Kobry – węże budzące strach

Kobra – wąż budzący grozę

„Kobra” to nie nazwa rzędu, rodziny, ani rodzaju. Do grupy kobr zalicza się zarówno typowe węże kapturowe takie jak kobra przylądkowa (Naja nivea), ale też barwnego gada z Ameryki Północnej /wąż koralowy arlekin (Micrurus fulvius)/, który z kobrami właściwymi z rodzaju Naja nie ma praktycznie nic wspólnego pod względem wyglądu.

W poniższym artykule przedstawiamy przede wszystkim tzw. kobry właściwe. Wspominamy jednak również o innych wężach określanych tym mianem.

Klasyfikacja kobr

Najważniejsza grupa węży nazywanych kobrami to węże z rodziny zdradnicowatych (Elapidae). To właśnie one nazywane są kobrami właściwymi.

Do rodziny zdradnicowatych zaliczane są między innymi również mamby (Dendroaspis), węże morskie (Hydrophiidae) i koralowe, nie są one jednak klasyfikowane jako kobry właściwe. Spis węży należących do zdradnicowatych znajduje się tutaj: Węże zdradnicowate.

Za najliczniejszą grupę kobr właściwych uważa się węże z rodzaju Naja, będące również przedstawicielami rodziny zdradnicowatych. W skład rodzaju Naja wchodzi ponad 20 gatunków węży kapturowych.

Węże określane tym mianem mogą mieć szeroki kaptur szyjny, który rozkładają w sytuacji zagrożenia. Mają też umiejętność podnoszenia przedniej części ciała.

Określenie „kobra” odnosić się może zatem do:

• przedstawicieli rodzaju Naja, żyjących w Afryce i Azji, np. kobry indyjskiej, kobry okularowej, kobry egipskiej
• kobr plujących z rodzaju Naja – np. gatunek Naja ashei lub kobra syjamska (Naja siamensis) oraz gatunku Hemachatus haemachatus będącego endemitem południowej Afryki – nie zalicza się go do rodzaju Naja
• kobry wodnej z gatunku Naja annulata (wcześniej sklasyfikowanej jako Boulengerina annulata) oraz gatunku Naja christyi
• afrykańskiego węża z gatunku Naja multifasciata w przeszłości określanego nazwą Paranaja multifasciata
• wszystkich przedstawicieli rodzaju Aspidelaps, również zaliczanych do zdradnicowatych
• zdradnicowatych z rodzaju Pseudohaje
• kobry królewskiej (Ophiophagus hannah), nie zaliczanej do kobr właściwych
• węża koralowego arlekina (Micrurus fulvius), zwanego kobrą amerykańską
• gatunku Hydrodynastes gigas nazywanego czasem niewłaściwą/nieprawdziwą kobrą wodną

Występowanie i siedliska

Kobry właściwe żyją na terenie całej Afryki, Bliskim Wschodzie, Indiach, Azji Południowo-Wschodniej oraz w Indonezji. Kobry spoza tej grupy żyją w Stanach Zjednoczonych oraz w Australii.

Jeszcze 1,5 miliona lat temu można je było spotkać w Europie, ale w wyniku zmian klimatycznych zniknęły z naszego kontynentu.

Na swe siedliska wybierają zazwyczaj obszary tropikalne, choć wiele z nich nie stroni od sawann, łąk, lasów i pól uprawnych. Sporą część czasu spędzają w norach ziemnych, pod kamieniami lub w pustych konarach drzew.

Charakterystyka

Wygląd

Wszystkie kobry dysponują kłami jadowymi ulokowanymi w przedniej części górnej szczęki. Nie mogą nimi przytrzymywać ofiary, ponieważ są puste w środku. Mogą za to wstrzykiwać za ich pomocą jad, który ma za zadanie zabić lub unieruchomić zdobycz. Mają doskonały węch i dobrze widzą w nocy. Niektóre kobry plują jadem.

Znakiem rozpoznawczym kobr (zwłaszcza kobr właściwych) jest kaptur, nazywany też płaszczem.

Kaptur ulokowany jest po bokach szyi, rozciągnięty na elastycznych żebrach szyjnych. Poza tym kobry mają okrągłe źrenice i gładkie łuski.

Wszystkie kobry dysponują także jadem, którego skład uzależniony jest od gatunku (choć zazwyczaj produkują neurotoksynę), podobnie jak ubarwienie. Spotyka się bowiem między innymi kobry nakrapiane, paskowane, czarne, czarno–białe, żółte, czerwone, a nawet białe (osobniki albinotyczne).

Kobry osiągają imponujące rozmiary, przekraczające często 2 m długości. Za największą kobrę właściwą uważa się kobrę czarnobiałą (Naja melanoleuca). Może ona mierzyć nawet 3,1 m długości. Największa kobra w ogóle to natomiast kobra królewska, nie zaliczana jednak do kobr właściwych. Mierzyć może 5,6-5,7 m długości. Największą na świecie kobrą plującą jest gatunek Naja ashei, którego przedstawiciele dorastają do 2,7 m.

Tryb życia

Z pewnością najbardziej niezwykłą cechą kobr jest ich reakcja na atak. Kiedy na drodze staje im intruz, podnoszą przednią część ciała, głośno syczą i prezentują kaptur. Niektóre kobry w sytuacji zagrożenia plują jadem, aby zniechęcić i odstraszyć drapieżnika.

Układanie tułowia w pozycji pionowej nie zalicza się jedynie do technik obrony. Jest także świetnym sposobem na odnajdywanie pokarmu.

Kobry to myśliwi z reguły oportunistyczni – polują na to, co w danym momencie jest najłatwiejsze do schwytania. Polują zatem na ptaki, małe ssaki, jaszczurki, inne węże, jedzą też jaja i padlinę. Do ofiary podpełzają bezszelestnie, uderzają wtedy, gdy są wystarczająco blisko. Wydaje się, że kobry polują najczęściej o świcie i o zmierzchu, choć niektóre osobniki wyruszają na łowy w ciągu dnia, kiedy dla wielu zwierząt upał jest nie do zniesienia. Jednak, podobnie do innych węży, mają one bardzo powolny metabolizm, który pozwala im na kilkudniowe lub nawet kilkumiesięczne „głodówki”.

Kobry to węże jajorodne. Jednorazowo składają od 20 do 40 jaj, które wymagają 60-80–dniowej inkubacji. Wiele z gatunków pozostaje w pobliżu lęgu i chroni go przed napastnikami aż do momentu wyklucia. Wiadomo bowiem, że za wężowymi jajami przepadają dzikie świniowate i mangusty.

Największym wrogiem kobr i jadowitych węży w ogóle jest ten ostatni ssak. Mangusty porasta bardzo grube futro, które skutecznie chroni przed ukąszeniami, a dzięki swej niesamowitej szybkości i zwinności potrafią zabić dużego i groźnego węża. Zanim gad zdoła ukąsić mangustę, ta zdąży wbić swoje zęby w jego kark. Ponadto mangusty są uodpornione na jad węży.

Jad i ukąszenia

Ukąszenie jakiejkolwiek kobry może mieć śmiertelne skutki gdy osoba ukąszona nie może dostać się do szpitala. Czasem jednak można uratować osobę ukąszoną wykonując sztuczne oddychanie aż do momentu otrzymania serum.

Jad kobr to typowe neurotoksyny, które działają na układ nerwowy. Osoba „poczęstowana” taką trucizną ma na początku problemy z widzeniem, problemy z połykaniem i mówieniem. Mięśnie szkieletowe zaczynają wiotczeć, dochodzą do tego zaburzenia oddychania, wymioty, bóle brzucha. Oddech może ustać w ciągu zaledwie 30 minut od ukąszenia, dlatego w takiej dramatycznej sytuacji czas jest na wagę złota.

Niektóre kobry, zwłaszcza plujące, dysponują cytotoksynami, które atakują tkanki ciała. Kiedy dostają się do krwiobiegu, wywołują silny ból, obrzęk i martwicę w miejscu ugryzienia. Poza tym kobry plujące potrafią wytryskiwać toksynę na duże odległości, kierując precyzyjnie strumień jadu na oczy napastnika. Kontakt toksyny z gałką oczną w skrajnych przypadkach może doprowadzić do trwałej ślepoty.

Szczegółowe dane/wymiary

Kobry

• Długość ciała: 0,9-5,7 m
• Waga: 4-6 kg (maksymalnie 12 kg – tyle ważyła najcięższa znana dzika kobra królewska)
• Długość życia: do ok. 20 lat

Kobry afrykańskie

• Kobra czarnobiała (Naja melanoleuca)
• Kobra czarnoszyja (Naja nigricollis)
• Kobra egipska (Naja haje)
• Kobra plująca (Hemachatus haemachatus)
• Kobra przylądkowa (Naja nivea)
• Kobra wodna (Boulengerina annulata)
• Naja katiensis
• Naja mossambica
• Naja pallida

Kobry azjatyckie

• Kobra indyjska (Naja naja)
• Kobra królewska (Ophiophagus hannah)
• Kobra nepalska (Naja kaouthia)
• Kobra pospolita (Naja atra)
• Kobra środkowoazjatycka (Naja oxiana)
• Naja philippinensis
• Naja samarensis
• Naja sputatrix
• Naja sumatrana

Kobry – ciekawostki

• Słowo „kobra” pochodzi z portugalskiego cobra de capello, co oznacza tyle co „wąż kapturowy”.
• Najmniejszą kobrą jest kobra plująca z gatunku Naja mossambica, największą jest natomiast kobra królewska (chociaż najdłuższa kobra właściwa to kobra czarnobiała).
• Kobra królewska jest najdłuższym jadowitym wężem świata.
• Większość przedstawicieli grupy kobr może podnieść 1/3 część długości ciała.
• Ilość produkowanego przez kobrę królewską jadu może zabić 20 osób lub 1 słonia. Mimo to nie posiada ona najsilniejszego jadu spośród wszystkich węży.
• Śiwa – hinduistyczny dewa (istota nadprzyrodzona lub bóstwo) przedstawiany jest z kobrami oplatającymi jego szyję.
• Ananta – tysiącgłowy wąż, na którym spoczywa uśpiony Wisznu, przedstawiany jest często pod postacią ogromnej kobry.

Polecamy

• Kobry
• Najbardziej jadowite węże świata
• Przegląd jadowitych węży
• Najdłuższe węże świata
• Najbardziej niebezpieczne węże
• Węże