikał z wyparcia innych gatunków Homo.

Występowanie

Na początku ludzie tworzyli swoje osady w pobliżu wody. Ich styl życia zależał od zasobów naturalnych: pożywienia, jakości ziemi itp. Z czasem nasz umysł inżynierski dał o sobie znać. Zaczęliśmy tworzyć, budować, zmieniać i łączyć. Powstały więc systemy nawadniające, transport, produkcja, handel, urbanistyka. Wszystko po to, aby ułatwić sobie życie i stać się bardziej niezależnymi od pogody i innych warunków otoczenia.

Rozpoczęło się przekształcanie: wylesianie mające na celu zwiększyć przestrzeń ludzką. Dzisiaj, po wiekach przekształceń, zamieszkujemy niemal wszystkie rejony świata, od bieguna północnego po Saharę. Nie musimy już przebywać blisko zasobów. To zasoby przychodzą do nas.

Mimo niezwykłych umiejętności adaptacyjnych, populacja ludzka nie jest rozmieszczona równomiernie. Istnieją miejsca, których nie potrafimy fizycznie podbić (choć umiemy w jakimś stopniu badać): Antarktyda, świat podwodny, przestrzeń kosmiczna.

Budowa

Parafrazując słowa Benedykta Chmielowskiego – człowiek jaki jest, każdy widzi. Postaramy się mimo to być mniej lakoniczni i skrobniemy parę słów na temat wyglądu współczesnego człowieka.

Nasze ciała, pod względem czysto anatomicznym, są zbudowane z takich samych elementów jak ciała innych ssaków. Upraszczając – ich łapy, to nasze dłonie, ich pyski, to nasze twarze.

Człowiek składa się z dwóch nóg, dwóch rąk, tułowia, szyi, głowy. Posiada kilka układów, w tym:

• układ krwionośny (krążenia, naczyniowy)
• układ nerwowy
• układ hormonalny
• układ rozrodczy
• układ powięziowy
• układ limfatyczny
• układ mięśniowo-szkieletowy (układ ruchu)
• układ oddechowy
• układ moczowo-płciowy
• układ trawienny (pokarmowy)
• układ odpornościowy
• powłoka wspólna

Nie posiada ogona (przynajmniej widocznego na zewnątrz), porusza się dwunożnie, dysponuje przeciwstawnym kciukiem. W obrębie gatunku występuje wyraźny dymorfizm płciowy – kobiety są zazwyczaj mniejsze od mężczyzn, choć zdarzają się wyjątki. Jesteśmy ponadto jednymi z najsprawniejszych (choć nie najszybszych) biegaczy i „łazików”. Lubimy się przemieszczać i eksplorować (nieważne czy chodzi o jaskinie, ulice wielkich miast czy strony internetowe). Szybkie poruszanie się nie zabija nas, ponieważ mamy bardzo cienką warstwę włosa oraz gruczoły potowe, pełniące funkcję sytemu chłodzącego.

Trudny poród

Dwunożność to wielka zaleta, jednak trzeba było za nią zapłacić zmianami w budowie miednicy. Kobiety mają więc węższe kanały rodne niż czworonożne samice. Ludzki poród przebiega przez to trudniej, a ryzyko powikłań zwiększa dodatkowo fakt, że noworodki mają duże głowy (w porównaniu do małpich noworodków).

Homo sapiens jest więc chyba jedynym gatunkiem, którego przedstawicielki potrzebują pomocy w czasie wydawania potomstwa na świat.

Dieta

Jesteśmy wszystkożerni. Możemy jeść mięso, rośliny, grzyby. Dzięki temu łatwo dostosowujemy się do zastanych warunków środowiskowych. Z tego też powodu każda kultura posiada odrębną gamę pokarmów.

Przyjeżdżając do obcego kraju możemy poznać go lepiej próbując tamtejszej kuchni.

Jedzony pokarm zależny jest od wyznania religijnego i światopoglądu. W obrębie gatunku spotykamy więc mięsożerców, wegan i wegetarian. Nasze biologiczne ciała są przystosowane do wielu wzorców żywieniowych, choć pierwotny skierowany jest na wszystkożerność. Potrafimy jeść pokarm surowy (nawet mięso, np. tradycyjne sushi czy tatar), gotowany, smażony, wędzony. Technik przygotowywania pokarmu jest wiele.

Człowiek potrafi przetrwać bez jedzenia 2-8 tygodni (w zależności od zapasów tłuszczu w organizmie), ale pod warunkiem, że ma dostęp do wody. Bez wody przeżyć może zazwyczaj 4 dni. Powszechnym problemem gatunku ludzkiego jest jednak brak dostępu do wody pitnej – co roku ok. 30 mln ludzi umiera z powodu głodu i pragnienia.

Jako jedyne ssaki w dorosłym życiu spożywany mleko i przetwory mleczne. Na drodze ewolucji nasze ciała nauczyły się trawić laktozę, choć dzisiaj często spotyka się osoby, które jednak nie trawią tego związku chemicznego.

W rejonach obfitości występuje natomiast coraz powszechniej problem otyłości i hiperkonsumpcji, czyli przesycenie zasobami. Jak widać, dostęp do podstawowych zasobów naturalnych jest nierównomierny…

Zachowanie

Motywacją ludzkich działań są emocje, przede wszystkim pozytywne: satysfakcja i przyjemność. Satysfakcja osiągana jest poprzez twórczość, wyrażanie swego „ja”. Nałożone jednak normy społeczne mogą ograniczać potrzebę twórczą jednostki; boi się ona wykluczenia.

Każdy człowiek posiada jednak potrzeby, które pragnie spełniać. Sposobów ich spełniania, a więc osiągania satysfakcji i przyjemności, jest mnóstwo. Zaliczamy do nich zachowania zdrowe: twórczość artystyczną, działalność społeczną, realizowanie pasji i krzywdzące: przemoc, autoagresja, przymus, szantaż, tworzenie sztucznych potrzeb, manipulacja, fanatyzm, ostracyzm.

Szczęście

Szczęście to stan emocjonalny oraz aspekt duchowo–filozoficzny. Nie istnieje ostateczna definicja szczęścia, dla każdego człowieka znaczy ono coś innego. Wspólnym mianownikiem szczęścia jest jednak dobra kondycja psychiczna i fizyczna, poczucie spokoju wewnętrznego, wiara że nasze życie ma sens i jest ono ważnym elementem większej całości jaką jest społeczeństwo, Ziemia i dalej – Wszechświat (nazywany czasem bogiem lub absolutem). Aby czuć się szczęśliwym trzeba czuć się też wolnym.

Na przestrzeni wieków powstało mnóstwo filozoficznych teorii na temat tego, czym jest szczęście, wolność i sens.

Największym pragnieniem człowieka jest odczuwanie szczęścia.

Depresja

Brak wiary, brak poczucia sensu i szczęścia prowadzi do powstania depresji – zaburzenia występującego dziś niemal powszechnie w populacjach krajów rozwiniętych i rozwijających się.

Depresja jest powszechną i poważną chorobą, która negatywnie wpływa na samopoczucie, sposób myślenia i sposób działania. Na szczęście jest to również uleczalna. Depresja powoduje uczucie smutku i / lub utraty zainteresowania czynnościami, które niegdyś cieszyły. Może prowadzić do różnorodnych problemów emocjonalnych i fizycznych oraz zmniejszyć zdolność osoby do funkcjonowania w pracy i w domu.

Jak wskazuje nasza nazwa gatunkowa – człowiek rozumny używa rozumu, aby pojąć świat i żyć z nim w harmonii. Ludzki rozum jest więc doskonałym narzędziem do poznania siebie i otoczenia.

Sen i śnienie

Człowiek prowadzi zazwyczaj dzienny tryb życia. Niektórzy są jednak bardziej aktywni po zmroku, inni – o świcie. Istnieje nawet podział na „sowy” i „skowronki”.

Aby zregenerować organizm, potrzebujemy 6-9 godzin snu na dobę (niemowlęta śpią do 10 godzin na dobę, a osoby starsze zaledwie 7 godzin). W czasie snu doświadczamy marzeń sennych. Pojawiają się one w fazie REM (tzw. śnie paradoksalnym). Po fazie REM następuje faza NREM. Okres snu paradoksalnego powtarza się średnio co 90 minut. Osoby zainteresowane snem naszych współbraci, zapraszamy do artykułu – Sen zwierząt.

Seksualność i związki

Jak w przypadku innych stworzeń, kontakt płciowy między ludźmi ma za zadanie poczęcie, a więc przetrwanie gatunku. Typowo zwierzęcy popęd nie jest jedynym celem ludzkiej seksualności. Relacje tego typu mają również za zadanie tworzenie intymnej więzi emocjonalnej. Seks spełnia zatem ważną funkcję społeczną. Sprzyja tworzeniu związków romantyczno–miłosnych.

Relacje seksualne przyczyniają się do wystąpienia stanu zakochania. Potrzeba fizycznej bliskości naznaczona jest pożądaniem, ale nie można mylić jej z głęboką relacją miłosną. Seks może być zatem dopełnieniem miłości, ale może też być traktowany jako forma rozrywki, relaksu czy nagrody. Pod tym względem mamy więc sporo wspólnego z szympansami bonobo.

Funkcje, jakie spełnia (lub powinien spełniać) seks, uzależnione są często od kręgu kulturowego.

Powszechnie głosi się, że ludzie są istotami monogamicznymi. Jest to jednak kwestia mocno dyskusyjna. Współcześnie coraz głośniej mówi się np. o poliamorii (praktyka lub pragnienie posiadania wielu romantycznych związków w tym samym czasie z pełną wiedzą zaangażowanych osób).

Tylko człowiek pieczętuje relację z drugą osobą za pomocą obrzędu zwanego ślubem. Jest to zjawisko występujące zarówno u prymitywnych plemion, jak i wysoko cywilizowanych społeczności. Różni je jedynie forma, choć sens (cel) jest ten sam (lub podobny).

Szczegółowe dane / wymiary

Człowiek rozumny (Homo sapiens)

• Średni wzrost: mężczyźni 172 cm, kobiety 158 cm (w zależności od grupy etnicznej i płci 140-190 cm)
• Średnia waga: mężczyźni 76-83 kg, kobiety 54-64 kg
• Średnia długość życia: mężczyźni 66 lat, kobiety ponad 70 lat

Człowiek – ciekawostki

• Każdy człowiek ma unikalny kod genetyczny. Nawet bliźnięta jednojajowe nie są identyczne pod tym względem.
• Mimo powyższego stwierdzenia, podobieństwo genetyczne dwóch całkowicie obcych sobie ludzi wynosi 99,9%. Różnorodność genetyczna szympansów jest 2-3 razy większa od naszej.
• Całkowita populacja ludzka wynosi dziś (początek 2018 roku) 7,6 mld.
• Większość ludzi – 61% – żyje w Azji. W Europie przebywa ok. 11%, to mniej niż w Afryce (14%), ale więcej niż w Oceanii (0,5%).
• Ciało dorosłego człowieka składa się z ok. 100 bilionów komórek.
• Człowiek zbudowany jest z 7 oktylionów atomów.
• Kiedy człowiek umiera, pierwszym zmysłem, który traci, jest widzenie, ostatnim jest słuch.
• Mięsień sercowy jest najsilniejszym w ludzkim organizmie. Serce człowieka jest tak mocne, że mogłoby pompować krew na 9 metrów w górę.
• Ludzkie serce w ciągu całego życia bije średnio 3 miliardy razy. Przepompuje w tym czasie ok. 180 000 000 litrów krwi.
• Mózg zużywa 40 proc. tlenu, który dostaje się do krwiobiegu.
• Ludzie są jednymi z nielicznych gatunków rozpoznających siebie w lustrze. Świadczy to o tzw. samoświadomości. Pojawia się ona w ok. 18 miesiącu życia.
• Kobiety doświadczają tzw. menopauzy – w ok. 50 roku życia stają się bezpłodne. Podobnie rzecz wygląda u samic makaka królewskiego – przechodzą one przez proces przypominający menopauzę.

Polecamy

• Ewolucja człowieka
• Ssaki
• Małpy
• Gigantopitek